به گزارش «فرهیختگان»، محققان و دانشمندان کارهای پژوهشی و تحقیقاتی و مطالعاتی خود را روی ویروس کرونا و شناخت آن از همان روزهای نخست همه‌گیری در دنیا آغاز کردند. با وجود ناشناخته بودن این ویروس، مدتی طول کشید تا به ماهیت آن پی ببرند و از طریق آن نسبت به تولید دارو و واکسن اقدام کنند. اما هرچه می‌گذشت، ویروس پیچیدگی‌های بیشتری از خود نشان می‌داد و همین باعث سردرگمی محققان شده بود. با تمام تلاشی که پژوهشگران در این ماه‌ها انجام دادند، برخی داروها تولید شدند که درست است درمان قطعی کووید-19 نیستند اما تا حدی می‌توانند شدت علائم را کاهش دهند و بهبودی را برای بیماران تسهیل کنند. در کنار آن، بسیاری از پروژه‌های تحقیقاتی هم روی تولید واکسن کرونا صورت گرفته که برخی از آنها تا مراحل پایانی رسیده و آزمایش‌های نهایی را پشت‌سر می‌گذرانند و امید می‌رود تا چند ماه آینده روانه بازار شوند و بتوانند از حجم گستردگی همه‌گیری کم کرده و بسیاری از مردم جهان را به زندگی امیدوار کنند. در ماه‌های اخیر که هیچ راهکار درمانی قطعی یا واکسنی در اختیار کشورها نبود تا بتوانند گسترش ویروس را کنترل کنند، دولت‌ها به راهکارهای دیگری متوسل شدند تا حداقل در نبود راه‌های درمانی تا حدودی هم که شده، مانع از ابتلای بیش از اندازه مردم جامعه خود شوند. راهکارهایی که در برخی نقاط جهان واقعا موثر واقع شد و حتی توانست شمار مبتلایان را به صفر برساند. این راه‌ها به‌عنوان مداخلات دولتی کووید-19 در جهان از آنها یاد می‌شود که می‌توان امیدوار بود حداقل تا ماه‌های آینده که واکسن و درمان این بیماری به بازار می‌آید، از ابتلای گسترده‌ به کووید-19 جلوگیری شود.

   موثرترین روش با کمترین هزینه

ارزیابی و بررسی اثربخشی مداخلات غیردارویی (NPI) برای کاهش گسترش ویروس SARS-CoV-2 امری حیاتی است و می‌تواند به‌عنوان طرح و برنامه‌ای برای آمادگی و واکنش در آینده موثر باشد. محققان دنیا تلاش کرده‌اند با بررسی مدل‌های غیردارویی که در ماه‌های اخیر توسط کشورها مورد اجرا قرار گرفته، اثربخشی این روش‌ها را در کنترل گسترش ویروس کرونا نشان دهند. به‌طورکلی، رویکردهای مدل‌‌سازی، ترکیبی از چهار تکنیک کامپیوتری شامل ادغام آماری، استنباط و ابزارهای هوش مصنوعی است. محققان انواع مداخلات غیردارویی را در حدود 226 کشور مختلف دنیا مورد مطالعه قرار داده‌اند که نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد ترکیب مناسبی از این مداخلات غیردارویی برای کاهش گسترش ویروس کرونا در هر کشوری الزامی است. در این میان، مداخلات غیردارویی کم‌هزینه‌تری که کمتر در روال جامعه اختلال ایجاد کند مانند قرنطینه ملی، موثرتر است. در غیاب واکسن و داروهای ضدویروس، مداخلات غیردارویی در واکنش به همه‌گیری ویروس‌های تنفسی تنها گزینه قابل دسترس بشر امروزی است تا بتوان با ایجاد تعادل و کاهش گسترش ویروس، جان بسیاری از مردم را نجات داد. در این راستا، بیشتر دولت‌ها اقدامات محدودکننده‌ای را اجرا کرده‌اند. این تصمیمات باید در سریع‌ترین زمان ممکن تحت شرایط همه‌گیری در دستورکار قرار می‌گرفت و این امر با توجه به ناشناخته‌بودن ویروس و نبود شواهد علمی کافی از اثربخشی این اقدامات و تاثیر اجتماعی آنها کمی دشوار بود. مداخلات دولتی درحالی‌که روی رفتار، سلامت روانی و امنیت اجتماعی تاثیر می‌گذارد، هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی قابل‌توجهی را متوجه دولت‌ها می‌کند. بنابراین، اطلاع از نوع اثربخشی این راهکارها و مداخلات غیردارویی به دولت‌ها کمک می‌کند تا با کمترین هزینه موثرترین شیوه را درپیش گیرند و بیشترین نتیجه را از مقابله با کووید-19 یا هر همه‌گیری تنفسی در آینده به دست آورند.

در مطالعاتی که محققان تاکنون روی پیشرفت همه‌گیری کرونا انجام داده‌اند، گروهی از مداخلات غیردارویی را به‌طور مستقل بررسی کرده‌اند. این مداخلات عبارتند از اعمال محدودیت‌های سفر، فاصله‌گذاری اجتماعی و اقدامات حفاظت شخصی. علاوه‌بر این، مطالعات مدل‌سازی روی مداخلاتی تمرکز می‌کند که به‌طور مستقیم احتمال تماس افراد با یکدیگر را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد مانند فاصله‌گذاری اجتماعی، رفتارهای فاصله‌گذاری اجتماعی، تعطیلی مدارس، قرنطینه و جداسازی شخصی از اجتماع و اعمال محدودیت در رویدادهای عمومی. برخی مطالعات روی یک یا چند کشور و برخی دیگر از تحقیقات روی کشورهای مختلف صورت گرفته است. در کشورهای درحال توسعه، اقداماتی چون افزایش ظرفیت کادر درمان، فاصله‌گذاری اجتماعی یا افزایش تعداد تست‌های انجام‌شده، کار دشواری است و اطلاعات کمی هم از اثربخشی این قبیل روش‌ها در این کشورها وجود دارد.

   ضدعفونی سطوح، کمترین اثربخشی را دارد

استفاده از داده‌های جامع از اجرای مداخلات غیردارویی که بین ماه‌های مارس تا آوریل 2020 زمانی که کشورهای اروپایی و آمریکایی با موج نخست بیماری کرونا درگیر شده بودند، نشان می‌دهد که ترکیب روش‌های مختلف مدل‌های کامپیوتری، داده‌های آماری، استنباط و ابزارهای هوش مصنوعی به ارزیابی وضعیت کمک می‌کند. یافته‌های به‌دست‌آمده از تحقیق و بررسی دانشمندان روی این داده نشان می‌دهد که فاصله‌گذاری اجتماعی و محدودیت در سفرها در راس برترین اقدامات علیه همه‌گیری کروناست؛ این درحالی است که تمیز کردن و ضدعفونی کردن سطوح آلوده در پایین‌ترین رده از اقدامات پیشگیرانه و مداخلات غیردارویی جای گرفته‌ است.

  جایگاه درصدی اقدامات غیردارویی از نظر اثربخشی

محققان با بررسی مداخلات مختلف غیردارویی که در کشورهای مختلف جهان در ماه‌های گذشته انجام شده، به این نتیجه رسیده‌اند که هرکدام از این اقدامات و مداخلات چند درصد در جلوگیری از گسترش بیشتر همه‌گیری کرونا موثر بوده‌اند. طبق این ارزیابی‌ها، لغو دورهمی‌های کوچک تا 83درصد، تعطیلی موسسه‌های آموزشی و دانشگاه‌ها و مدارس تا 73درصد، اعمال محدودیت در مرزها و جلوگیری از مسافرت‌ها تا 56درصد، لغو دورهمی‌های گسترده تا 53درصد، افزایش دسترسی افراد به تجهیزات حفاظت شخصی مانند ماسک و... تا 51درصد، لغو فعالیت‌های ارتباطی پرخطر تا 48درصد، محدودیت‌های جابه‌جایی‌های فردی تا 42درصد، کمک‌های دولتی به افراد آسیب‌پذیر جامعه تا 41درصد و قرنطینه ملی تا 25درصد در کاهش گسترش ویروس کرونا تاثیرگذار بوده‌اند. اما درمقابل اثربخش‌ترین مداخلات غیردارویی، کم‌اثرترین اقدامات قرار دارند که درخواست‌های دولتی برای دریافت کمک‌های بین‌المللی، انجام اقداماتی برای بالا بردن ظرفیت تست یا بهبود فرآیندهای تشخیص بیماری، ردیابی مبتلایان به کرونا یا مشکوک به کووید-19 در مرزهای زمینی و فرودگاه‌ها و ضدعفونی کردن محیط را شامل می‌شوند. الگویی که در برخی کشورها مشاهده شده به این شکل است که این کشورها پیش از اینکه موارد دیگر را لغو و ممنوع اعلام کنند، ابتدا لغو دورهمی‌های گسترده را حتی پیش از لغو دورهمی‌های کوچک در دستورکار خود قرار داده‌اند، به‌طوری‌که یافته‌ها نشان می‌دهد گاهی همین دورهمی‌های کوچک که بسیاری آنها را نادیده می‌گیرند، می‌تواند تاثیر چشمگیری در گسترش همه‌گیری کرونا داشته باشد، بنابراین موارد ناچیز را هم نباید نادیده گرفت. آموزش و ارتباطات فعال اجتماعی در بطن جامعه یکی از راه‌هایی است که می‌تواند در گسترش ویروس موثر باشد، بنابراین، فاصله‌گذاری‌های اجتماعی که در ادامه آن محدودیت‌های جابه‌جایی مانند حصر و قرنطینه ملی را شامل می‌شود و اقداماتی چون استفاده بیشتر از تجهیزات حفاظت شخصی از موارد تاثیرگذار روی جلوگیری از شیوع بیشتر کووید-19 در کشورهاست.

   مفید و غیرمفید؛ مساله این است

افزایش کارکنان کادر درمان، خرید تجهیزات پزشکی، انجام تست، استفاده از ماسک، حمایت‌های مالی از بیمارستان‌ها، افزایش ظرفیت پذیرش بیمار و افزایش تولیدات داخلی تجهیزات حفاظت شخصی جزء آن دست از مداخلات غیردارویی است که توانسته‌ در ماه‌های گذشته باعث تقویت سیستم درمانی کشورها شود. همچنین از دیگر اقدامات موثر می‌توان به بسته‌های کمک مالی و کمپین‌های اطلاع‌رسانی عمومی به‌عنوان اقدامات مشارکتی، تشخیص موارد ابتلا و... اشاره کرد. از طرف دیگر، یافته‌ها حاکی از آن است که حدود 23 مداخله غیردارویی در داده‌های به‌دست‌آمده وجود دارند که از نظر آماری تاثیری در هیچ روش پیشگیرانه کرونایی ندارند که از آن میان می‌توان به این موارد اشاره کرد؛ محدودیت‌ها و قوانین مختلف خدمات دولتی مانند سایت‌های گردشگری، پارک‌ها، موزه‌های عمومی، ارتباطات از راه دور، اقدامات بهداشتی برای نواحی عمومی و راهکارهای خاصی مانند تمدید ویزا.

    ارتباط اثربخش اقدامات در کشورهای مختلف

یافته‌های به‌دست‌آمده از اثربخشی مداخلات غیردارویی در کشورهای مختلف دنیا نشان می‌دهد تاثیر عملکرد هرکدام از این اقدامات و مداخلات تا حد زیادی به منطقه جغرافیایی بستگی دارد. بنابراین، باید به این نکته توجه کرد که هرکدام از مداخلات غیردارویی از اهمیت بالایی برخوردار است و اینکه موفقیت‌آمیز بودن هرکدام به بافت محلی آن نقطه بستگی دارد؛ به این معنی که ترکیب ویژگی‌های اجتماعی- اقتصادی آنجا و مداخله‌ای که پیش از این به مورد اجرا درآمده است، چه مقدار با هم هماهنگی دارند. به‌طورکلی، فاصله‌گذاری اجتماعی و محدودیت‌های سفر ممکن است در کشورهای مختلف اثربخشی متفاوتی داشته باشد، درحالی‌که شناسایی و ردیابی مبتلایان به کرونا و نیز افراد مشکوک کمترین وابستگی را به منطقه‌ای که این محدودیت در آن اعمال می‌شود، دارد. درنتیجه، اگر روشی پیشگیرانه در یک کشور با موقعیت جغرافیایی خاص اثربخشی بالایی دارد، دلیلی بر آن نیست که در بقیه کشورها هم می‌تواند موثر واقع شود. یافته‌های محققان درنهایت بیانگر آن است که هیچ‌کدام از مداخلات غیردارویی درواقع کلید طلایی جلوگیری از گسترش کووید-19 به شمار نمی‌روند و در عوض، دانشمندان در یافته‌های خود به چند مداخله موثر اشاره کرده‌اند که بسته به بافت منطقه‌ای هر کشور و در نظر گرفتن ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی و تناسب آن مداخلات با این ویژگی‌ها تاثیرگذارترند و تا حدی می‌توانند از گسترش ویروس جلوگیری کنند اما فرض بر اینکه این روش‌ها بتوانند به‌طور کامل از انتقال و گسترش ویروس جلوگیری کنند، باور غلطی است. حصر خانگی، قرنطینه و تعطیلی و اعمال محدودیت در مکان‌هایی که افراد چه محدود و چه گسترده دور هم جمع می‌شوند مانند رستوران‌ها و فروشگاه‌ها و کاهش 50درصدی یا کمتر اجتماعات و اجرای دورکاری و نیز تعطیلی موسسه‌های آموزشی و دانشگاه‌ها جزء موثرترین روش‌های غیردارویی در دنیا محسوب می‌شوند. با توجه به اثربخشی منطقه‌ای مداخلات غیردارویی، تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزشی در بعضی کشورها در کاهش شمار مبتلایان تاثیر چشمگیری نداشته اما به‌عنوان مثال، این قبیل اقدامات در آمریکا با کاهش 60درصدی شمار مبتلایان همراه بوده است. این مساله را در کره‌جنوبی به‌گونه‌ای دیگر می‌توان مشاهده کرد، به‌طوری‌که بیشترین عامل گسترش ویروس در این کشور جوانان 10 تا 19 ساله هستند که با اعمال محدودیت‌هایی چون در خانه ماندن و ممنوعیت دور هم جمع شدن‌های کوچک و بزرگ همگی جزء اقدامات موثری بوده که مانع از انتقال ویروس از این گروه سنی به بزرگسالان و کودکان شده است؛ اما از سوی دیگر، اختلال در یادگیری، استرس و درنتیجه ضعف تغذیه‌ای و جدایی کودکان از جامعه را به دنبال دارد.

یافته محققان نشان می‌دهد که محدودیت‌های رفت‌وآمد و قرنطینه‌های خانگی آمار خشونت‌های خانگی را در بسیاری از کشورها چند برابر کرده که در این میان، کودکان و زنان بیشترین قربانیان این خشونت‌ها بوده‌اند. از سوی دیگر، با وجود محدودیت‌ها، بسیاری از بیماران به‌ویژه بیمارانی که تحت شیمی‌درمانی بوده‌اند، با توجه به اعمال قرنطینه شانس درمان و بهبودی را از دست داده‌اند. بنابراین برخی کشورها درنظر دارند در اعمال محدودیت‌ها تعادل بیشتری را رعایت کنند و بین فواید و ضررهای سوئی که این محدودیت‌ها دارند، حد وسط را اعمال کنند.

 *  مترجم: ندا اظهری