در ایران اولین انتخابات کرونایی اسفند گذشته و همزمان با آغاز شیوع کرونا در کشور برگزار شد. این رویداد در زمستان گذشته هرچند قدری تحت‌تاثیر کرونا قرار گرفت اما از آنجا که آن زمان میزان شیوع به‌شدت و حدت امروز نبود، مردم با توجه کمتری به پروتکل‌های بهداشتی پای صندوق‌های رای حضور یافتند. اکنون اما وضعیت کاملا متفاوت‌ شده، تعداد مبتلایان و فوتی‌ها بسیار بیشتر است و امید آنچنان زیادی هم نمی‌رود تا خرداد آینده شرایط، تفاوت جدی با امروز داشته باشد، از این‌رو نگرانی‌ها برای برگزاری انتخابات بجاست و باید از هم‌اکنون تدبیری برای آن اندیشید. علاوه‌بر این درخصوص روخداد خرداد آینده نکته مهم دیگری هم مفروض است، اینکه سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری همزمان با ششمین انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا برگزاری می‌شود و این خود مزید بر علت است، یعنی همه‌چیز اعم از امکانات و تجهیزات و البته زمان لازم برای اخذ رای ‌باید حداقل دوبرابر شود و این خود مساله را پیچیده‌تر کرده است.

تدبیر در چنین وضعیتی البته برخی را به این فکر انداخته که انتخابات باتاخیر برگزار شود، مانند آنچه درخصوص دور دوم انتخابات مجلس روی داد، اما واقعیت این است که در کشور ما به دو علت چنین امکانی وجود ندارد؛ یکی مساله قانون و ساختار حکومتی و دیگری مسائل سیاسی. درمورد موضوع اول از آنجا که سیستم حکومتی در ایران ریاستی است، الزاما باید با برگزاری انتخابات اداره‌کننده قوه مجریه مشخص شود و هیچ‌امکان یا ظرفیت قانونی‌ای برای استفاده از پارلمان در این زمینه مانند برخی دیگر از کشورها وجود ندارد، از سوی دیگر قانون هم اجازه افزایش این فرصت چهارساله را نمی‌دهد. درخصوص مساله دوم اما به‌دلیل عملکرد دولت، مدت‌هاست که بسیاری از مردم انتظار پایان دولت حسن روحانی را می‌کشند و کارشناسان هم تداوم بیشتر این دولت را به‌هیچ عنوان به صلاح کشور نمی‌دانند. از این‌رو حتی اگر ظرفیتی هم برای تاخیر در برگزاری انتخابات وجود داشت، استفاده از آن مورد اقبال مردم نبود، درنتیجه در چنین وضعیتی حتما باید به هر نحوی که شده انتخابات در روز مقرر در پایان خرداد آینده برگزار شود.

 چه امکان‌هایی برای برگزاری انتخابات در شرایط کرونایی هست؟

در کشورهای جهان تدابیر مختلفی برای برگزاری انتخابات اندیشده شده، تدابیری مثل انتخابات پستی در ایالات‌متحده که اساسا در دورانی مثل ایام شیوع کرونا کارایی دارد یا حتی برگزاری انتخابات در چند روز که این هم در انتخابات ایالات‌متحده انجام شد. در ایران اما محدودیت‌های قانونی زیاد و بسیاری از راه‌ها به‌همین لحاظ مسدود است.

 برگزاری انتخابات در چند روز

 چنانکه مشخص است اولین امکان برای برگزاری انتخابات در دوران کرونا، افزایش روزهای برگزاری انتخابات است، به این صورت که انتخابات در دو یا چند روز برگزار شود. اما در ایران قانون اجازه نمی‌دهد که انتخابات بیشتر از یک روز تداوم داشته باشد، مطابق آنچه در ماده بیستم قانون انتخابات ریاست‌جمهوری آمده است: «اخذ رای در داخل و خارج کشور در یک روز انجام می‌شود و مدت آن ۱۰ ساعت است و درصورت ضرورت قابل‌تمدید می‌باشد.» و علاوه‌بر این در تبصره دوم همین ماده هم تصریح شده است که اخذ رای باید در روز جمعه انجام گیرد. از این‌رو اگر چنین سناریویی مدنظر برگزار‌کنندگان باشد باید هم‌اکنون قانونی در مجلس به‌تصویب برسد که اجازه چنین کاری را به وزارت کشور و شورای نگهبان بدهد. در این خصوص سخنگوی شورای نگهبان نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» تاکید دارد که کارشناسان این شورا درصورت ضرورت با چنین اقدامی موافق هستند ولی اگر بنا بر این باشد که روز رای‌گیری تمدید شود حتما نیازمند حکم قانون است.

 برگزاری انتخابات به‌صورت الکترونیکی

حتی اگر کرونا هم نباشد، به‌دلیل مزایایی ازجمله افزایش سرعت و دقت، برگزاری انتخابات الکترونیکی یک اولویت است، به‌صورتی که هم تشخیص هویت رای‌دهنده‌ها به‌سرعت و سادگی انجام گیرد و هم فرآیند اخذ رای و نهایتا تجمیع آن. در شرایط کرونا اما لزوم چنین کاری بیشتر احساس می‌شود، به‌گونه‌ای که هم استفاده از ابزاری که سرایت ویروس را بیشتر می‌کند کاهش می‌یابد، هم زمان حضور درمحل اخذ رای و هم نهایتا تطبیق‌ها و شمارش آرا. در این خصوص سال‌هاست که وزارت کشور و شورای نگهبان درحال رایزنی هستند ولی همچنان شرایط کار به‌صورت مکفی فراهم نیست. دستگاه‌های لازم به‌ویژه سیستم‌های اخذ رای به‌اندازه کافی و با استانداردهای لازم موردتایید شورای نگهبان آماده نشده و چنانکه جمال عرف رئیس ستاد انتخابات کشور هم به «فرهیختگان» می‌گوید تامین این چنین امکاناتی در فاصله 6 ماه مانده به انتخابات تقریبا میسر نیست. در این خصوص البته سوال اصلی اینجاست که چرا از سال 95 تاکنون که بحث استفاده از فناوری‌های نوین برای برگزاری انتخابات سریع و سالم با تاکید رهبری انقلاب در دستور کار کشور قرار گرفت، همچنان در این زمینه چالش‌های جدی و بزرگی وجود دارد و کار جلو نمی‌رود. در این خصوص البته یک امکان وجود دارد، اینکه طی یک برنامه فوریت‌دار و با امکانات داخی که کم هم نیستند، از هم‌اکنون تلاش‌ها برای تامین امکانات و شرایط انتخابات الکترونیکی انجام شود تا هرچه بیشتر بتوان از آن در خرداد آینده استفاده کرد.

  انتخابات پستی یا روش‌های از راه دور

برخلاف اینکه در کشورهای مختلف ازجمله ایالات متحده برگزاری چنین انتخاباتی مرسوم است، اما به سه دلیل از بدو امر باید امکان آن را در ایران نادیده گرفت؛ اول اینکه برگزاری انتخابات پستی ایرادات بزرگی دارد که هم‌اکنون یکی از نقاط چالش در انتخابات آمریکاست و خودبه‌خود باعث می‌شود که کشورهای دیگر ازجمله ایران به‌سادگی سراغ استفاده از آن نروند. مساله وقوع تقلب در چنین سیستمی جدی است و اساسا به دشواری می‌توان از صحت آن اطمینان حاصل کرد. دومین مساله این است که در کشور ما سازوکار چنین اقداماتی فراهم نیست و از آنجا که امکانی هم برای آزمون و خطا وجود ندارد نمی‌توان به‌صورت ناگهانی به آن ورود کرد. از فرآیند‌های قانونگذاری گرفته تا سیستم اجرایی در ایران به هیچ‌عنوان زمینه چنین مساله‌ای را ندارند و در این فرصت باقی‌مانده هم شرایط فراهم نیست. سومین و آخرین نکته اصل قانونی در ایران مبنی‌بر مخفی بودن رای است، چیزی که حالا تبدیل به یک فرهنگ لایتغیر هم شده است و از این‌رو باید گفت که اساسا درنظر داشتن چنین راه‌حل‌هایی برای کشور شدنی نیست.

 افزایش گسترده صندوق‌های ثابت و سیار

آخرین راه برای برگزاری انتخابات در ایام کرونا توسعه گسترده صندوق‌های ثابت و سیار است. در انتخابات ریاست‌جمهوری گذشته 63500 شعبه با قریب 120 هزار صندوق مسئولیت جمع‌آوری آرای مردمی را برعهده داشتند. نیروهای فعال در این تعداد شعبه به اضافه کسانی که در ستادهای انتخابات وزارت کشور و شورای نگهبان فعال بودند جمعیت حدودا یک‌میلیون نفری را تشکیل می‌دادند که حالا اگر قرار باشد با استفاده از چنین مسیری فرآیند برگزاری انتخابات در ایام کرونا تسهیل شود، باید چیزی حدود 50 درصد به این امکانات و افراد اضافه شود. چنین اقدامی البته متضمن تامین هزینه و نیروی انسانی کافی است که خود چالشی در این ایام است و لازم است از هم‌اکنون درباره آن تدبیرهایی صورت بگیرد. در جمع‌بندی اما به‌نظر می‌رسید که انتخاب تنها یک روش از میان این اقدامات امکان دسترسی به هدف را کاهش می‌دهد، از این‌رو احتمالا باید به‌سرعت تدابیری درنظر گرفته شود تا هم امکان برگزاری انتخابات در حداقل دو یا سه روز فراهم شود، تا جایی که ممکن است فرآیند اخذ رای در شعب مختلف الکترونیکی باشد و نهایتا تعداد صندوق‌های ثابت و سیار تا سرحد امکان افزایش یابد و شرایط برای رای‌دهی همه فراهم شود.

اخبار مرتبط: