به گزارش «فرهیختگان»، همه‌چیز به یک دستور بازمی‌گردد، آنجایی که فرمانده معظم کل قوا دستور جدا شدن پدافند هوایی از نیروی هوایی ارتش را صادر کردند و قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) در دهم شهریورماه ۱۳۸۷ با ساختاری جدید و متفاوت سازماندهی و تقویت شد و ماموریت یافت نسبت به دفاع از هوا و فضای کشور به‌صورت فعالانه و مستقل عمل کند.

این ساختار جدید توانست نقش بسزایی در قدرت‌گرفتن پدافند هوایی داشته باشد و سازماندهی جدیدی میان ساختارهای پدافندی ایجاد کند.

با بسترسازی‌های انجام‌شده و راه‌اندازی شبکه یکپارچه پدافند هوایی، جمهوری اسلامی ایران با به‌کارگیری تجهیزات و تسلیحات قدیمی خودش، دست به کار شد و شبکه یکپارچه پدافند هوایی را تجهیز کرد اما تجربه نیروهای مسلح در زمینه پدافند هوایی بسیار اندک بود و طبعا، ساخت و تجهیز این نیرو با توجه به اعمال تحریم‌های تسلیحاتی در اواخر دهه 80 شمسی، کار را دشوارتر کرده بود. در آن دوره و پیش از آغاز تحریم‌های تسلیحاتی، پدافند هوایی صرفا با یک‌سری تجهیزات راداری قدیمی و سیستم‌های پدافندی ضعیف، از آسمان کشور دفاع می‌کرد و این نقص مشهود بود. شاید اگر بخواهیم بهترین سامانه‌های موجود در آن دوره را به شمارش درآوریم، فقط می‌توان به تور‌ام 1 (سامانه موشکی کوتاه‌برد و ارتفاع پایین خریداری‌شده از روسیه)، سامانه موشکی اس 200 (سامانه موشکی برد بلند و ارتفاع بالای خریداری‌شده از روسیه) و یک‌سری رادارهای قدیمی ساخت کشور روسیه ازجمله رادار پی12 و البته نسخه‌ ایرانی‌اش یعنی رادار مطلع‌الفجر 1 اشاره کرد.

البته ناگفته نماند که بحث ارتقای سامانه‌های موشکی بسیار قدیمی هاگ هم در دستورکار قرار گرفته و کشورمان توانسته بود موشک‌های شاهین و شلمچه را به‌جای موشک‌های قدیمی این سامانه، به‌کار گیرد اما این سامانه‌ هم نمی‌توانست در دفاع همه‌جانبه از آسمان کشورمان موثر واقع شود.

تحریم‌ها که آغاز شد، شاید کم بودند کسانی که فکر می‌کردند زمانی که ایران از تحریم تسلیحاتی خارج می‌شود، یک کشور قدرتمند در حوزه پدافند هوایی خواهد بود.

صیاد؛ شکارچی سرشناس

اولین تلاش‌های ایرانی در حوزه پدافند هوایی و ساخت موشک پدافندی را می‌توان توسعه موشک‌های پدافندی HQ-2 ساخت کشور چین دانست؛ کشورمان در اولین گام‌ها تلاش کرد این موشک‌ها را مهندسی معکوس کرده و نسخه‌ای جدید از این موشک پدافندی را بسازد، البته پیش از این و در سال 69، موشک‌های پدافندی اچ کیو 2 توسط تیم‌های موشکی ایران توسعه یافته و با تغییر ماموریت به موشک‌های زمین به زمین تندر 69 تبدیل شده بودند اما کار در حوزه پدافند به‌مراتب سخت‌تر بود.

با این وجود، تلاش‌ها به ثمر نشست و اولین محصول از خانواده موشک‌های پدافندی صیاد از ارتقای موشک‌های چینی HQ-2 با نام صیاد 1 تولید شد.

وزارت دفاع به صیاد 1 بسنده نکرد و فعالیت در زمینه توسعه موشک‌های صیاد را با قدرت ادامه داد تا اینکه در سال 90 زمزمه‌هایی از تولید موشک صیاد 2 شنیده شد و دو سال بعد یعنی حدود 5 سال پس از آغاز تحریم‌های تسلیحاتی (سال 92)، رسما موشک صیاد 2 توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح رونمایی شد.

صیاد 2 تقریبا هیچ شباهتی به موشک صیاد 1 نداشت، بلکه بیشتر به موشک‌های آمریکایی نظیر RIM-66 یا همان استاندارد شبیه بود. این موشک از نظر برد، تقریبا 2 برابر موشک صیاد 1 برد داشت و می‌توانست اهداف را در ارتفاع و برد متوسط هدف قرار دهد.

نکته قابل توجه درباره موشک صیاد 2 این است که این موشک از سامانه هدایت ترکیبی برخوردار بوده و امکان ردیابی خودکار و مستقل را هم دارد و بر همین مبنا شاید بتوان گفت صیاد 2 جزو اولین موشک‌های پدافندی ایرانی است که به این فناوری مجهز می‌شود.

با تحویل انبوه این موشک در قالب سامانه‌های مختلف پدافندی و تحویل آن به قرارگاه/نیروی پدافند هوایی ارتش، عملا فعالیت در زمینه توسعه این موشک متوقف نشد و وزارت دفاع دو محصول دیگر از این موشک‌ها را رونمایی کرد که دومین محصول آن، دنیا را حیرت‌زده کرد.

اولین گام بعد از تولید موشک صیاد 2، تولید موشکی در همان قد و قواره اما با برد و ارتفاع درگیری بیشتر بود لذا طراحی موشک صیاد 3 هدف‌گذاری شد و وزارت دفاع خیلی سریع این پروژه را به اتمام رساند و عملا 4 سال بعد از رونمایی از موشک صیاد 2 یعنی در شهریورماه سال 96، انبوهی از موشک‌های برد بلند و ارتفاع بالای صیاد 3 توسط وزارت دفاع به نیروی پدافند هوایی تحویل داده شد.

اما شاید بتوان مشهورترین و بهترین عضو از خانواده موشک‌های صیاد را موشک صیاد 4 دانست. این موشک با برد حدود 220 کیلومتری و امکان درگیری با اهداف در ارتفاع 27 کیلومتری، از هدایت تغییر بردار رانش (TVC) بهره می‌‌برد.

در حوزه پدافند هوایی با توجه به حساسیت‌های بسیار بالا و سختی کار، استفاده از فناوری تغییر بردار رانش، به‌راحتی استفاده از همین فناوری در موشک‌های بالستیک نیست، چراکه درمورد یک موشک پدافندی، پرتابه باید با یک هدف در حال پرواز که مرتبا در حال تغییر مسیر و فرار از چنگ موشک است، مقابله کند، حال اینکه درمورد موشک بالستیک، موشک قرار است روی سر یک هدف ثابت فرود بیاید.

موشک صیاد 4 اولین محصول پدافندی ایران است که از فناوری مدرن و به‌روزی مانند تغییر بردار رانش برای هدایت و کنترل موشک بهره می‌برد و البته عمودپرتاب هم است.

این موشک از یک سامانه موشکی مدرن ساخت ایران به نام باور 373 شلیک می‌شود.

  سپاه دست‌به‌کار می‌شود...

اما بخشی از توان پدافندی ایران دراختیار سپاه بوده و ماموریت‌های زیادی هم به این نهاد واگذار شده است. یگان پدافند هوایی سپاه پاسداران اگرچه ذیل نیروی هوافضا تعریف می‌شود اما درمجموع از قرارگاه مرکزی پدافند هوایی خاتم‌الانبیا(ع) تبعیت می‌کند و درواقع یگان‌های پدافندی سپاه نیز عضو شبکه یکپارچه پدافند هوایی هستند.

اولین تلاش‌های سپاه در زمینه تولید موشک‌های پدافندی را می‌توان تولید سامانه موشکی رعد دانست. این سامانه موشکی که با موشک‌های طائر به نمایش گذاشته شد، می‌توانست اهداف را در برد 50 کیلومتری هدف قرار دهد.

هر آتشبار از سامانه موشکی رعد از سه فروند موشک طائر بهره می‌برد که با کمک رادارهای رهگیر و ردگیر، اهداف را در ارتفاع متوسط هدف قرار می‌دهد.

اما سپاه کار تحقیقاتی روی این سامانه‌ها را ادامه داد و موفق شد با استفاده از توان تکنولوژیک متخصصان ایرانی، در سال 1393 و در جریان بازدید فرمانده معظم کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه، اولین نسخه از سامانه‌های موشکی سوم خرداد و طبس را به نمایش بگذارد.

این سامانه‌ها به‌مرور در سالیان بعد ارتقا پیدا کرده و با موشک‌های جدیدی ازجمله صیاد 2 و نسل‌های جدیدتری از موشک‌های طائر، توسعه یافتند.  شاید بتوان مشهورترین سامانه موشکی ساخت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را سامانه موشکی سوم خرداد دانست؛ همان سامانه‌ای که بعدها و در سال 1398 با موشک بومی طائر توانست پهپاد متجاوز MQ-4C متعلق به ارتش آمریکا را در حوالی تنگه هرمز ساقط کند.

  وزارت دفاع؛ ارائه محصولات جدید در دوران تحریم

اما وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نیز در دوران تحریم، توانست بدون کمک خارجی، تولیدات زیادی در حوزه پدافندی ارائه کند که مهم‌ترین محصول این وزارتخانه یا بهتر بگوییم مهم‌ترین محصول پدافندی ایران قطعا سامانه موشکی باور 373 است.

این سامانه از 3 رادار معراج 4 (رادار کشف اولیه)، رادار کشف هدف و رادار ردگیری بهره می‌‌برد و عملا هر گردان از سامانه موشکی باور 373 از دو آتشبار تشکیل شده و هر آتشبار نیز می‌تواند 12 موشک شلیک کند.

هر سه رادار این سامانه موشکی مدرن، ارائه فازی بوده و با استفاده از سیستم عمودپرتاب موشک‌ها، سامانه می‌تواند اهداف را در هر جهتی و در برد بیش از 220 کیلومتری، سرنگون کند.

سلاح مورد استفاده در این سامانه موشکی، صیاد 4 است.

غیر از باور 373، مشهورترین سامانه موشکی پدافندی که وزارت دفاع تولید انبوه کرده و دراختیار یگان‌های پدافندی کشورمان قرار داده، سامانه موشکی 15 خرداد است.

این سامانه درواقع یک ترکیب هوشمندانه از موشک‌های ارتفاع و برد متوسط با موشک‌های ارتفاع و برد بلند است؛ درواقع، هر کاربری که از این سامانه موشکی استفاده می‌کند، خودش انتخاب می‌کند که در چه فاصله‌ای و با چه موشکی هدف را سرنگون کند.

اگر هدف متخاصم، در ارتفاع و برد متوسط باشد، از موشک‌های صیاد 2 لود شده روی سامانه بهره گرفته می‌شود و اگر هدف متخاصم در ارتفاع و برد بلند باشد، کاربر می‌تواند از موشک‌های ارتفاع بالا و برد بلند صیاد 3 برای سرنگونی هدف بهره بگیرد.

این سامانه موشکی که حدود 9 سال پس از آغاز تحریم‌های تسلیحاتی رونمایی شد، از رادارهای کنترل آتش و ردگیری ارائه فازی بهره می‌برد.

  توانمندتر از همیشه با رادارهای ایرانی

اما کار به همین جا ختم نمی‌شود و وزارت دفاع، سپاه پاسداران و نیروی پدافند هوایی همزمان فعالیت وسیعی را برای طراحی و تولید طیف وسیعی از رادارها را نیز آغاز می‌کنند و بر پایه همین تلاش‌ها، زنجیره متنوعی از رادارها توسط متخصصان داخلی طراحی و تولید می‌شود و درواقع، محصولات راداری ایران به‌خصوص در حوزه رادارهای شناسایی و ردگیری، در دوران تحریم‌های تسلیحاتی طراحی و تولید شده‌اند.

به‌عنوان مثال، رادارهای خانواده نجم، قدیر، عصر، حافظ، مصباح، بشیر، کاوش، مراقب، کیهان، فتح، رادار آتش‌یاب بشرا، خلیج‌فارس، مطلع‌الفجر 3، افق و... همگی در دوران تحریم‌های تسلیحاتی طراحی و تولید شده‌اند و امروزه وظیفه حراست از آسمان کشور در قالب سامانه‌های پدافندی یا رادارهای شناسایی را برعهده دارند.

تلاش‌های متخصصان صنعت دفاعی کشورمان برای طراحی و تولید محصولات جدید پدافندی همچنان ادامه دارد و قاعدتا خودکفایی کشورمان در حوزه پدافند هوایی با برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی دچار خلل نخواهد شد.