به گزارش «فرهیختگان»، رشته علوم و معارف اسلامی یکی از رشته‌هایی است که با پشتوانه فکری قوی از اوایل دهه ۶۰ متولد شد؛ درواقع تاسیس مدرسه عالی شهید مطهری پیش‌زمینه و‌انگیزه‌ای برای تولد رشته علوم و معارف اسلامی بود که به‌تدریج در آموزشوپرورش مورد توجه قرار گرفت و درنهایت به‌عنوان یکی از شاخه‌های نظری مصوب شد. هرچند مدرسه عالی شهید مطهری تلاش کرد تا رشته علوم ومعارف اسلامی را به‌گونه‌ای مدیریت کند تا مدارس معارف به محیطی سالم، معنوی و علمی تبدیل شود اما به نظر می‌رسد مدتی است از مسیر و هدف اصلی خود خارج و تبدیل به بدلی از رشته علوم انسانی شده است؛ تا جایی که آمار ورودی‌های حوزه از فارغ‌التحصیلان این رشته کاهش پیدا کرد. سازمان سمای دانشگاه آزاد اسلامی که پیش از این اقدام به راه‌اندازی مدارس مهارتی کرده بود در جدیدترین اقدام خود تلاش کرده تا رشته علوم و معارف اسلامی را احیا کند. برای این اقدام دو مدرسه معارف دخترانه و پسرانه را راه‌اندازی کرده تا به‌عنوان مدارس پیش‌حوزوی فعالیت کنند.
درواقع سازمان سما به فکر پیدا کردن راهی برای پیوند نزدیک‌تر بین فارغ‌التحصیلان رشته علوم و معارف اسلامی با محیط حوزه است؛ تقویت رشته علوم و معارف با همکاری و برقراری ارتباط تنگاتنگ میان حوزه و آموزشوپرورش راهی بود که به ذهن مسئولان سازمان سما رسید؛ تاسیس مدارس علوم و معارف قرآنی، سازمان سما را به این هدف نزدیک می‌کرد. بنابراین مدارس معارف سازمان سمای دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس شد و چندی است که کار خود را آغاز کرده است. دانش‌آموزانی که به مدارس علوم و معارف اسلامی سما وارد می‌شوند با گذراندن سرفصل‌های مصوب آموزشوپرورش در رشته معارف و همچنین تطبیق این سرفصل‌ها با مواد درسی حوزه‌های علمیه در سه پایه اول این انتخاب را دارند که یا در دانشگاه رشته‌های مرتبط را ادامه دهند یا در حوزه از پایه چهارم ادامه تحصیل دهند.
برای افرادی که در این مدارس ثبت‌نام می‌کنند امتیازات ویژه‌ای مثل تخفیف شهریه، آموزش توانمندی‌ها و مهارت‌های ویژه ضمن تحصیل، فراهم کردن فضای سالم تربیتی با پشتوانه دانشگاه آزاد اسلامی و... نیز در نظر گرفته شده است.
تلفیق دروس نظری و دروس حوزوی
مهدیه عرب‌قناد، مدیر مدرسه علوم و معارف دخترانه سازمان سمای دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درخصوص این مدرسه با نام طلایه‌داران انقلاب اسلامی توضیح داد: «از 15 شهریورماه امسال به جذب دانش‌آموزان اقدام کردیم؛ از آنجایی که برای جذب دانش‌آموز نیازمند جلب نظر شورای عالی آموزشوپرورش بودیم مقداری ثبت‌نام به تعویق افتاد و زمان برای جذب دانش‌آموزان را از دست دادیم و فعلا تاکنون 3 دانش‌آموز دختر ثبت‌نام کرده‌اند.»
او ادامه داد: «این دانش‌آموزان باوجود اینکه می‌توانستند در رشته‌های تجربی و ریاضی نیز شرکت کنند علاقه‌مند به تحصیل در رشته علوم و معارف اسلامی بودند. هدف از برگزاری کلاس‌ها و تاسیس این مدارس این بود که تلفیقی از دروس نظری و دروس حوزوی ایجاد کنیم.»
مدیر مدرسه علوم و معارف دخترانه سازمان سمای دانشگاه آزاد اسلامی تاکید کرد: «به‌دنبال آن هستیم تا فضایی ایجاد شود که بچه‌ها در کنار آموزش‌های نظری بتوانند از آنچه در حوزه نیز می‌گذرد بهره‌مند شوند. گاهی مواقع از روش مباحثه برای بچه‌ها استفاده کرده و روی عربی تخصصی آنها نیز سرمایه‌گذاری کردیم تا به این زبان مسلط شوند.»
او با بیان اینکه دانش‌آموزان را برای ورود به حوزه نیز آماده می‌کنیم، تصریح کرد: «ان‌شاءالله به‌دنبال آن هستیم که جذب دانش‌آموزان را بالا ببریم و تلاش داریم تا چینش دروس مدرسه به‌گونه‌ای باشد که بتوانیم پاسخگوی نیاز دانش‌آموزان باشیم.»
عرب‌قناد در پایان تاکید کرد: «جذب دانش‌آموزان در این مدارس از گزینش‌های خاص و ویژه‌ای برخوردار است تا بتوانیم دانش‌آموزان تراز، با‌انگیزه، مستعد و کوشا برای تحصیل در این مدارس انتخاب کنیم.»
مدارس معارف سما چگونه فعالیت خواهند کرد؟
سیدوحید معتمدی، معاون فرهنگی، هنری و تربیت‌بدنی سازمان سما دانشگاه آزاد اسلامی درخصوص اهداف راه‌اندازی مدارس معارف در این سازمان توضیح داد: «دو مدرسه معارف در سازمان سما دانشگاه آزاد اسلامی راه‌اندازی شده است؛ مدارس علوم معارف اسلامی در آموزشوپرورش به‌عنوان یک رشته از قدیم شناخته‌شده و مصوب است اما طرحی که درخصوص این مدارس معارف در سازمان سما وجود دارد، این است که بچه‌هایی که وارد این مدرسه می‌شوند طی فرآیندی بتوانند یک مهارت حوزوی نیز داشته باشند.»
او اضافه کرد: «به‌عبارت بهتر به دنبال این بودیم تا دانش‌آموزان پس از اخذ دیپلم، بتوانند با دروس حوزوی که در کنار دروس معارف فرا گرفته و دیپلم خود را گرفته‌اند پایه‌های بالاتر حوزه را نیز طی کنند. در نظر داریم تا سه‌سال دبیرستان دوره دوم علاوه‌بر گرفتن دیپلم سه سال اول حوزه را نیز طی کنند تا دانش‌آموزی که فارغ‌التحصیل شده مخیر باشد که وارد دانشگاه شده و زیرشاخه‌های این رشته را فرا بگیرد یا اینکه وارد سیستم حوزه شود و از پایه چهارم حوزه تحصیل را آغاز کند.»
معاون فرهنگی، هنری و تربیت‌بدنی سازمان سما دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه این مدارس پیش‌حوزه نیز محسوب می‌شوند، ادامه داد: «درحال حاضر دو مدرسه در تهران یکی برای دانش‌آموزان پسر در ازگل و یکی برای دانش‌آموزان دختر در خیابان شریعتی آماده‌سازی شد. البته چون با مشکلاتی ازقبیل کرونا و بحث‌های قانونی راه‌اندازی این مدارس مواجه بودیم، تنها چند روز قبل از آغاز به کار مدرسه توانستیم ثبت‌نام‌ها را آغاز کنیم.»
او با بیان اینکه هنوز نتوانسته‌یم دانش‌آموزان زیادی را ثبت‌نام کنیم، اظهار کرد: «اما این ثبت‌نام‌ها به‌عنوان پیش‌درآمد برای سال آینده است؛ این دو مدرسه هرکدام ظرفیت جذب 200 دانش‌آموز را دارد؛ البته تا سال آینده تصمیم داریم غیر از اینکه این دو مدرسه را به حد نصاب برسانیم، دو مدرسه مقطع اول دبیرستان نیز راه‌اندازی کنیم.»
معتمدی گفت: «به‌عبارت بهتر دو مدرسه دبیرستان دور اول دخترانه و پسرانه نیز راه‌اندازی خواهد شد تا بچه‌هایی که وارد این مدارس می‌شوند برای ورود به مدارس علوم و معارف آماده شوند. برای مدارس معارف اهداف بلندمدت نیز در نظر گرفته‌ایم و منتظریم این دو مدرسه سر و سامان گرفته و سرفصل‌هایی که قرار است آموزشوپرورش و حوزه تصویب کند نتیجه دهد و در آینده برای گسترش آن برنامه داریم.»
او در ادامه تاکید کرد: «مدارس معارف به‌عنوان مدارس مهارتی شناخته نمی‌شوند اما یادگیری وارد شدن به رشته حوزوی می‌تواند به‌عنوان یک مهارت برای دانش‌آموزان در نظر گرفته شود. نگاه‌مان در مدارس معارف درآمدزایی نیست اما در ادامه با برگزاری دوره‌های مهارتی مثل دوره عربی پیشرفته برای دانش‌آموزان می‌توان برای سازمان سما و دانشگاه آزاد اسلامی به درآمدزایی نیز رسید، البته به این شرط که برند‌سازی این مدارس کامل شود.»
معاون فرهنگی، هنری و تربیت‌بدنی سازمان سما دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه تصریح کرد: «الان مدارس معارف دیگری همچون مدرسه شهید مطهری و مدارس صدرا و... داریم اما این مدارس از هدف اصلی خود که قرار بود مدارس پیش‌حوزوی شوند جدا شدند، بنابراین می‌خواهیم مدارس معارف سازمان سما با یک برند و ویژگی خاص در کشور شناخته شوند و در این صورت اقبال به این مدارس بیشتر خواهد شد و قطعا درآمدزا نیز خواهد بود.»
او با بیان اینکه یک تفاهمنامه با حوزه علمیه امام‌رضا با سرپرستی آیت‌الله رشاد امضا شده است، ادامه داد: «حوزه علمیه امام‌رضا(ع) قرار است در بحث محتوای دروس، نظارت بر روند تربیتی مدرسه و گزینش مدیر و عوامل مدارس با سازمان سما همکاری کند. درحال حاضر حوزه علمیه امام‌رضا(ع) به‌عنوان نماینده حوزه‌های علمیه با ما همکاری می‌کند و در قدم بعدی با حوزه علمیه قم و شاخه حوزه علمیه خواهران نیز همکاری خواهیم کرد تا در بحث محتوا، ساختار تربیتی مدارس و نظارت بر عوامل اجرایی مدارس به سازمان سما کمک کنند.»
افشاری: مقدمات ورود علاقه‌مندان به دروس حوزوی تسهیل می‌شود
محمدحسین افشاری، مدیر دبیرستان علوم و معارف پسرانه سازمان سما نیز درخصوص اهداف راه‌اندازی این مدارس گفت: «مدرسه علوم و معارف اسلامی در مقطع متوسطه دوم شروع می‌شود؛ رویکردمان است که دانش‌آموزان برای ورود به فضاهای علوم انسانی و حوزوی آماده شوند. کسانی که رشته علوم و معارف را انتخاب می‌کنند رویکرد و دغدغه دینی دارند اما در مدارس معارف سازمان سما که با همت بطحایی رئیس سازمان سما و معتمدی معاون فرهنگی سازمان تاسیس شد بنا بر این است که به‌عنوان مدارس پیش‌حوزوی فعالیت کنند.»
او ادامه داد: «به‌عبارت بهتر دانش‌آموزانی که تمایل دارند طلبه شوند می‌توانند با انتخاب مدارس علوم و معارف سما مقدمات ورود به حوزه را برای خود تسهیل کنند؛ یعنی دروسی که می‌خوانند و فضایی که برای آنها ایجاد می‌شود دانش‌آموزان را برای ورود به حوزه علمیه آماده می‌کند. البته این موضوع مانع از آن نیست که بچه‌ها نتوانند تحصیلات تکمیلی را در دانشگاه ادامه دهند اما حرف‌مان این است که این مدارس باید مقدمه‌ساز حضور موفق بچه‌ها در دانشگاه یا در حوزه‌ها باشد.»
افشاری در ادامه درخصوص ویژگی‌های مدارس علوم و معارف سازمان سمای دانشگاه آزاد اسلامی توضیح داد: «برای این مدارس کادر بسیار قوی و مجربی انتخاب شده‌اند که هم به علوم اسلامی و هم به علوم دانشگاهی آشنا هستند. طلبه‌هایی که در مدارس معارف سما مشغول به تدریس هستند از نخبگان تحصیلی دانشگاهی بودند که بعدا وارد دانشگاه شده و در هردو عرصه موفقیت‌های شگرفی را کسب کردند.»
او در ادامه اظهار کرد: «از سیاست‌هایی که در این مدارس وجود دارد این است که دانش‌آموزان در مکالمه زبان عربی به تسلط خواهند رسید و در مهارت‌های رسانه‌ای مثل برنامه‌نویسی تدوین و فتوشاپ نیز تقویت می‌شوند. یکی از ویژگی‌های مدرسه معارف این است که دانش‌آموزان در نظم و قانونگذاری مشارکت جدی دارند.»
مدیر دبیرستان علوم و معارف پسرانه سازمان سما تاکید کرد: «در این مدارس احترام زیادی برای دانش‌آموزان قائل هستیم و او را به‌عنوان محور اصلی مدرسه می‌شناسیم. این محور حتی در سیاستگذاری‌های کلان مدرسه می‌تواند مشارکت داشته باشد. درواقع بچه‌ها خود را در تعیین سرنوشت خود موثر می‌دانند و این نگاه باعث می‌شود دانش‌آموزان مدرسه و تحصیل را جدی بگیرند، چراکه خودشان این مدل تحصیل را انتخاب کرده‌اند.»
او با بیان اینکه وقتی قانونگذاری با مشارکت خود بچه‌ها انجام می‌شود آنها همت بالاتری در اجرای قوانین دارند، اضافه کرد: «تمام قانون‌گریزی‌هایی که ما در مدارس مشابه می‌بینیم به این دلیل است که قانون‌ها یک‌طرفه نصب شده و بچه‌ها فقط ملزم هستند که پیروی کنند. تمام تلاش مجموعه سما بر این است که انگیزش بچه‌ها درونی بوده و خودشان جست‌وجو کرده و علم طلب کنند و ما به‌عنوان مدیران مدرسه تلاش می‌کنیم استعدادها را شناسایی و از آنها حمایت کرده تا بتوانند استعدادهای خود را بارور کنند.»
افشاری درخصوص مشخصات و تجهیزات مدرسه معارف پسرانه سازمان سمای دانشگاه آزاد اسلامی توضیح داد: «کف مدرسه موکت شده چراکه معتقدیم دانش‌آموزان باید مدرسه را مانند خانه خود بدانند؛ کلاس‌ها بسیار بزرگ بوده و برای هر کلاس 50 مترمربع فضا در نظر گرفته شده است و با توجه به سلیقه دانش‌آموزان تعبیه و چیده خواهد شد. به هر دانش‌آموز این اختیار داده می‌شود تا محیطی را برای خود شخصی‌سازی کند که این موضوع به ایجاد حس تعلق دانش‌آموز به مدرسه کمک می‌کند.»
مدیر دبیرستان علوم و معارف پسرانه سازمان سما دانشگاه آزاد اسلامی گفت: «تمام تلاش‌مان این است که بتوانیم به دانش‌آموز و اولیای آنها گزارش لحظه به لحظه آموزشی و تربیتی او را منعکس کنیم. اعتقادمان این است که دانش‌آموز خود برای رسیدگی و ارزیابی به امور تحصیلی کافی است، همان‌طور که قرآن می‌فرماید در روز قیامت انسان برای رسیدگی به اعمال خود کافی است. پس مدرسه کافی است به‌جای مواخذه و توبیخ رصد خوبی روی دانش‌آموزان داشته باشد و این رصد را به‌صورت ماهانه به دانش‌آموزان و اولیای آنها منعکس کند.»
او با بیان اینکه دانش‌آموز خود بهترین ارزیابی و تصمیم‌گیرنده خواهد بود، تصریح کرد: «در این جریان معلمان و خانواده به دانش‌آموز کمک می‌کنند تا تصمیمی که او گرفته به انجام برساند. از ویژگی‌های بسیار مهم مدرسه ما ایجاد فضای مومنانه در میان این دانش‌آموزان است. گزینش این مدرسه، گزینشی مبتنی‌بر علایق و داشته‌های مذهبی دانش‌آموزان است و درصدد جذب قشر مذهبی برای اعتلای سطح دینی آموزشی آنهاست.»
او تاکید کرد: «مدرسه علوم و معارف پسرانه سازمان سما سال آینده در مقطع هفتم، هشتم، نهم و دهم ثبت‌نام خواهد کرد. شاید برخی گمان کنند با حضور در مدرسه علوم معارف آینده شغلی خود را محدود کرده‌اند؛ این درحالی است که تمام رشته‌هایی که دانش‌آموزان رشته انسانی می‌توانند انتخاب کنند دانش‌آموزان مدارس معارف نیز می‌توانند در آن شرکت و تحصیل کنند.»
افشاری ادامه داد: «همچنین دانش‌آموزان مدارس ما به‌دلیل قوی بودن در برخی دروس مانند عربی و دروس معارف اسلامی مزیت نسبی به رقبای خود در کنکور سراسری نیز خواهند داشت. در هر صورت این مدرسه با هدف اعتلای سطح معرفت دینی دانش‌آموزان و پرورش استعدادهای مذهبی، برای ورود به حوزه علمیه و دانشگاه‌های معتبر تاسیس شده است.»
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار