به گزارش «فرهیختگان»، وام‌ها حالا به یکی از اصلی‌ترین ابزارهای بشر امروزی برای رفع نیازهای مالی اقشار مختلف جامعه تبدیل شده‌اند. راهی که بسته به میزان درآمد افراد می‌تواند مبالغ مختلفی را شامل شود و حتی مبلغ برخی از آنها به میزانی است که بتوان با آنها کسب‌وکاری نیز راه‌اندازی کرد. در این میان اما شاید کمترین مبالغ وام متعلق به قشر دانشجو باشد، قشری که به‌خاطر تحصیل در مراکز دانشگاهی هزینه‌های غیرتحصیلی زیادی ندارند و بیشتر دغدغه‌شان تامین هزینه شهریه و پیدا کردن محلی برای اسکان است. وام‌هایی که شاید در نظر اول به اندازه‌ای نباشد که بتواند نیاز مالی فرد را تامین کند، اما با توجه به اینکه شرایط بازپرداخت آن به‌مراتب آسان‌تر از دیگر وام‌ها بوده و هست و از طرف دیگر صرفا برای رفع نیازهای آموزشی دانشجویان یا تامین محلی برای زندگی‌شان در نظر گرفته شده، همیشه با استقبال بالای جامعه دانشجویی همراه بوده است. هر چند این وام‌ها نیز توسط بانک‌های عاملی به دست جامعه هدف می‌رسد، اما صندوق رفاه دانشجویان مهم‌ترین ارگان در تامین پشتوانه‌های مالی برای پرداخت وام‌های مختلف به دانشجویان به‌شمار می‌رود. سازمانی که حالا چند سالی می‌شود خودش با مشکلات مالی روبه‌رو شده و همین مهم دلیلی برای عدم افزایش مبالغ بسیاری از وام‌ها طی سال‌های اخیر شده، اما با توجه به تورم افسارگسیخته سال‌های گذشته و به‌ویژه یک سال اخیر نارضایتی دانشجویان را به همراه داشته است. البته به نظر می‌رسد امسال با توجه به شرایط حاکم بر وضعیت آموزش عالی کشور و از طرف دیگر کوچک‌تر شدن سفره خانوارها، علی‌رغم شرایط نابسامان اقتصادی، وام‌های دانشجویی تغییراتی هر چند کوچک را تجربه کرده‌اند.
رئیس صندوق رفاه دانشجویان شهریورماه امسال از افزایش میزان اعتبارات برای وام‌های اختصاص‌یافته در سال تحصیلی خبر داد و گفته بود: «امسال ۶۰۰ میلیارد تومان از مجموع اعتبار صندوق برای وام‌ها اختصاص یافته است، درحالی که سال گذشته ۴۸۰ میلیارد تومان برای وام در نظر گرفته شد. در نظر داریم تا در نیمسال اول امسال 300میلیارد تومان به این مساله اختصاص دهیم، البته او در ادامه صحبت‌هایش تحقیق این مساله را منوط به تخصیص صددرصدی اعتبارات توسط سازمان برنامه‌وبودجه دانسته بود، موضوعی که از همین امروز می‌توان عنوان کرد هیچ‌گاه این مساله محقق نخواهد شد.»
وضعیت نامشخص صدور بخشنامه تسهیلات
در حالی یک‌هفته از آغاز ثبت‌نام وام‌های مختلف در دانشگاه‌ها می‌گذرد که نه‌تنها سایت صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم هنوز بخشنامه مربوط به تسهیلات مالی دانشجویان در سال‌تحصیلی 1400-1399 را منتشر نکرده، بلکه پیگیری‌های چندباره «فرهیختگان» از مسئولان این صندوق برای کسب اطلاع در این زمینه نیز به نتیجه نرسیده است. از سوی دیگر برخی معاونان دانشجویی دانشگاه‌های کشور نیز به نبود اطلاع‌رسانی دقیق درباره زمان آغاز ثبت‌نام‌ها اشاره و از بی‌خبری بخشی از دانشجویان خبر داده‌اند.
تقسیم‌بندی 20 وام دانشجویی در قالب 5 گروه در سال تحصیلی جدید
کمتر از یک ماه پیش بود که ناصر مطیعی در نشست خبری به سوالات اهالی رسانه پیرامون نحوه ارائه وام‌های تحصیلی، مبالغ آنها، چگونگی بازپرداخت آنها و... پاسخ داده بود. به گفته او در گذشته حدود ۲۱ نوع وام مجازی برای ارائه به دانشجویان وجود داشته است، اما در سال تحصیلی جدید این وام‌ها به 5گروه کاهش پیدا کرده است، البته این به معنی حذف هیچ‌کدام از وام‌ها نیست؛ چراکه در عمل چند وام ذیلِ یک رویداد و یک عنوان قرار می‌گیرند. به‌طور مثال وام ضروری که شامل رویدادهایی مانند تصادف، بیماری‌های صعب‌العلاج و فوت پدر یا مادر هستند، امسال تحت یک عنوان قرار گرفته است، اما در گذشته هرکدام از این وام‌ها عنوانی جداگانه برای خود داشتند.
افزایش ناکافی میزان وام‌های دانشجویی
میزان مبالغ مختلف هرکدام از وام‌هایی که قرار است در سال جاری به دانشجویان متقاضی در مقاطع تحصیلی مختلف ارائه شود نیز دیگر مطالبه اهالی رسانه‌ها و بالطبع این قشر بود. موضوعی که مطیعی درباره‌اش این‌گونه گفته بود: «مبالغ وام‌ها امسال افزایش یافتند. در سال تحصیلی پیش رو وام‌ها به لحاظ مبلغ، تقویت شدند. به‌طور نمونه وام تحصیلی که پیش‌تر از ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان را شامل می‌شد، برای سال تحصیلی1400-99 به یک میلیون‌ونیم تا دو میلیون تومان افزایش یافته است. همچنین در سیستم جدید وام شهریه که از وام‌های پرتقاضا و پراستقبال صندوق رفاه است و قبلا به‌طورمثال در مقطع دکتری تخصصی ناپیوسته سه میلیون و 500 هزار تومان بود تا پنج میلیون تومان افزایش داشته است.»
به گفته او مبلغ پرداختی وام ضروری به دانشجویان نیز در سال گذشته تنها یک میلیون تومان بوده که امروز این میزان در موارد خاص از سه میلیون تا پنج میلیون تومان را شامل می‌شود. همچنین وام مسکن برای دانشجویان متاهل که در استان تهران زندگی می‌کنند از ۱۰ به ۲۵ میلیون تومان، در کلانشهرها تا ۲۰ میلیون و در سایر شهر تا ۱۵ میلیون تومان افزایش یافته است.
حذف اثرگذاری مقطع تحصیلی در میزان وام پرداختی برای اولین بار
یکی از اتفاقات جالبی که در ارائه تسهیلات مالی به دانشجویان در سال تحصیلی جدید از سوی صندوق رفاه دانشجویان مورد توجه قرار گرفته است، بحث حذف مقطع تحصیلی است؛ درحالی که در گذشته دانشجویانی که در مقاطع تحصیلی بالاتر بودند، می‌توانستند از وام‌ها با مبالغ بالاتری بهره‌مند شوند، اما به نظر می‌رسد دیگر چنین شرایطی وجود ندارد و حالا صندوق رفاه دانشجویان همه را به یک چشم می‌بیند؛ چراکه به گفته مطیعی در گذشته مبلغ وام براساس مقطع تحصیلی تعریف می‌شد، اما امسال مقطع تحصیلی حذف شده و اصلا مقطع تحصیلی در میزان وام توجیهی نداشته است.
دست دانشجویان برای معرفی ضامن بازتر شد
قطعا اصلی‌ترین مولفه برای دریافت وام صندوق رفاه دانشجویان مانند هر وام دیگری، وجود تضامین است، موضوعی که به نظر می‌رسد امسال شرایط متفاوتی را پیش روی دانشجویان متقاضی استفاده از انواع وام‌های دانشجویی قرار داده است؛ چراکه رئیس صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم در همان نشست خبری در این باره گفته بود: «برای دریافت وام دانشجویی تا سطح ۱۵ میلیون تومان با یک ضامن و بیش از آن باید دو ضامن توسط دانشجویان معرفی شود. البته فعالان بخش‌های خصوصی و اقتصادی نیز می‌توانند به‌عنوان ضامن برای دریافت وام‌های دانشجویی معرفی شوند، درحالی که پیش‌تر تنها کارمندان رسمی و پیمانی دولتی می‌توانستند ضامن باشند اما از امسال دامنه افرادی که می‌توانند ضمانت کنند افزایش یافته است و پیمانی‌ها و قراردادی‌های دستگاه‌های اجرایی هم اضافه شده‌اند. در کنار آن برای دانشجویان توان‌خواه مذاکراتی با کمیته امداد انجام شده و قرار است کمیته امداد ضامن این دانشجویان شود.»
نیمه مهرماه؛ زمان آغاز ثبت‌نام وام‌های دانشجویی
در کنار همه این مسائل، اما قطعا زمان ثبت‌نام برای بهره‌مندی از تسهیلات مالی صندوق رفاه دانشجویان یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های این قشر محسوب می‌شود. آن‌طور که رئیس این صندوق عنوان کرده بود زمان ثبت‌نام وام‌های دانشجویی از نیمه این ماه خواهد بود. البته عملا ثبت‌نام‌ها از 16 مهرماه آغاز شده است؛ اما نکته قابل تامل اینجاست که هنوز سایت این صندوق راهنمای دریافت وام در سال تحصیلی جدید را منتشر نکرده است. موضوعی که می‌طلبید پیش از شروع زمان ثبت‌نام اطلاع‌رسانی درستی پیرامون آن صورت بگیرد تا کمی از نگرانی دانشجویان در شرایط فعلی کاسته شود.
کرونا جایی در تسهیلات صندوق رفاه دانشجویان ندارد
باوجود تغییرات اساسی صورت‌گرفته در نحوه ارائه تسهیلات مالی صندوق رفاه به دانشجویان، اما صندوق عملا هیچ ردیف اعتباری را برای تسهیل روند تحصیل دانشجویان در شرایط کرونایی در نظر نگرفته است. به عبارت دیگر مطیعی درباره ارائه تسهیلات برای خرید ملزوماتی مانند لپ‌تاپ و... گفته بود: صندوق رفاه دانشجویان وام خرید لپ‌تاپ ندارد و در این زمینه هم هیچ اتفاق جدیدی رخ نداده است؛ وام ضروری که در یکی از عناوین پنج‌گانه وام‌های صندوق رفاه دانشجویان قرار دارد، برای این امر اختصاص یافته است؛ دانشجویان در صورت نیاز به خرید لپ‌تاپ می‌توانند از این وام بهره ببرند. همچنین برخی از دانشجویان رشته‌های هنر، دامپزشکی یا مهندسی که به ابزارهایی برای تحصیل خود نیازمند هستند، از این وام ضروری استفاده می‌کنند.
ورودی‌های قدیم؛ اولویت دریافت وام دانشجویی
هرچند هنوز دانشجویان جدیدالورود سال تحصیلی به دانشگاه‌های کشور راه پیدا نکرده‌اند اما صندوق رفاه دانشجویان از ماه گذشته آب پاکی را روی دست این دانشجویان ریخت و اولویت در ارائه تسهیلات را در راستای رفع نیازهای دانشجویان ورودی قدیم دانسته و رفع نیاز جدیدالورودها را منوط به تصمیم‌گیری در زمان مشخصی کرده است.
معاون دانشجویی دانشگاه امیرکبیر:
شرایط دریافت وام دانشجویی سخت‌تر شده است
نکته قابل تامل درباره وام‌های دانشجویی در سال تحصیلی جاری این است که باوجود گذشت چند روزی از شروع زمان ثبت‌نام برای دریافت این وام‌ها، اما به نظر می‌رسد هنوز دانشجویان دچار سردرگمی بوده و نبود اطلاع‌رسانی به‌موقع در این باره حواشی‌ای را ایجاد کرده است. از سوی دیگر برخی معاونان دانشجویی دانشگاه‌های پایتخت در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از پیچیده‌تر شدن شرایط برای دریافت این وام‌ها سخن گفته‌اند. سیاوش خرسندی، معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه امیرکبیر در این باره گفت: «ثبت‌نام دانشجویان متقاضی از همان زمان اعلامی در دانشگاه آغاز شده است و برخی از وام‌ها نیز به صورت ماهانه به حساب دانشجویان واریز می‌شود، اما برخی دیگر از وام‌ها بعد از تکمیل شدن پرونده به حساب دانشجو واریز می‌شود و طبیعی است که روند معرفی دانشجویان به صندوق رفاه جهت دریافت وام‌ها برای ترم جاری درحال انجام است.»
او درباره وام دانشجویان دکتری ادامه داد: «ما وام شهریه، مسکن، ضروری و... را برای دانشجویان این مقطع داریم که هرکدام با شرایط خاص خودش ارائه می‌شود، البته میزان هیچ‌کدام از این وام‌ها کاهش نیافته اما نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیری هم نداشته است.»
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه امیرکبیر با بیان اینکه دانشجویان متقاضی دریافت وام در این دانشگاه نسبتا تعداد مشخصی هستند، تصریح کرد: «با توجه به اینکه هنوز دانشجویان جدیدالورود به دانشگاه نیامده‌اند، تا حدودی همان دانشجویانی که ترم‌های پیش از وام استفاده می‌کردند در ترم جاری نیز خواهان استفاده از این تسهیلات هستند. از سوی دیگر با توجه به شرایط جدیدی که برای دریافت وام‌ها در نظر گرفته شده، تا حدود کمی از میزان متقاضی کاسته شده است. به عبارت دیگر از آنجایی که سامانه‌های مرتبط با وام دانشجویی متمرکز شده، دیگر آن دسته از دانشجویانی که برای آنها بیمه یا اشتغال به‌کار رد می‌شود، عملا امکان بهره‌مندی از وام دانشجویی را نخواهند داشت.»
خرسندی با تاکید بر اینکه شرایط جدید باعث شده تا برخی از دانشجویان شرایط لازم برای دریافت این وام‌ها را نداشته باشند، گفت: «با توجه به اینکه درگذشته شرایط بازپرداخت وام‌ها با مشکلاتی همراه بوده و بعضا اقساط در زمان مقرر خود توسط دانشجویان پرداخت نمی‌شد، امروز کمی شرایط ضمانت برای دریافت وام‌ها سخت‌تر شده است و برخی از دانشجویان نیز نمی‌توانند این مرحله را انجام دهند، از این رو پرداخت وام‌ها در دانشگاه امیرکبیر به نسبت گذشته کمی کمتر شده است.»
معاون دانشجویی دانشگاه تهران:
هنوز بسیاری از دانشجویان در جریان آغاز ثبت‌نام وام‌های دانشجویی نیستند
سعید حبیبا، فردی که مسئولیت معاونت دانشجویی دانشگاه تهران را به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های کشور برعهده دارد نیز درباره وام‌های دانشجویی گفت: «درحال حاضر دانشجویان کارشناسی‌ارشد و دکتری می‌توانند تقاضای درخواست وام خود را در سامانه‌ای که توسط صندوق رفاه دانشجویی معرفی شده به ثبت برسانند. خوشبختانه امسال با توجه به شرایط کرونا دیگر نیازی به نامه‌نگاری نیست و تنها تایید معاونت دانشجویی دانشکده‌های مختلف برای این مهم کافی است؛ درحالی‌که پیش‌تر پروتکل‌های تایید برای دانشجویان متقاضی سختگیرانه بود و به‌طور مثال حتما باید اساتید راهنما دانشجو را تایید می‌کردند، اما امروز دیگر این موارد نیاز نیست.»
او ادامه داد: «از اواسط ترم بحث ثبت‌نام دانشجویان متقاضی ابلاغ شده است، البته با توجه به اینکه هنوز بسیاری از دانشجویان از این مساله مطلع نیستند، قرار بر آن است که بار دیگر از طریق دانشکده‌ها و سایت‌های دانشگاه این مساله به اطلاع دانشجویان برسد.»
معاون دانشجویی دانشگاه تهران تصریح کرد: «خوشبختانه امسال صندوق رفاه دانشجویان بحث تضامین را برای دانشجویان آسان‌تر کرده است، اما نمی‌توان این مساله را فراموش کرد که صندوق درآمد ویژه‌ای ندارد و تنها با همین بازپرداخت اقساط توسط دانشجویان است که می‌تواند به دانشجویان آینده نیز وام بدهد، از این رو نمی‌توان بدون دریافت ضمانتنامه اقدام به پرداخت وام به دانشجویان کرد.»
حبیبا در پاسخ به این سوال که امسال میزان متقاضیان دریافت وام افزایش خواهد داشت یا خیر، اظهار داشت: «قطعا صندوق رفاه دانشجویان به هر اندازه که توان داشته باشد به درخواست‌ها پاسخ می‌دهد، اما طبیعی است که این سازمان نیز با محدودیت‌هایی در حوزه اعتبارات روبه‌رو بوده و این مهم مساله تازه‌ای نیست و هرساله وجود داشته است.»
* نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار