به گزارش «فرهیختگان»، دانشگاه آزاد اسلامی این روزها وارد یک مقطع جدی از فعالیت خود شده است؛ مسئولان این دانشگاه سیاست‌ها و برنامههای خود را تحت‌عنوان «برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی» برنامه‌ریزی کرده‌اند. این برنامه که چندی پیش دکتر طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی هم از آن سخن گفت، برگرفته از دو سند بالادستی شامل نقشه جامع علمی کشور، سند دانشگاه اسلامی و سیاست‌های کلی «علم و فناوری» ابلاغی مقام‌معظم‌رهبری در سال ۹۳ است. به‌عبارت بهتر رویکردهای اصلی برای تهیه این برنامه بیانات امام‌خمینی(ره) و مقام‌معظم‌رهبری، سیاست‌های کلی نظام و برنامه توسعه کشور، سند دانشگاه اسلامی، نقشه جامع علمی کشور و سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی مقام‌معظم‌رهبری است؛ بنابراین حرکت دانشگاه آزاد اسلامی در این برنامه براساس این مبانی خواهد بود. این برنامه یک برنامه عملیاتی دوطرفه است که به‌زودی قرار است تدوین آن کامل شده و برای تصویب و اجرا به هیات‌امنای مرکزی دانشگاه تقدیم شود. اما چرا این برنامه تدوین شده است؟ از آنجایی که دانشگاه آزاد اسلامی همواره به دنبال حل مسائل آموزش عالی در کشور و اجرای مدلی است که مبتنی‌بر نگاه بالادستی و صف باشد، برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه آزاد اسلامی را تدوین کرد.
ارتقای علمی، گسترش فضای انقلابی و حفظ کیان دانشگاه یک ضلع تشکیل‌دهنده برنامه پنج‌ساله
ارتقای علمی، گسترش فضای انقلابی و حفظ کیان دانشگاه سه مطالبه مقام معظم رهبری از مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی است که در این برنامه به آن توجه شده است. ایشان از مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی خواسته‌اند که این امر باید با همراهی و صمیمیت، محقق و برآورده شود. بنابراین در برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی سه‌ضلع وجود دارد که چشم‌انداز، ماموریت‌های سند دانشگاه اسلامی و مطالبات رهبری این سه‌ضلع را تشکیل می‌دهد. ترکیب و تلفیق این سه ضلع دانشگاه را به سه محور راهبردی در برنامه پنج‌ساله می‌رساند که همان «دانشگاه کارآمد و پایدار»، «دانشگاه سرآمد و پاسخگو» و «دانشگاه پرورشگر قوه عاقله و توسعه‌دهنده فضای انقلابی» خواهد بود. آنطور که دکتر طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی گفته است «پایبندی و تاکید بر عملیاتی کردن اسناد بالادستی»، «انسجام، انعطاف‌پذیری، چابکی و پویایی در هماهنگی و تناسب با بافت کنونی دانشگاه و حاکمیت نگاه فرهنگی»، «بسترسازی برای هماهنگی‌های درون‌سازمانی، ظهور نوآوری و زنجیره‌سازی فعالیت‌های دانشگاه» و «توجه به حضور شبکه واحدهای دانشگاهی در گستره کشور» رویکرد حاکم بر تهیه این برنامه است. براساس این رویکردها، دانشگاه آزاد اسلامی ماموریت‌های مختلفی را در نظر گرفته است که «تربیت متخصصین متعهد، ماهر، خلاق، متخلق و کارآفرین»، «تولید، انتقال و انتشار علم و فناوری در خدمت نیازهای جامعه اسلامی» و «مدیریت کارآمد و اثربخش با تعامل سازنده و اثرگذار در سطح ملی، منطقه‌ای و فراملی» ازجمله این ماموریت‌ها خواهد بود. دانشگاه آزاد اسلامی می‌خواهد به یک دانشگاه کارآمد و پاسخگو تبدیل شود؛ محورهای راهبردی تبدیل شدن به دانشگاه کارآمد و پایدار، دانشگاه سرآمد و پاسخگو و دانشگاه پرورشگر قوه عاقله و توسعه‌دهنده فضای انقلابی نیز در این برنامه ترسیم شده که برای هریک از این محورهای راهبردی، مقصودهایی نیز در نظر گرفته شده است. به گفته دکتر طهرانچی، مشارکت موثر در تمدن‌سازی اسلامی، تحقق آرمان‌های انقلاب و پاسخگویی به مسائل و چالش‌های جامعه، تولید و انتشار دانش مرجع، مرزشکن و کاربردپذیر ازجمله محورهای دانشگاه سرآمد و پاسخگوست. افزایش کیفیت و کارآمدی دوره‌های تحصیلی و ارتقای تربیت اخلاقی، فرهنگی و هویتی از اهداف دانشگاه پرورشگر و توسعه‌دهنده فضای انقلابی و توسعه بلوغ سازمانی، مولد‌سازی دارایی‌‌ها و بهبود بهره‌وری و پایداری اقتصادی از محورهای تبدیل دانشگاه آزاد اسلامی به دانشگاه کارآمد و پایدار است.
چارچوب محتوایی برنامه پنج‌ساله از سند دانشگاه اسلامی تهیه شده است
هادی افراسیابی، مسئول دبیرخانه تدوین برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از جزئیات این برنامه سخن گفت. سند دانشگاه اسلامی، سند بسیار مهمی در حوزه آموزش عالی است که متاسفانه توجهی به آن نشده و در حق آن اجحاف شده است. براساس سند دانشگاه اسلامی، تربیت متخصصان متعهد، ماهر، خلاق، متخلق و کارآفرین، تولید، انتقال و انتشار علم و فناوری در خدمت نیازهای جامعه اسلامی و مدیریت کارآمد و اثربخش با تعامل سازنده و اثرگذار در سطح ملی، منطقه‌ای و فراملی به‌عنوان ماموریت اصلی برای وزارتخانه‌ها و دانشگاه آزاد اسلامی در نظر گرفته شده است. این سند مدتی است به موازات وزارتخانه‌ها به دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ شده و از آنجایی که این سند به صورت کامل اجرایی نشده قرار است در برنامه پنج‌ساله دانشگاه به آن توجه شود. آنطور که افراسیابی گفته است چارچوب محتوایی این برنامه از سند دانشگاه اسلامی تهیه شده است. درواقع چشم‌انداز برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه آزاد اسلامی از این سند الهام گرفته شده است.
او با بیان اینکه سطح کلان این برنامه تدوین شده و قرار است در هیات‌امنا بررسی شود، گفت: «اگر سطح کلان این برنامه توسط هیات‌امنا تصویب شد، در سطح عملیاتی نیز توسط واحدها نوشته می‌شود. این اقدامی است که هیات‌امنای دانشگاه آزاد اسلامی مد نظر داشته است.»
مسئول دبیرخانه تدوین برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه آزاد اسلامی اضافه کرد: «ما اسناد مختلفی در حوزه علم و فناوری در کشور داریم که دانشگاه‌ها را مجاب می‌کند برای خود برنامه داشته باشند. دانشگاه آزاد اسلامی نیز از آنجایی که یکی از دانشگاه‌های مهم کشور و یکی از دو بال آموزشی کشور است به‌عنوان یکی از دانشگاه‌ها با جایگاه مهم در کشور مطرح است. بنابراین این دانشگاه نیز باید برای خود یک برنامه مشخص داشته باشد.»
حرکت به سمت عملیاتی شدن اسناد بالادستی
او در ادامه اظهار کرد: «در این برنامه براساس تدبیری که از سوی ریاست دانشگاه انجام شده قرار است به سمت عملیاتی شدن اسناد بالادستی حرکت کنیم. مهم‌ترین اسناد بالادستی کشور نیز سند دانشگاه اسلامی و نقشه جامع علمی کشور است؛ بنابراین قرار است در برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه آزاد اسلامی به سمت عملیاتی شدن این برنامه‌ها حرکت کنیم.»
او با بیان اینکه در این برنامه یک‌سری چشماندازها و ماموریت‌ها برای دانشگاه‌ها در نظر گرفته شده است، تصریح کرد: «این برنامه‌ها و چشماندازها را به‌عنوان ماموریت چشم‌انداز دانشگاه اسلامی در نظر گرفته و هدف‌گذاری کرده و 10 هدف کلان راهبردی را تدوین کردیم که دانشگاه آزاد اسلامی قرار است طبق این 10 هدف حرکت کند. این 10 برنامه مجموعا ما را به سه محور اصلی می‌رساند.»
تعریف 10 بسته کاری برای واحدهای ستادی و دانشگاهی
افراسیابی درباره این سه محور توضیح داد: «درواقع بعد از ماموریت چشم‌اندار سه‌محور را دنبال می‌کنیم. محور دانشگاه سرآمد و پاسخگو، دانشگاه کارآمد و پایدار و دانشگاه پرورشگر قوه عاقله کشور سه محوری اصلی است که شاکله برنامه را تشکیل می‌دهند و ذیل این 10 هدف را دنبال می‌کنیم که به‌عنوان اهداف راهبردی کلان برنامه در نظر گرفته شده است که این اهداف کلان به بسته‌های کاری تبدیل شده‌اند.»
مسئول دبیرخانه تدوین برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه سخنان خود تاکید کرد: «تمام واحدها یعنی چه واحدهای ستادی و چه واحدهای دانشگاهی باید تمام پروژه‌های خود را ذیل این 10 بسته کاری تعریف کنند. این بسته‌های کاری حین برنامه شاخص‌گذاری شده و شاخص‌ها برای سال‌های مختلف نیز هدف‌گذاری شده و طبق همان نیز ارزیابی صورت می‌گیرد که مشخص شود هرکدام از واحدها، مطابق هدف‌هایی که برای آنها در نظر گرفته شده است چه میزان پیشرفت کرده‌اند.»
او در ادامه تاکید کرد: «در برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه نگاه به این سمت است که سازمان مرکزی دانشگاه نظام فکری حاکم را به زیرمجموعه خود ابلاغ کرده و زیرمجموعه باید در مسیر این نظام فکری حاکم حرکت کرده و ذیل این نظام ارزشی حاکم قرار بگیرند. بنابراین هرکدام برنامه خاص خود را داشته و هرکدام با هدف‌گذاری، پروژه فعالیت‌های خاص خود را دارند.»
اختصاص به بودجه واحدها براساس برنامه پنج‌ساله
افراسیابی با بیان اینکه از سال آینده نیز بودجه واحدها بر اساس همین برنامه پنج‌ساله به واحدها اختصاص داده می‌شود، اظهار کرد: «10 بسته کاری برای واحدها تعریف شده است که واحدها باید برنامه و پروژه‌های خود را براساس این 10 بسته پیش برده و بودجه آنها نیز بر همین اساس تعریف خواهد شد.»
او در ادامه سخنانش درباره این 10 بسته کاری نیز صحبت به میان آورد و توضیح داد: «درواقع هرکدام از این راهبردها قرار است به یک بسته کاری تبدیل شود که درون خود اهداف خرد است. تربیت اخلاقی، معنوی و هویتی و تحول در فرهنگ سازمانی و اثرگذاری غیرمستقیم، کیفیت و کارآمدی دوره‌های تحصیلی، توسعه فناوری، نوآوری و کارآفرین، ارتقای جایگاه بین‌المللی و الهام‌بخشی، فعالیت منسجم و هم‌افزای شبکه‌ای، پاسخگویی و قابلیت حل مساله، پیشرفت علمی مرجعیت‌‌ساز و تمدن‌آفرین، تبدیل به سازمان یادگیرنده و افزایش بهره‌وری و پایداری اقتصادی 10 بسته کاری است که واحدها باید به آن توجه کنند.»
مسئول دبیرخانه تدوین برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه آزاد اسلامی در پاسخ به این سوال که نحوه اجرای این برنامه در واحدها به چه صورت‌هاست، توضیح داد: «تاکنون سطح کلان برنامه تدوین شده است و هر کدام از واحدها بر حسب ظرفیت‌ها، پتانسیل‌ها و مشکلاتی که با آنها مواجه هستند برنامه خود را ارائه می‌کنند. واحدها تلاش می‌کنند تا در برنامه ارائه شده خود از مزیت‌ها و فرصت‌های خود استفاده کرده و موانع و مسائل خود را برطرف کرده تا بتوانند به این برنامه‌ها دست پیدا کنند.»
هر واحد مطابق موقعیت و مشخصات بومی خود قدم برمی‌دارد
او با بیان اینکه هر واحد طبق موقعیت و مشخصات بومی خود قدم برمی‌دارد، اضافه کرد: «همچنین درمجموع در راستای اهداف کلان دانشگاه برنامه خود را نوشته و حرکت می‌کند. در چارچوب شکلی دو نگاه کل به جزء (ستاد به صف) و جزء به کل (صف به ستاد) وجود دارد و برنامههای دانشگاه شامل برنامه راهبردی و نظام ارزشی حاکم مبتنی‌بر سند دانشگاه اسلامی و نیازسنجی مسائل و امکان‌سنجی راهکارها طراحی می‌شود. از این‌رو در سطح کلان برنامه انتظارات فرادستی و ماموریت‌ها، تعریف چشم‌انداز، محورهای راهبردی، مقصودها و بسته‌ها و اهداف و برنامه‌ها تعریف می‌شود.»
به گفته او در سطح خرد نیز واحدهای دانشگاهی برنامههای خود را تدوین می‌کنند. درواقع تجزیه و تحلیل وضع موجود، احصای مسائل و تعریف اهداف پروژه توسط واحدها تدوین می‌شود که با این روش، مجموعه راهکارها تبدیل به پروژه می‌شود که با اهداف کلان دانشگاه مطابقت دارد. افراسیابی در پاسخ به این سوال که مجری ناظر بر عملکرد واحدها نیز تعیین خواهد شد یا خیر، گفت: «در ارزیابی ساختار دانشگاه و واحدهایی که مسئول کار ارزیابی و نظارت هستند همچنان همان مسئولیت را خواهند داشت اما برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی چارچوب بسیار خوبی را برای آنها دارد که بتوانند ارزیابی‌های خود را دقیق‌تر از گذشته انجام داده و در راستای اهداف کلان دانشگاه حرکت کنند. درواقع ارزیابی‌ها هدفمند خواهند شد.»
مسئول دبیرخانه تدوین برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه آزاد اسلامی در پاسخ به سوال دیگری مبنی‌بر اینکه این برنامه چه زمانی تدوین و تصویب می‌شود، توضیح داد: «این برنامه در مسیر تدوین است و امیدوارم تا 6 ماه آینده تدوین شود و بنا داریم تا قبل از سال تحصیلی جدید این برنامه تدوین و تصویب شود. البته این برنامه در سطح کلان تدوین شده است و لایحه عملیاتی آن که حجم اصلی برنامه پنج‌ساله را شکل خواهد داد، قرار است توسط واحدها تدوین شود که به‌زودی این اتفاق خواهد افتاد.»
او در ادامه درخصوص توجه این برنامه به سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی مقام‌معظم‌رهبری که قرار است حرکت دانشگاه آزاد اسلامی نیز برآن اساس صورت بگیرد، گفت: «رویکردمان در تهیه برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه آزاد اسلامی بیانات امام خمینی(ره) و مقام‌معظم‌رهبری است؛ درواقع مواردی که قرار است در برنامه به آن توجه شود را تبدیل به هدف کرده و شاخص‌گذاری کرده و سعی می‌کنیم آن را عملیاتی کنیم. درنهایت با شاخص این برنامه‌ها را سنجیده تا ببینیم چه میزان دانشگاه در این راستا حرکت می‌کند.»
آنطور که افراسیابی تاکید کرده است مسئول چشماندازها و ماموریت‌های سند دانشگاه اسلامی و مطالبات مقام‌معظم رهبری از دانشگاه آزاد اسلامی سه ضلع تشکیل‌دهنده برنامه راهبردی عملیاتی این دانشگاه است. او گفت: «برنامه راهبردی عملیاتی پنج‌ساله دانشگاه آزاد اسلامی به‌صورت سالانه مورد ارزیابی و بازبینی قرار می‌گیرد تا مشخص شود در اجرای آن چه میزان به هدف نزدیک شده‌ایم. واحدهای دانشگاهی در این برنامه باید متناسب با مزیت‌ها و وضعیت استان خود راهکار داشته باشند و این راهکارها را به پروژه تبدیل کنند.»
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار