به گزارش «فرهیختگان»، کشت بافت یکی از روش‌های جایگزین تولید پایه‌های رویشی و درواقع روشی مدرن و دانش‌بنیان محسوب می‌شود. در این روش می‌توان به تولید انبوه و سریع یک رقم مطلوب و یا ارقام جدید رسید. در روش کشت همچنین می‌توان آلودگی به ویروس‌ها را حذف کرده و از آن پس گیاهان تولیدشده عاری از ویروس خواهند بود. در این میان، مدتی است که کشاورزی سنتی استان کرمان دیگر جوابگو نبوده و نیازمند این است که با علم روز دنیا حرکت کند.

در این راستا محققان دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رفسنجان درصدد برآمدند که با توجه به شرایط اقلیمی حاکم بر استان کرمان و به‌ویژه شهرستان رفسنجان که با خشکسالی‌های مداوم روبه‌رو است، راهکاری اتخاذ کنند تا ضمن پرورش نهال‌‌های باغی مقاوم در‌برابر بیماری، آفت، خشکی، شوری خاک و کم‌آبی، از راندمان بالایی نیز برخوردار باشند. درواقع قرار است علاوه‌بر رونق اقتصادی کشاورزی در این استان، امنیت غذایی نیز تامین شود.

 کشت بافت، علم نوین و جدیدی در دنیاست و با توجه به اینکه در گذشته نهال طی مدت زمان طولانی از طریق بذر، ریشه و قلمه به‌ دست‌ می‌آمد، با این تکنولوژی در محیط آزمایشگاه از طریق گرفتن سلول از گیاه موردنظر و مطلوب، در مدت زمان کوتاهی تعداد زیادی نهال سالم و مرغوب را‌ می‌‌توان تکثیر کرد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد رفسنجان با داشتن رشته‌های گروه کشاورزی در مقاطع مختلف و امکانات آزمایشگاهی پیشرفته و مناسب تحقیقات کشاورزی و همچنین اعضای هیات‌علمی مجرب، پتانسیل بالایی را در زمینه فعالیت‌های تحقیقاتی دارد. بنابراین مدتی است که کشت بافت در این دانشگاه کلید خورده و در این راستا مرکز کشت بافت دانشگاه تجهیز و راه‌اندازی شده است.

  تولید سالانه یک میلیون نهال

مرکز کشت‌ بافت بهمن 98 فعالیت خود را آغاز کرد و حالا کمتر از یک سال از آغاز به‌کار آن می‌گذرد و قرار است امسال 50 هزار نهال پسته را تولید کند. البته این مرکز توانایی تولید یک میلیون نهال را در سال دارد که تقریبا سالی 50 میلیاردتومان برای دانشگاه آزاد اسلامی درآمدزایی خواهد کرد. درواقع اجرای این طرح، علاوه‌بر اینکه گامی موثر در حرکت به‌سوی خوداتکایی کشور در محصولات کشاورزی به‌ شمار می‌ رود، می‌‌تواند تامین‌کننده نیاز بازار مصرف داخل و حتی عرضه به خارج کشور باشد.

اهداف پژوهشی این مرکز برای آینده تکثیر ژنوتیپ‌‌های مقاوم به شوری و خشکی پسته با توجه به نیاز مبرم منطقه و تکثیر پایه‌های خرماست که در اولویت کار قرار دارد. شهریورماه سال گذشته، دهقانی فیروزآبادی، معاون تحقیقات و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی در بازدید از این مرکز پیشنهاد راه‌اندازی سرای نوآوری کشت بافت رفسنجان را نیز مطرح کرد و حالا سرای نوآوری کشت بافت رفسنجان ضمن آموزش دانشجویان بورسیه و پرسنل مرکز کشت بافت، تولید پایه‌های گلابی رقم پیردوراف در آزمایشگاهی با 2000 گیاهچه آغاز کرده است و درحال‌حاضر به 20 هزار گیاهچه رسیده و براساس برنامه‌ریزی‌ها، تا پایان سال 99 پیش‌بینی می‌شود که تعداد حدود 30 هزار نهال گلابی آماده فروش شود. درواقع از آنجا که شهرستان رفسنجان شدیدا با معضل بحران منابع آبی مواجه و کشت غالب آن محصول پسته است، مراکز بیوتکنولوژیک کشت بافت متعددی را در کشور مورد مطالعه و بررسی قرار داده و طی مذاکرات صورت‌گرفته ضرورت وجود مرکز کشت بافت در این شهرستان که در زمینه تولید و تکثیر نهال پسته مرغوبی که در برابر شرایط بیماری، آفت، خشکی، شوری خاک و کم‌آبی مقاوم باشد، مسجل شده است. در کنار آن کشت و تکثیر نهال مرغوب خرما را که در شهرستان‌‌های جنوبی استان، همچنین استان‌‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بخش‌‌هایی از استان یزد کشت‌ می‌‌شود نیز جزء اهداف بلندمدت و مدنظر قرار داده است.

براساس اظهار مسئولان این سرا، طرح تحقیقاتی کشت بافت خرمای مجول از آذرماه که زمان مناسب نمونه‌گیری است، آغاز می‌شود. همچنین طرح تولید پایه‌های درختان میوه و داروی مقاوم به خشکی و شوری به‌صورت هسته فناور در سرای نوآوری ارائه شده است.

با توجه به اینکه برخی گیاهان، بومی ایران نبوده و واردکردن آن گران است، با بهینه ‌کردن شرایط کشت درون شیشه‌‌ای می‌‌توان زمینه خوبی را برای تولید انبوه و یکنواخت و خودکفا شدن در تولید این گیاهان در ایران فراهم کرد. با انجام این روش بسیاری از گیاهچه‌‌های موردنیاز استان و کشور تامین می‌شود. فرشته کامیاب عضو هیات‌علمی گروه باغبانی دانشکده کشاورزی و رئیس سرای نوآوری کشت بافت دانشگاه آزاد اسلامی واحد رفسنجان است. او بیشتر عمر دانشگاهی خود را صرف تحقیق بر گونه‌‌های مقاوم و مرغوب انواع نهال درختان کرده و بیشتر روی نهال پسته متمرکز است، کامیاب معتقد است‌ می‌توان از طریق این مرکز تحول عظیمی در کشاورزی استان کرمان ایجاد کرد.

او در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با بیان اینکه مرکز کشت بافت دانشگاه آزاد اسلامی واحد رفسنجان از بهمن‌ماه سال گذشته کار خود را آغاز کرد، توضیح داد: «ساخت این مرکز از فروردین‌ماه سال گذشته آغاز شد و بهمن‌ماه آماده و کار آغاز شد. درحال‌حاضر حدود یک سال است که مرکز کشت بافت، کار خود را کلید زده و اولین کاری که انجام شد آموزش مهارت به دانشجویان بود.»

  آموزش مهارت به دانشجویان در اولویت قرار گرفت

کامیاب اضافه کرد: «از آنجا که در چند سال گذشته در رشته کشاورزی و باغبانی دانشجویی نداشتیم این مرکز را احداث کرده تا یک کار هایتک جدیدی را در کشاورزی نوین آغاز کنیم، بنابراین در اولین اقدام، آموزش مهارت به دانشجویان را در اولویت قرار دادیم. دانشجویان در این مرکز چهار سال آموزش دیده و بورسیه می‌شوند، بنابراین نیازی به پرداخت هزینه ندارند.»

او ادامه داد: «دکتر دهقانی‌فیروزآبادی، معاون تحقیقات و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی در بازدید از مرکز کشت بافت واحد رفسنجان پیشنهاد دادند که در این مرکز کارهای تحقیقاتی نیز انجام شود تا به تجاری‌سازی و به محصول برسد. ایشان پیشنهاد دادند سرای نوآوری کشت بافت نیز راه‌اندازی شود تا در این مرکز روی گیاهانی که برتر هستند نیز مطالعاتی صورت گیرد. قرار بر این شد تولید تجاری پایه‌‌های درختان میوه‌‌ای چون گلابی، گیلاس، آلبالو، گوجه و آلو در مرکز کشت بافت آغاز شود.»

  تولید گیاه بدون هیچ‌گونه آلودگی

عضو هیات‌علمی گروه باغبانی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رفسنجان تاکید کرد: «اگر گیاهان برتر را در اختیار داشته باشیم از طریق کشت بافت می‌توانیم در یک مدت بسیار کوتاه به میلیون‌ها عدد مشابه گیاه اصلی آن برسیم. درواقع روش کشت بافت به این صورت است که نهالی سالم و بدون هیچ‌گونه بیماری انتخاب می‌شود و گیاهی که ایجاد می‌شود یک گیاه بدون هیچ‌گونه آلودگی و کاملا سالم است.» او توضیح داد: «پیکره موجودات یک واحد سازنده به نام سلول دارد؛ سلول‌ها در کنار هم قرار می‌گیرند و یک بافت و بعد یک اندام و در انتها یک موجود را به وجود می‌آورند. این سلول‌ها هرکدام بدون هیچ استثنایی دارای یک بانک ژنی هستند؛ یعنی اطلاعات ژنتیکی همه اندام‌ها را در خود دارند و فقط ممکن است برخی از آن ژن‌ها خاموش باشند. ما از این ویژگی استفاده می‌کنیم و یک سلول یا توده چندتایی از آن را از پیکره موجود برمی‌داریم و در یک محیط کشت مغذی کاملا استریل قرار داده و با کمک مواد تنظیم‌‌کننده رشد گیاهی، رشد آن را کنترل می‌کنیم تا به گیاه جدیدی برسیم.»

او اظهار کرد: «اگر یک گیاه مادر در طبیعت پیدا کنیم که به‌مرور زمان مقاوم به شوری و یا مقاوم به خشکی شده و عملکرد بالایی داشته باشد و یا ممکن است یک رقم گیاه داشته باشیم که از خارج وارد شده باشد، می‌توانیم این گیاه را به‌راحتی از طریق کشت بافت به میلیون‌ها عدد در زمان کوتاه برسانیم.

این گیاه را در آزمایشگاه تکثیر کرده و سپس به گلخانه خواهیم برد.» عضو هیات‌علمی گروه باغبانی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رفسنجان با بیان اینکه قرار شد این مرکز کار تحقیقاتی نیز انجام دهد تا در قالب مرکز رشد ایده‌های فناورانه انجام شود، ادامه داد: «بنابراین وقتی مجوز سرای نوآوری را اخذ کردیم اولین هسته فناوری‌ای که تشکیل شد تحقیق روی پایه‌های مقاوم خشکی و شوری بود.»

کامیاب با تاکید بر اینکه مراکز بیوتکنولوژیک کشت بافت متعددی را در کشور مورد مطالعه و بررسی قرار دادیم، تصریح کرد: «طی مذاکرات صورت‌گرفته ضرورت وجود مرکز کشت بافت در این شهرستان که در زمینه تولید و تکثیر نهال پسته مرغوبی که در برابر شرایط بیماری، آفت، خشکی، شوری خاک و کم‌آبی مقاوم باشد، در اولویت قرار گرفت و از آنجا که رفسنجان قطب پسته کشور است قرار بر این شد کار تحقیقاتی را از کشت پسته آغاز کنیم.»

او گفت: «پیش‌زمینه تحقیقاتی که بتوانیم ژنتیک‌های برتر و مقاوم را پیدا کنیم، چند سالی بود که انجام شده بود اما برای تکثیر آن امکانات نبود. درحال‌حاضر نمونه آزمایشگاهی آن ساخته شده و می‌تواند یک شرکت دانش‌بنیان شود. البته نمی‌توانیم هر نهالی را در‌اختیار کشاورزان قرار دهیم. دو نهال اصلاح‌شده باید حدود یک تا دو سال تست شود و اگر نتایج مثبت بود، می‌توانیم پس از اخذ مجوز در‌اختیار کشاورز قرار دهیم. با ادامه تحقیقات، نهال پسته مقاوم و سازگار با شرایط اقلیمی رفسنجان به جامعه کشاورزی استان معرفی می‌شود.»

عضو هیات‌علمی گروه باغبانی دانشکده کشاورزی و رئیس سرای نوآوری کشت بافت دانشگاه آزاد اسلامی واحد رفسنجان در پاسخ به اینکه این نهال چه کمکی به کشاورزان می‌کند، اضافه کرد: «در مناطقی که خاک شورتری دارد می‌توانیم از این نهال استفاده کنیم که نجات بزرگی برای کشاورزی است و دوم آنکه تمام ارقام پسته باید پیوند بخورند اما از این طریق کاری می‌کنیم که نهال نیاز به پیوند نداشته باشد و بعد از سال سوم محصول دهد.»

  تولید تجاری پایه درختان میوه‌های دانه‌دار و هسته‌دار آغاز شده است

او تاکید کرد: «تولید نهال سالم و با اصالت و شناسایی ژنتیک برتر در باغبانی اهمیت زیادی دارد؛ سرای نوآوری کشت بافت دانشگاه آزاد اسلامی رفسنجان فضای آزمایشگاهی و گلخانه‌های کاملا تخصصی برای تولید نهال‌های کشت بافتی را احداث کرده و تولید تجاری پایه‌های درختان میوه‌های دانه‌دار و هسته‌دار آغاز شده است.»

کامیاب با بیان اینکه خرما و پسته از محصولات اصلی جنوب ایران هستند و ژنتیک‌های برتر انواع دانه‌های پسته شناسایی شده‌اند، تصریح کرد: «تولید تجاری برخی از آنها در مرکز کشت بافت آغاز شده و تولید محصول برخی از آنها در مرحله آزمایشگاهی به اتمام رسیده است و بعد از تست در مرحله شرایط طبیعی و باغ و تهیه مجوز آماده تولید تجاری هستند.»

  دانشجویان در رشته باغبانی مهارت دیده و آماده ‌کار می‌شوند

عضو هیات‌علمی گروه باغبانی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رفسنجان با بیان اینکه کارهای تجاری را نیز آغاز کردیم، اظهار کرد: «بچه‌ها روی گونه‌های مختلفی کار می‌کنند و به‌طور مثال یک‌سری پایه‌های گلابی تولید شده و آماده فروش هستند. درواقع در مرکز کشت بافت واحد رفسنجان هم کار آموزش، کار پژوهشی و تحقیقاتی و درنهایت کار تجاری انجام می‌شود. دانشگاه دیگر محلی برای آموزش نیست و دانشجویان در رشته باغبانی کاملا مهارت دیده و می‌توانند بعد از فارغ‌التحصیلی در شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول کار شوند.»

او گفت: «درحال‌حاضر تعداد زیادی فارغ‌التحصیل کشاورزی داریم که متاسفانه بیکار هستند و اگر شرکتی بتواند برخی دانشجویان را استخدام کند، مشکل بیکاری این دسته از دانشجویان حل خواهد شد. از سوی دیگر بچه‌ها می‌توانند پایان‌نامه‌های خود را به‌سمت این شرکت‌های دانش‌بنیان برده و خودشان کارآفرین شوند.»

او با بیان اینکه کشت بافت خرما را نیز در دستورکار داریم، گفت: «هر گیاهی برای کشت بافت نیازمند یک زمان خاص است؛ به‌طور مثال فصل بهار زمان مناسبی برای تکثیر گیاه پسته است اما اجرای طرح تحقیقاتی کشت ‌بافت خرمای مجول آذرماه است و این ماه، زمان مناسب نمونه‌گیری است. پارسال آذرماه امکانات برای تکثیر و کشت گیاه خرما فراهم نبود و امسال قرار است پروژه آن آغاز شود.»

  50 میلیاردتومان درآمدزایی برای دانشگاه آزاد اسلامی

کامیاب درخصوص درآمدزایی این مرکز نیز گفت: «این نهال‌ها با نهال‌های معمولی تفاوت قیمتی زیادی دارند؛ به‌طور مثال اگر قیمت یک نهال بذری پسته پنج تا 10 هزارتومان است، قیمت نهال‌های اصلاح‌شده 50 تا 100 هزارتومان نیز افزایش پیدا می‌کند. ما در این مرکز توانایی تولید یک میلیون نهال در سال را نیز داریم و اگر قیمت هر نهال را 50 هزارتومان درنظر بگیریم می‌تواند سالانه 50 میلیاردتومان برای دانشگاه آزاد اسلامی درآمدزایی داشته باشد. البته امسال درصدد هستیم تا 50 هزار نهال را تولید کنیم اما اگر امکانات مرکز افزایش پیدا کند، توانایی تولید یک میلیون نهال در سال را نیز خواهیم داشت.»