به گزارش «فرهیختگان»، خوزستان، خوزستان، خوزستان! دوباره خوزستان، دوباره بحران، دوباره مساله آب و درگیری‌هایی که مردم هرسال، در تمام طول سال با آن مواجهند. تابستان باشد یا زمستان، فرقی نمی‌کند؛ یا کم‌آبی گریبانگیر مردم خوزستان است یا سیل و فاضلاب زندگی‌شان را گرفته و کاری از دست خودشان برنمی‌آید. ما رسانه‌ای‌ها هم خجالت می‌کشیم از بس که نوشتیم، از مصائب خوزستان و به اندازه کلمه‌ای از این نوشتن‌ها و مطالبات هم از این مصائب کم نشده و حتی هر روز عمیق‌تر می‌شود. طی چند روز اخیر هم دوباره همین اخبار تکراری درباره خوزستان در رسانه‌ها منتشر شده است و با یکی، دو ساعت بارش، تمام زار و زندگی مردم مناطقی مثل ماهشهر و شهر شهید چمران و... را آب گرفته است. البته منظور از آب همان آب باران و... نیست، منظور آبی است که با فاضلاب‌های خانگی، آن هم در این شرایط کرونایی و خاص بهداشتی مخلوط شده و مصیبتی را به بار آورده که باید دید و افسوس خورد. شبکه فاضلاب‌های خانگی استان خوزستان و شبکه مدیریت آب‌های سطحی، مساله‌ای است که سال‌های سال است، گریبانگیر مردم این مناطق است.
هرسال و هرازچندگاهی می‌شنویم که فلان‌قدر بودجه برای ماجرای فاضلاب خوزستان در نظر گرفته شده است و این معضل به‌زودی حل خواهد شد اما دقیقا مشکل همین‌جاست که تمام بودجه‌ها اولا برای فاضلاب شهری در نظر گرفته می‌شود نه آب‌های سطحی و ثانیا اینکه در هیچ‌کدام از این دو مورد، حتی در همان مساله فاضلاب‌های شهری که بودجه‌ای دارد و توجهی به آن می‌شود، در تمام این سال‌ها توفیقی حاصل نشده و وضعیت بحران‌زده است. متخصصان و کارشناسان این مدل از آبگرفتگی موجود در استان خوزستان را فقدان سیستم مدیریت و هدایت آب‌های سطحی در استان می‌دانند. با این همه بد نیست ابتدا روایتی از آنچه این روزها در خوزستان می‌گذرد، داشته باشیم و بعد هم کمی ریشه‌ای‌تر و در گفت‌وگو با کارشناسان این زخم کهنه را تشریح کنیم.
شهر چمران از لحاظ جذب آب‌های سطحی و شبکه فاضلاب در حد صفر است
جاسم عبادی، امام‌جمعه شهر شهید چمران ماهشهر در گفت‌وگو با «فرهیختگان» و در تشریح آن بلایی که این روزها بر سر مردم این منطقه براثر بارش باران در چند روز اخیر آمده است، گفت: «متاسفانه این اتفاقات هرساله در شهر چمران تکرار می‌شود و این بار اول نیست. در سال‌های گذشته شدت باران به این اندازه نبود و آبگرفتگی در سطح معابر هم به این شدت نبود ولی آقایان مسئول از ابتدا می‌دانستند شهر چمران از لحاظ جذب آب‌های سطحی و شبکه فاضلاب ضعیف و در حد صفر است. ما فاقد شبکه آب‌های سطحی هستیم و شبکه فاضلاب هم قبل از انقلاب بوده و این شهر ساخت غربی بوده که به‌دلیل صنعت پتروشیمی رخ داد. شبکه فاضلاب در این شهر فرسوده و قدیمی است. جمعیت متناسب با شبکه فاضلاب نیست و برخی جاها درکل فاقد شبکه فاضلاب هستند و آب و فاضلاب متاسفانه در جوی‌های روباز ریخته می‌شود که منظره بدی ایجاد می‌کند. با وجود اینکه 10روز قبل اعلام شد باران شدیدی در جنوب غرب و خوزستان خواهیم داشت، آقایان مدیر اجرایی و آبفا و شهرداری تدارک لازم و آمادگی لازم را برای این باران نداشتند و در همان ساعات اولیه بارندگی شب شنبه که بارندگی شروع شد، در عرض یک ساعت شهر چمران را آب فرا گرفت و آب و فاضلاب وارد منازل مردم شد. بر اثر این بارش‌ها متاسفانه تلنبه‌خانه چمران هم زیرآب رفت، یعنی جایی که باید آب پمپاژ و تخلیه کند زیرآب رفته است و این نشان می‌دهد زیرساخت‌های شهری در چه اندازه است. وقتی تلنبه‌خانه زیرآب رفت از کار افتاد و باید معجزه می‌شد که آب کاهش می‌یافت تا تلنبه‌خانه را دوباره تعمیر کنند. ما یک نیزاری داریم که در حوادث آبان‌ماه شهرت جهانی پیدا کرد. این نیزار هم پیش از این پر از آب و فاضلاب شده بود. کل فاضلاب شهرک بعثت و شهر چمران در نیزار ورودی شهر چمران است و در تابستان تخلیه نشده بود. این امر مزید بر علت شد. آب سطحی که از آب باران و خود باران آنجا سرریز شد، باعث شد این آب به داخل منازل مردم بازگردد و تمام وسایل مردم زیر آب رفته است. خسارات زیادی در سطح شهر چمران وارد شده و خیلی از مردم وسایل خود را از دست دادند. متاسفانه فاضلاب وارد خانه مردم شد و اکثر خانه‌های مردم نجس شده است، چون نجاست وارد منازل شده است.»
نباید وضعیت قطب اقتصادی کشور اینطور باشد
عبادی ادامه داد: «در شهری به نام چمران که قطب اقتصادی و صنعت پتروشیمی و قلب تپنده اقتصاد ایران است، ما شاهد هستیم مردم چنین وضعی دارند. با یک ساعت بارندگی اینچنین شهر چمران زیرآب رفته است و مردم دچار تنگنا و فشار شده‌اند. متاسفانه کل معابر شهری پر آب است و مردم تردد ندارند و توانستیم مدرسه‌ای برای اسکان مردم تدارک ببینیم و مردم در اسکان موقت هستند. واقعا وضع بحرانی است. مردم از مدیریت شهری گلایه دارند. با اینکه یک هفته قبل در جلسه مدیریت بحران شرکت کردم و به این آقایان تذکر داده شد اما هیچ آمادگی‌ای ایجاد نشد. الان بچه‌های بسیج در سطح شهر خدمات‌دهی می‌کنند، البته کنار آنها نیروهای امدادی هم فعالیت دارند. متاسفانه هیچ فکری برای شهر چمران، دفع آب‌های سطحی و شبکه فاضلاب این شهر نمی‌شود. قطعا اگر در روزهای آینده بارندگی داشته باشیم شهر با این وضعیت روبه‌رو می‌شود و چه‌بسا شدیدتر هم می‌شود. متاسفانه شهر چمران در پروژه‌های ملی قرار ندارد و وقتی اینچنین باشد هیچ اقدامی انجام نمی‌شود. جالب است در این شهر با توجه به نبود شبکه فاضلاب مردم پول فاضلاب پرداخت می‌کنند. مردم شهر چمران آب خریداری می‌کنند یعنی آب لوله قابل‌استفاده نیست و مردم آب می‌خرند ولی باز پول آب تصفیه‌شده را پرداخت می‌کنیم. درکنار اینها که نه شبکه فاضلابی وجود دارد و نه آب سطحی مدیریت می‌شود مردم پول و هزینه پرداخت می‌کنند. شهر چمران با کوچک‌ترین بارندگی مختل می‌شود و معابر آبگرفتگی خواهد داشت و هزینه فاضلاب را به شرکت آبفا پرداخت می‌کنیم. نیزاری که شهره بین‌المللی و جهانی شد تا الان رها شده و فکر و چاره‌ای برای آن نشده است. بعد از آبان ماه امیدوار بودیم مسئولان فکری کرده و دوباره شروع به کار کنند و حرکتی انجام شود ولی باز هیچ اتفاقی نیفتاد. متاسفانه الان بیشترین جاهایی که آسیب دید مناطق محروم و فقیرنشین بود که سطح خانه‌ها پایین بود و کامل به زیر آب رفته‌اند و تحت‌فشار هستند. فاضلاب وارد خانه‌ها شده و وسایل خانگی از بین رفته است. شهر با بحران جدی مواجه است.»
با لایروبی جوی‌ها تا حدی مشکل را برطرف کردیم
یکی دیگر از شهرک‌های این منطقه، شهرک طالقانی است. هاشمی، امام‌جمعه شهرک طالقانی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» اما خبر از کنترل شرایط پیش‌آمده بعد از بارش‌ها داد و گفت: «فقط شهرک طالقانی را می‌گویم که الحمدلله مشکلی نبود. بحث لایروبی را پیگیری و بسیار فشار وارد کردیم تا این لایروبی‌ها انجام شود و همین باعث شد که الان با بارندگی مشکلی نداریم اما در شهر چمران، بندر امام و ماهشهر مشکل ایجاد شده است. درست است که آب فروکش کرده اما در منازل مردم رفته است و زندگی مردم را مختل کرده است. ما از قبل آمادگی داشتیم و جوی‌ها را لایروبی کردیم و فکر این روزها بودیم. واقعا می‌ترسیدیم. شبکه آب و فاضلاب نداشتیم و تنها کانال‌ها بود و بسیار فشار آوردیم که اینها نیز لایروبی شوند، الحمدلله تا الان مشکلی از جهت بارندگی‌ها ایجاد نشده است منتها به هرشکل شبکه فاضلاب این منطقه فرسوده و قدیمی است. ما چندبار پیگیری کردیم. این بیماری مزمنی است که در این نواحی وجود دارد. صحبت‌هایی شد از اهواز هم پیگیری کردیم ولی تا الان ندیدیم اعتباری برای آب و فاضلاب در نظر بگیرند. قرار بود برای شهرک طالقانی امسال و اول 99 اعتبار اختصاص دهند ولی خبری نشد. سال گذشته اعتبار کمی برای چمران قرار دادند و برای ماهشهر هم اعتباری قرار دادند ولی تا الان اعتبار به‌خصوصی نبوده است. اعتبار از سوی استان بوده ولی به‌صورت کامل نیست. کارهایی که انجام شده خوب بود ولی به‌دلیل حجم بالای بارش‌ها این کفایت نمی‌کند و این سطح از اقدامات جوابگو نیست. ما درکنار دریا هم هستیم و پیشنهاداتی در این خصوص داریم. اگر برای کنترل آب‌های سطحی در اطراف شهرک‌ها کانالی کشیده شود همان کانال کفایت می‌کند و کار به صورت بتنی اساسی باشد جوابگو است. کانال اطراف شهر احداث شود که آب را به سمت دریا ببرد و این مشکل آب‌های سطحی تا ابد حل می‌شود اما فاضلاب معضلات خودش را دارد که باید برای آن فکری شود.»
ما در اهواز، آبادان و ماهشهر سیستم دفع آب‌های سطحی نداریم
در پایان با مهدی قمشی، عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز و از مسئولان سابق استان خوزستان هم گفت‌وگویی در رابطه با معضل آب و فاضلاب خوزستان انجام دادیم و او به «فرهیختگان» گفت: «ما در مسائل پساب‌ها و فاضلاب‌های شهری دو اصطلاح داریم. یکی فاضلاب خانگی است و دیگری دفع آب‌های سطحی ناشی از بارندگی. نباید همه اینها را به‌عنوان فاضلاب به‌کار ببریم چون فاضلاب معمولا به فاضلاب خانگی گفته می‌شود و خود این مساله و عدم‌تفکیک اینها ایجاد مشکل می‌کند. مسئولان وقتی بحث مشکل می‌شود می‌دانند مشکل ناشی از دفع آب‌های سطحی است ولی وقتی می‌خواهند بودجه اختصاص دهند به نام آب و فاضلاب اختصاص می‌دهند و فاضلاب هم این اعتبارات را صرف فاضلاب خانگی می‌کند و همین است که اتفاق مثبتی در رابطه با دفع آب‌های سطحی در خوزستان رخ نداده و نمی‌دهد. ما در اهواز، آبادان، ماهشهر سیستم دفع آب‌های سطحی نداریم. در اهواز به جز مناطق شرکت نفت که این دو از هم جداست، بقیه مناطق شهر باید سیستم دوگانه‌ای یکی برای دفع فاضلاب و برای دفع آب‌های سطحی داشته باشند که وجود ندارد. سیستم فاضلابی که در اهواز وجود دارد فقط ظرفیت دفع آب‌های فاضلاب خانگی را دارد و توانایی انتقال بار ناشی از آب‌های سطحی ناشی از بارندگی را ندارد. بنابراین همه بودجه‌هایی که تا الان آمده درحقیقت بدفهمی شده است و بودجه‌ای اگر اختصاص دادند برای رفع مشکل هر دو دادند ولی جایی که هزینه شده صرف مشکلات فاضلاب خانگی شده است. البته فاضلاب هم معضل است و هزینه برای آن هم درست است.»
50درصد سیستم فاضلاب اهواز عمری بیش از 60 سال دارد
قمشی ادامه داد: «دفع فاضلاب خانگی هم معضلات خود را دارد چون بیش از 50درصد سیستم فاضلاب عمری بیش از 60 سال دارد و اهواز شهری بوده که در آن خانه‌های ویلایی بوده و الان تبدیل به آپارتمان شده است. خود سیستم دفع فاضلاب شهری هم مشکل دارد که باید بررسی شود ولی مشکل اساسی این است که سیستم دفع آب‌های سطحی نداریم. بنابراین هرچه هزینه برای رفع گرفتگی‌های سیستم دفع فاضلاب شهری کنند هیچ کمکی به دفع آب‌های سطحی نکرده‌اند. دفع آب‌های سطحی به همان شکل باقی می‌ماند. تا الان در شهر اهواز که من می‌بینم با این همه بودجه‌هایی که اختصاص پیدا کرده هنوز یک متر شبکه دفع آب‌های سطحی ایجاد نشده است. معضل همین است. وقتی بودجه‌ها صرف دفع فاضلاب و معضلات فاضلاب خانگی می‌شود، مساله دفع آب‌های سطحی حل نمی‌شود. به همین صورت مشکل باقی می‌ماند. اگر صد سال دیگر هم بودجه برای فاضلاب شهری اختصاص دهید چیزی حل نمی‌شود. حتما باید در اختصاص اعتبار یا انتقال مطالب این دو مساله از هم جدا شوند. فاضلاب خانگی و دفع آب‌های سطحی باید جداگانه دیده شود.»
اهواز یک متر هم سیستم دفع آب‌های سطحی ندارد!
این استاد دانشگاه افزود: «تا اهواز و شهرهای استان نیاز به سیستمی برای دفع آب‌های سطحی دارند این مشکل پابرجاست. تا فکری نشود مشکلی حل نمی‌شود. البته چون فاضلاب هم مشکل دارد این معضل دفع فاضلاب هم مزید بر علت شده است. در تابستان هم در جاهای مختلف شهر فاضلاب خیابان را فرا گرفته است، درحالی که بارندگی نبوده است چون سیستم فاضلاب هم مشکل دارد. الان در شهر امکانات زیادی از جهت اعتبار اختصاص دادند که مساله حل شود، آب و فاضلاب به صورت نقطه‌ای در مکان‌هایی که احساس می‌کرده مشکل ایجاد شده کار را جلو می‌برد ولی چه مشکلی را حل می‌کند؟ سیستم دفع فاضلاب شهری را حل می‌کند. آن هم نمی‌دانم چقدر به‌درستی انجام می‌شود چون هرجا این کارها را کردند معضل حل نشده و بازهم فاضلاب شهری خیابان‌ها را می‌گیرد و بهداشت مردم را تحت‌تاثیر می‌گذارد و ایجاد مشکلات بهداشتی برای مردم می‌کند. هر اعتباری داده شده برای رفع مشکل فاضلاب بوده است. سیستم دفع آب‌های سطحی ما در اهواز حتی به اندازه یک متر هم وجود ندارد. به جز مناطق شرکتی که از قبل انقلاب وجود داشت. اینکه با هر بارندگی این معضل بیرون می‌زند کاملا طبیعی و واضح است که باید این اتفاق رخ دهد چون کاری انجام نشده است.»
با توان 4.5 مترمکعبی می‌خواهیم 100مترمکعب آب را دفع کنیم!
قمشی در پایان گفت: «در دفع فاضلاب خانگی ما در اهواز تقریبا با 4.5 مترمکعب در ثانیه آب آلوده به نام فاضلاب مواجهیم. برای دفع آب‌های سطحی خصوصا بارندگی اخیر که به اندازه‌ای است که سیستم دفع آب‌های سطحی اهواز هم باید بر همین اساس طراحی شود، این حجم آب و سیستمی که برای دفع آن نیاز دارد حدود 100مترمکعب در ثانیه است! این میزان را با سیستمی مقایسه کنید که در شهر داریم و می‌خواهد 4.5مترمکعب آب را انتقال دهد و آن هم از فاضلاب شهری تامین شده است. این است که آب در شهر وارد می‌شود و معضل اساسی‌تر این است که چون سیستم یکی است و شبکه دفع فاضلاب خانگی می‌خواهد دفع شود، می‌گوید به جز کناره‌های شهر که نزدیک رودخانه هستند و فاضلاب آنها در آب دفع می‌شود، در بقیه شهر آب و فاضلاب میکس می‌شود و در خیابان‌های شهر وارد می‌شود. بنابراین آن چیزی که در خیابان‌های اهواز الان وجود دارد آب مخلوط‌شده با فاضلاب خانگی است و 100درصد آلوده است و از نظر بهداشتی خطرناک. چون این دو با یک سیستم می‌خواهند دفع شوند و این امکان‌پذیر نیست پس مخلوط می‌شوند و در خیابان‌ها قرار می‌گیرند. وقتی می‌خواهد دو سیستم یکی باشد معضل اینچنینی به وجود می‌آید که هردو میکس و وارد خیابان‌های شهر می‌شوند و بهداشت مردم را به خطر می‌اندازند. سیستمی که برای دفع آب‌های سطحی نیاز داریم بزرگ‌تر از سیستمی است که برای دفع فاضلاب شهری نیاز داریم.»
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه
اخبار مرتبط:
امام جمعه شهر شهید چمران ماهشهر از وضعیت اسفناک این شهر پس از بارندگی‌های اخیر می‌گوید