به گزارش «فرهیختگان»، در عصری زیست می‌کنیم که رسانه‌ها در رقابتی نفس‌گیر برای انتشار سریع خبر هستند. طبیعی است که در چنین کارزاری، عمده تلاش مدیران رسانه‌ای بر این است که علاوه‌بر پوشش به‌هنگام یک رویداد، زوایای مختلف آن بررسی شده و دراختیار مخاطبان قرار بگیرد. در اهمیت انتشار سریع اخبار در عصر حاضر، به‌سراغ داود نعمتی انارکی از اعضای هیات‌علمی دانشگاه صداوسیما رفتیم. این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه رسانه‌های رقیب در پوشش خبری تلاش می‌کنند براساس اصل واکنش سریع نسبت به پوشش خبری رویدادهای مهم عمل کنند، بر این مهم تاکید کرد که اگر رسانه ملی نسبت به این اصل غفلت کند این مرجعیت را به رقبایش واگذار خواهد کرد.

همان‌طور که مستحضرید رسانه ملی نسبت به پوشش رسانه‌ای خبر ترور شهید محسن فخری‌زاده، با انتقادات زیادی مواجه شده است. به‌نظر شما رسانه ملی در شیوه پوشش خبر این رویداد چگونه باید عمل می‌کرد؟ ‌

با توجه به شرایط عصر کنونی که تعدد رسانه‌ها را شاهد هستیم باید گفت که رسانه‌ها با عنصر رقابت روبه‌رو هستند و رسانه‌ها در فرآیند رقابت پابرجایند، عنصری که در گذشته اهمیت زیادی نداشت چون شما بودید، اما اکنون دیگران هم هستند، پس الگوها و راهبردهای قدیمی توانایی رقابت را به‌منزله مهم‌ترین عنصر در زیست و بقای سازمان رسانه‌ای ندارند، باید تاکید کنم که در محیط رسانه‌ای بازار رقابتی گسترده، پیچیده، مهارناپذیر و حتی تهدیدآمیز وجود دارد که رسانه‌های داخلی نباید از آن غفلت کنند. در این فضای رقابتی نسبت به پوشش خبری رویدادها باید به اصل واکنش سریع توجه نشان داد. ویژگی رسانه‌ها در عصر کنونی توجه به این اصل است که برای اطلاع‌یابی، اطلاع‌رسانی، تفسیر و توصیف رویدادهای مهم به واکنش سریع مبادرت ورزند. درخصوص اقدام تروریستی که در آبسرد دماوند رخ داد و شهادت یکی از دانشمندان هسته‌ای و برخی دیگر را موجب شد، به‌نظر من شبکه خبر می‌بایست پس از اطمینان نسبت به صحت خبر، برنامه عادی خود را برای دقایقی قطع می‌کرد و این خبر را براساس اصل واکنش سریع اعلام می‌کرد. تا مرجعیت خود را به‌عنوان مهم‌ترین شبکه خبری داخلی نسبت به این رویداد حفظ می‌کرد. شاید در گذشته تاخیر در اعلام یک رویداد، کمترین هزینه را برای رسانه‌ها پدید آورد، اما اکنون چنین نیست و هزینه‌های بسیاری را ازجمله تغییر مرجعیت خبری بر رسانه‌ها تحمیل می‌کند.

در صحبت‌هایتان به اهمیت اصل واکنش سریع در انتشار خبر اشاره کردید. با توجه به رصدی که نسبت به شیوه پوشش خبری رسانه‌ها دارید، به‌نظر شما واکنش رسانه‌ای ما نسبت به انتشار این خبر چقدر بهنگام بود؟

به‌نظر من با تاخیر بود، شاید دلایلی بر این تاخیر وجود داشته باشد، اما باید توجه داشت که رسانه‌های رقیب در پوشش خبری خود تلاش می‌کنند که براساس اصل واکنش سریع نسبت به پوشش خبری رویدادهای مهم عمل کنند و هدف هم این است که مرجعیت خبر را در پوشش رویدادهای مهم ازآن خود کنند، پس اگر نسبت به این اصل غفلت کنیم این مرجعیت را به آنها واگذار کرده‌ایم. به هر حال در پوشش خبری رویدادها اگر عواملی وجود دارند که تاثیر منفی بر پوشش سریع می‌گذارند، آنها را باید شناسایی و به حداقل کاهش داد.

به‌نظر شما چه موانعی پیش‌روی مدیران سازمان صداوسیما در پوشش سریع اخبار وجود دارد؟

یکی از موانع را ساختار بلند مدیریتی می‌دانم که باعث می‌شود، سرعت در انتشار کاهش یابد، ساختار مدیریت خبر در رسانه‌ها و به‌خصوص در رسانه‌های خبری و نیوزروم‌ها باید ساختار مسطح باشد که کمترین سلسله‌مراتب مدیریتی را دارند و اعمال نظرها کاهش می‌یابد و سرعت در انتشار اخبار تا حدود زیادی محقق می‌شود. به اعتقاد من یکی دیگر از موانع، اعمال‌نظرهای برون‌سازمانی است که می‌تواند در تحقق اصل واکنش سریع ایجاد مشکل کند. با توجه به شناختی که از ظرفیت‌های صداوسیما دارم، من معتقدم با وجود مدیران و دبیران و خبرنگاران حرفه‌ای که در بخش‌های خبری صداوسیما و شبکه خبر فعالند، اگر این اعمال‌نظرها کاهش یابد، این رسانه به‌خوبی می‌تواند از مرجعیت خبری خود دفاع کند.

این شکل پوشش خبری، چه آسیب‌هایی را متوجه مرجعیت رسانه‌ای صداوسیما خواهد کرد؟

مرجعیت خبری برای یک رسانه بستگی به چند عنصر دارد، عناصری که جمع آنها به رسانه شخصیت مرجعیت را می‌دهد ازجمله؛ تعدد مخاطبان که از دغدغه‌های مدیریت خبر است که اخبار رسانه دیده شود، واکنش سریع که به آن پاسخ دادم، توجه به عنصر رقابت که در پوشش خبری رویدادهای مهم از رقبای خود عقب نمانیم. بی‌توجهی به هریک از این عناصر پوشش خبری ما را تضعیف می‌کند که باعث می‌شود میدان را به حریف واگذار کنیم. بدون تعارف عرض کنم که اگر یک رسانه بتواند به‌درستی به کارکرد اطلاع‌رسانی خود عمل کند، می‌تواند به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای نفوذ در افکارعمومی و جهت‌دهنده نگرش‌ها عمل کند، در غیر این صورت با ریزش مخاطب مواجه خواهد شد.

یکی از انتقاداتی که نسبت به شیوه پرداخت رسانه‌ای این رویداد مطرح می‌شود این است که رسانه ملی نتوانسته براساس یک راهبرد مشخص و دقیق این رخداد امنیتی و سیاسی را پوشش دهد. چقدر این نقد را قبول دارید و به‌نظر شما یک رسانه در طراحی راهبرد چه ویژگی‌هایی را باید مدنظر قرار دهد تا مرجعیت رسانه‌ای خودش را از دست ندهد؟

به اعتقاد من نمی‌توان با این قاطعیت چنین نتیجه‌ای گرفت، مواردی هم بوده که رسانه ملی در پوشش خبری‌اش به‌درستی و رویکرد حرفه‌ای عمل کرده است و این نشان می‌دهد که راهبرد وجود دارد، اما عواملی هست که در واکنش سریع رسانه در پوشش خبری رویدادهای بااهمیت تاثیر منفی می‌گذارد که به آن در سوال‌های قبلی اشاره کردم. آنچه اهمیت دارد این است که به ظرفیت‌ها و توانمندی‌هایی که در مجموعه رسانه وجود دارد اجازه داده شود تا برمبنای حرفه‌ای به پوشش خبری رویدادها بپردازند. در پاسخ به بخش دوم سوال‌تان هم اشاره کنم که رسانه برای اینکه بتواند مرجعیت خبری خود را حفظ کند باید براساس مدل دروازه‌بانی آیینه‌ای و حرفه‌ای عمل کند که در آن اخبار انعکاس دقیقی از واقعیت‌هاست که در روندی حرفه‌ای تهیه، پردازش و انتشار می‌یابند.

وقوع چنین رویدادی با ابعاد فراگیر سیاسی و بین‌المللی، ظرفیت بسیاری برای بروز خلاقیت‌ و اجرای ایده‌های رسانه‌ای دارد. به‌نظر شما در پرداخت رسانه‌ای این رویداد چه شیوه‌هایی را می‌توانستیم اجرا کنیم و نکردیم؟ به‌نظر شما ایده‌های ما در پوشش چنین رویدادهای تکراری و قدیمی نیست؟

نکته‌ای که اشاره کردید درست است، برخی از رویدادها ظرفیت رسانه‌ای بالایی برای پرداخت دارند؛ از تهیه اخبار متعدد تا گفت‌وگو و میزگرد، مصاحبه، گزارش‌های مستند و موارد دیگر که باعث می‌شود رویداد از زوایای متعدد به آن پرداخته شود و پازل اطلاعاتی مخاطب را تکمیل کند. درواقع مخاطب در ارتباط با رویدادها تلاش می‌کند که پازل اطلاعاتی خود را تکمیل کند و بنابراین رسانه باید با قالب‌های متعدد خبری پازل اطلاعاتی مخاطبش را تکمیل کند. نکته دیگر اینکه همان‌طور که اشاره کردید، شیوه‌های سنتی پوشش خبرها پاسخگوی نیاز مخاطبان نیست و باید کنار گذاشته شود مثلا توجه به ظرفیت‌های روزنامه‌نگاری همگرا و یا بهره‌گیری از شیوه‌های نوین خبرنویسی، پرداخت رویداد از زوایای مختلف و... می‌تواند عاملی بر جذب بیشتر مخاطب به خبر رسانه باشد.

درخصوص پوشش خبری حادثه ترور شهید فخری‌زاده، کاری که شبکه‌های خارجی مانند BBC و ایران‌اینترنشنال و برخی رسانه‌های منطقه‌ای کردند این بود که برنامه‌های عادی خود را قطع کردند و برنامه ویژه پوشش خبری این رویداد را آغاز کردند تا بتوانند بر ذهنیت مخاطبان تاثیر بگذارند. درواقع اصل واکنش سریع را اجرا کردند. من معتقدم رسانه‌ای که به این اصل توجه نشان دهد باعث می‌شود که ذهنیت مخاطب را شکل دهد و اگر رسانه‌ای دیگر بخواهد ذهنیت شکل‌گرفته را تغییر دهد باید چنان قوی ظاهر شود تا بتواند در ذهن مخاطبی که ذهنیتش شکل‌گرفته، تردید ایجاد کند و این فرآینده پیچیده‌ای دارد، پس اصل واکنش سریع را جدی بگیریم.

اخبار مرتبط: