به گزارش «فرهیختگان»، از روزی که کسبوکارهای اینترنتی شروع به‌کار کردند، تصور عمومی بر این بود که تنها عده معدودی می‌توانند در این فضا فعالیت کنند و به فعالیت خود ادامه دهند. این درحالی است که موفقیت کسبوکارهای اینترنتی خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شد، محقق شد و اقبال عمومی نیز فضای بهتری را برای ورود کسبوکارهای نو به دنیای مجازی فراهم کرد. با شیوع کرونا در کشور و اعمال محدودیت‌‌ها و ضرورت رعایت پروتکل‌های بهداشتی کسبوکارهای سنتی با رکود شدیدی مواجه و صاحبان آن، تحت‌تاثیر اثرات شیوع کرونا، متحمل خسارت‌های اقتصادی شدند. از سوی دیگر اما، ضرورت تامین برخی مایحتاج زندگی در شرایط قرنطینه یا دریافت برخی خدمات موجب شد بازار کسبوکارهای اینترنتی مورد استقبال مردم قرار گیرد. این اتفاق تنها مختص به ایران نیست بلکه همه‌گیری جهانی شیوع کرونا مردم سراسر دنیا را به‌سمت استفاده از خدمات دیجیتال و اینترنتی سوق داده است. گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد که در سه‌ماهه نخست سال۲۰۲۰، فناوری‌های نوین در جهان وارد عرصه جدیدی شده‌اند و در این میان کسبوکارهای اینترنتی بیشترین سود را از شیوع کرونا برده‌اند. همچنین طبق آمار فعالیت‌های تجاری صورت‌گرفته در سه ماهه نخست شیوع کرونا، انجام بیش از یک میلیارد خرید را در بیش از ۳۴ کشور نشان می‌دهد که این مساله از رشد انفجاری تجارت الکترونیک در سراسر جهان حکایت دارد. کارشناسان معتقدند که در سال جاری میلادی مسیر تجارت الکترونیک، پزشکی و دورکاری با تغییرات شگرفی روبه‌رو شده است و شیوع بیماری کرونا سبب شده صنعت تجارت الکترونیک در جهان پنج سال زودتر از موعد رشد کند. با توجه به رشد کسبوکارهای اینترنتی در سراسر جهان، باید دید ایران به‌عنوان یکی از کشورهای درگیر با کرونا چه روندی را در تجارت الکترونیک طی مدت اخیر طی کرده است.
آمارها چه می‌گویند؟
در سال 96 و به‌دنبال افزایش روزافزون کسبوکارهای اینترنتی و در راستای تحقق ماده 87 قانون نظام صنفی و تاکید بر تشکیل اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی، این اتحادیه با هدف حمایت از این نوع از کسب‌وکارها و تسهیل و سرعت‌بخشی به رشد و توسعه کسب‌وکارها شکل گرفت و فعالیت خود را آغاز کرد. از آنجا که فضای مجازی و فعالیت در آن، همواره فضای مناسبی برای کلاهبرداری افراد سودجو فراهم می‌کند، لذا برای جلوگیری از هر نوع سوءاستفاده و همچنین کسب اعتماد و جلب رضایت مردم، صاحبان کسبوکارهای اینترنتی باید مجوزهایی را برای فعالیت خود در فضای مجازی از مراکز ذی‌صلاح اخذ کنند. متقاضیان راه‌اندازی کسبوکارهای اینترنتی پس از طی مراحل مختلف و ارائه مدارک لازم، در سامانه «اینماد» باید تقاضای خود را ثبت کنند. درنهایت و پس از بررسی کارشناسان مربوطه و صحه‌گذاری و تایید مدارک، نماد الکترونیکی فعالیت در فضای مجازی همراه با پروانه کسب صادر می‌شود.
براساس آمار ارائه‌شده از سوی اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی، از ابتدای فعالیت این اتحادیه تا پایان شهریورماه سال جاری هزار و 847 پروانه کسب از طرف اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی صادر شده است. طبق این آمار در سال 95 معادل 223 پروانه کسب صادر شده که این رقم در 6 ماه سال جاری با افزایش بیش از 98درصدی به 428 پروانه کسب رسیده است. به‌عبارت دیگر تنها در نیمی از سال 99 بیش از دو برابر کل سال 95 پروانه فعالیت برای کسب‌وکار در فضای مجازی صادر شده است. از تعداد کل پروانه‌های صادرشده از سال 95 تا پایان شهریورماه سال جاری، هزار و 648 پروانه کسب برای آقایان و 199 پروانه کسب برای بانوان صادر شده است. براین اساس 89درصد پروانه‌های کسب متعلق به کسب‌وکار آقایان و 11درصد متعلق به فعالیت و کسب‌وکار بانوان در فضای مجازی است.
پراکندگی کسبوکارهای اینترنتی در کشور
فعالیت در فضای مجازی و راه‌اندازی یک کسب‌وکار اینترنتی با توجه به رشد روزافزون فناوری و تکنولوژی، درحال افزایش است و حوزه‌های فعالیت نیز روزبه‌روز متنوع‌تر می‌شود. درحال‌حاضر بیش از هفت درصد از پروانه‌های صادرشده برای کسبوکارهای مجازی در حوزه خرده‌فروشی موادغذایی بوده است. براساس آمار پراکندگی موضوعی پروانه‌های کسب، فروشگاه‌های بزرگ با 9/18 درصد از کل پروانه‌های صادرشده، بیشترین سهم را در فعالیت‌های مجازی دارند. پس از آن محصولات دیجیتال و لوازم برقی با 5/11درصد از کل پروانه‌های صادرشده، دومین حوزه پرفعالیت مجازی است. جابه‌جایی هوشمند (حمل‌ونقل اینترنتی) نیز در این فرآیند 9درصد از پروانه‌های کسب صادرشده را به خود اختصاص داده است. فعالیت مجازی در حوزه تبلیغات، خدمات وب و فناوری، گردشگری، ابزارآلات، لوازم صنعتی و خدمات مربوط، آرایشی، بهداشتی و طبی، بازاریابی شبکه‌ای، تخفیف و حراجی آنلاین، خدمات هوشمند، ترجمه و آموزش، خودرو و لوازم یدکی، زیورآلات و طلا، سفارش آنلاین غذا، صنایع‌دستی و چوب، محصولات کشاورزی، مواد شیمیایی و صنایع وابسته نیز از دیگر حوزه‌های فعالیت در فضای مجازی است که طی پنج سال اخیر پروانه کسب فعالیت مجازی را دریافت کرده‌اند.
نکته قابل‌توجه در این راستا پراکندگی استانی پروانه‌های صادر شده است. در تهران بیش از 900 پروانه کسب برای فعالیت در فضای مجازی صادر شده و درنتیجه تهران بیشترین سهم را در میان استان‌های کشور از صدور پروانه کسب‌وکار مجازی دارد. پس از آن به ترتیب در اصفهان 135، البرز 107، فارس 99 و خراسان رضوی 80 پروانه کسب‌وکار مجازی توسط اتحادیه کشوری صادر شده است. سیستان و بلوچستان نیز با کمترین میزان پروانه صادرشده (سه پروانه کسب) آخرین استانی است که در زمینه کسبوکارهای اینترنتی فعالیت می‌کند.
گردشگری مجازی در کما
نظرسنجی‌ها و برآوردهای اولیه از وضعیت کسبوکارهای اینترنتی به‌دنبال شیوع کرونا در کشور نشان می‌دهد که میزان آسیب‌پذیری در این نوع کسب‌وکارها براساس حوزه فعالیت آنها متفاوت است. به‌طوری‌که بخش عمده‌ای از آنها با کاهش فروش و تقاضا و همچنین تعدیل نیرو مواجه شده‌اند و بخش نسبتا اندکی نیز با افزایش تقاضا روبه‌رو بوده‌اند. در کسب‌وکارهایی که کاهش فروش و تقاضا را تجربه کرده‌اند، میزان آسیب‌پذیری به‌طور میانگین بیش از 70درصد برآورد می‌شود که بخش عمده آنها مربوط به حوزه خدمات گردشگری و سفر است. همچنین حوزه‌هایی که رونق را در این مدت تجربه کرده‌اند، به‌طور میانگین با افزایش حدود 50درصدی تقاضا روبه‌رو بوده‌اند که بیشتر شامل فروشگاه‌های اینترنتی و سوپرمارکت‌های آنلاین و خدمات رسانه‌ای و برگزاری رویدادهای آنلاین می‌شود. گردشگری در سراسر دنیا را باید نخستین کسب‌وکار آسیب‌دیده از کرونا دانست که چه در فضای مجازی و چه در فضای غیرمجازی با رکود شدید مواجه شده است، چراکه پس از توصیه‌های مکرر مسئولان مبنی‌بر ممنوعیت یا محدودیت رفت‌وآمد و سفر خارج از شهر، متقاضیان و مشتریان سایت‌ها و اپلیکیشن‌های خدمات سفر و گردشگری، به ناگهان ریزش کرد. نمونه بارز آن سامانه علی‌بابا بود که از زمان شیوع کرونا تاکنون علاوه‌بر کاهش 80درصدی فروش، مجبور به تعدیل بیش از 180 کارمند خود نیز شده است.
اما درمقابل کسادی برخی حوزه‌های فعالیت کسبوکارهای اینترنتی در زمان شیوع کرونا، فروشگاه‌های اینترنتی شرایط به نسبت بهتری دارند، چراکه ماندن مردم در خانه و ترس از خرید حضوری و خطر ابتلا به کرونا، باعث شده بسیاری از افراد خرید اینترنتی مایحتاج و اقلام موردنیاز خود را به خرید حضوری ترجیح دهند.
سوپرمارکت‌های اینترنتی نیز ازجمله فروشگاه‌هایی است که در این مدت نسبت به گذشته با افزایش تقاضا روبه‌رو بوده‌اند، هرچند به‌طور معمول هر‌ساله در ایام خاصی از سال، شاهد افزایش تقاضا در این نوع فروشگاه‌ها هستیم و به همین دلیل نمی‌توان به‌طور قطع افزایش تقاضا در این بخش را ناشی از شیوع کرونا دانست. اما براساس برآوردهای اولیه از وضعیت فروش این فروشگاه‌ها، اغلب آنها افزایش 50درصدی تقاضا را در این مدت تجربه کرده‌اند.
رشد 300درصدی تقاضا برای پروانه کسب
رضا الفت‌نسب عضو هیات‌مدیره اتحادیه کسبوکارهای اینترنتی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به اینکه درحال‌حاضر بیش از 60 هزار کسب‌وکار اینترنتی در کشور فعال است، می‌گوید: «از این تعداد تنها هزار و 800 کسب‌وکار از اتحادیه کشوری کسب‌وکار مجازی مجوز دریافت کرده‌اند، اما از زمان شیوع کرونا مراجعه به اتحادیه برای دریافت مجوز افزایش یافته است.»
به گفته وی یکی از الزاماتی که صاحبان کسبوکارهای اینترنتی برای دریافت مجوز باید داشته باشند، داشتن گواهی 186 مالیاتی است. در ابتدای سال جاری و در پی شیوع کرونا در کشور، وزارت امور اقتصادی و دارایی با هدف جلوگیری از رفت‌وآمد افراد به سازمان امور مالیاتی برای دریافت گواهی 186، اعلام کرد که دریافت این گواهی منوط به دریافت یک تعهدنامه از صاحب کسب‌وکار است. این اتفاق باعث شد بسیاری از افرادی که در پی دریافت مجوز اتحادیه بودند، مسیر راحت‌تری را برای اخذ مجوز طی کنند. درنتیجه تعداد کسانی که تقاضای دریافت مجوز از اتحادیه را داشتند، افزایش یافت.
وی می‌افزاید: «حذف بروکراسی‌های اداری و درگیرشدن افراد با روند دریافت گواهی 186 از سازمان امور مالیاتی، موجب شد ناگهان اعطای مجوز به صاحبان کسب‌وکار اینترنتی بیش از 300درصد رشد پیدا کند. این امر نشان می‌دهد که سازمان امور مالیاتی می‌تواند با تعیین سازوکارهای ساده‌تر و درعین‌حال دقیق و قانونی، به تسهیل و افزایش تعداد کسبوکارهای اینترنتی کمک کند.»
92 درصد کسبوکارهای اینترنتی واسطه‌اند
موضوع قیمت‌گذاری و نظارت بر فعالیت کسبوکارهای مجازی به‌ویژه درحال‌حاضر که به‌دلیل شیوع کرونا تمایل به خریدهای اینترنتی در خانوادهها افزایش یافته، موضوع بااهمیتی است که الفت‌نسب در این مورد می‌گوید: «بیش از 92 درصد از کسبوکارهای آنلاین صرفا واسطه هستند و محصول را از بازار تامین می‌کنند. به‌عبارت دیگر، صاحبان کسبوکارهای اینترنتی در قیمت‌گذاری کالایی که عرضه می‌کنند، نقشی ندارند. مضاف بر اینکه روال معمول در کسبوکارهای مجازی این‌گونه است که همیشه بتوانند برای جذب مشتری و جلب اعتماد افراد قیمت‌های ارائه‌شده به‌گونه‌ای باشد که قابل رقابت و متناسب با توان خریدار ارائه شود. بنابراین صاحب یک کسب‌وکار اینترنتی درواقع واسطه بین بازار آفلاین و مصرف‌کننده است، با وجود این کسب‌وکارهایی که دارای پروانه کسب ازسوی اتحادیه هستند به‌صورت مداوم رصد و بازرسی می‌شوند.»
رونق حمل‌ونقل اینترنتی
یکی دیگر از حوزه‌هایی که شاید آسیب کمتری از شیوع ویروس کرونا در کشور دیده باشد، حوزه حمل‌ونقل آنلاین یا همان تاکسی‌های اینترنتی است. این امر نیز نشأت‌گرفته از نگرانی مردم از سوال شدن به وسایل نقلیه عمومی و استفاده از حمل‌ونقل عمومی است. درواقع به‌نظر می‌رسد مردم احساس می‌کنند با استفاده از تاکسی‌های اینترنتی از امنیت بیشتری برخوردارند و پروتکل‌های بهداشتی را در یک خودرو با یک سرنشین بهتر می‌توانند رعایت کنند.
تعطیلی مدارس، تاکید مسئولان بر ماندن مردم در خانه و ضرورت پرکردن اوقات فراغت اعضای خانواده باعث‌شده کسبوکارهای اینترنتی که خدمات آنلاین را درحوزه نمایش انیمیشن، فیلم و سریال ارائه می‌دهند، بیش از پیش مورد توجه خانوادهها قرار گیرند، به‌طوری که اغلب آنها به‌طور میانگین با افزایش 50 تا 60 درصدی تقاضا مواجه شده‌اند. از طرف دیگر توصیه‌های مکرر مسئولان حوزه بهداشت و درمان کشور مبنی‌بر دورکاری یا جلوگیری از برگزاری سمینارها و رویدادهای مختلف فرهنگی، علمی و... باعث شده فعالان این بخش نیز دوره پررونقی را در زمان شیوع کرونا تجربه کنند. البته تعداد کسب‌وکارهایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، اندک است و شاید افزایش 400 تا 900 درصدی تعریف وبینارها و برگزاری آنلاین سمینارها در یک روز ناشی از محدود بودن این نوع کسب‌وکارها در کشور باشد که سبب شده متقاضیان آنها به این شکل افزایش یابد. با این‌حال، این آمار حاکی از ظرفیت این نوع کسب‌وکارها برای ارائه خدمات به شرکت‌ها، ادارات و سایر نهادها و دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی در تمام ایام سال است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
کسب‌وکار اینترنتی؛ جزء مشاغل ضروری
پیش از آغاز تعطیلی دوهفته‌ای مشاغل ردیف دو و سه که ازسوی دولت با هدف کنترل ویروس کرونا در کشور اعلام شد، جلسه مشترکی میان اتحادیه کشوری کسبوکارهای مجازی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد که درجریان این جلسه کسبوکارهای اینترنتی جزء مشاغل گروه 1 (مشاغل ضروری) قرار گرفتند و فعالیت شرکت‌های مجازی درشرایط محدودیت کرونا از اول آذرماه بلامانع محسوب شد. این اتفاق نیز کمک زیادی به رونق هرچه بیشتر کسبوکارهای اینترنتی حتی در دوران پساکرونا کرد. با درنظر گرفتن تمام آنچه در این گزارش گفته شد، ذکر این نکته نیز ضروری است که نقطه شروع راه‌اندازی یک کسب‌وکار اینترنتی ایجاد یک برنامه تجاری یا مدل کسب‌وکار است. فردی که می‌خواهد وارد بازار مجازی شود باید بازار هدف خود را بشناسد. رقیبان خود را شناسایی کند، برآوردی از بودجه مورد نیاز داشته باشد. خلاقیت و نوآوری را لازمه فعالیت خود بداند. فروش یک کالا که مشابه آن در همه فروشگاه‌ها و مغازه‌‌های غیرمجازی وجود دارد و از تنوع چندانی هم برخوردار نیست، طبیعتا گزینه خرید حضوری را برای مشتری در اولویت قرار می‌دهد، بنابراین خلاقیت و نوآوری در ارائه محصول و نوع کالا اهمیت ویژه‌ای دارد. تمامی این موارد و به‌طورکلی موفقیت در راه‌اندازی در یک کسب‌وکار اینترنتی نیازمند داشتن علم بازاریابی اینترنتی است. کارشناسان همواره تاکید می‌کنند که پشت هر کسب‌وکار موفقی یک ایده خلاقانه وجود دارد.