به گزارش «فرهیختگان»، چند روزی است که اخباری درمورد مذاکرات ایران و آمریکا برای تبادل چند زندانی در محافل سیاسی و رسانه‌ای به گوش می‌رسد، اخباری که از روز یکشنبه در برخی کانال‌های تلگرامی و رسانههای غیررسمی منتشر شده ولی هنوز نه رسانههای رسمی از آن خبری منتشر کرده‌اند و نه هیچ‌یک از مقامات طرفین در این خصوص توضیحاتی داده‌اند.
در شرح خبر یادشده آمده است: «مراد طاهباز، جاسوس محیط‌زیستی که در پوشش پروژه‌های محیط‌زیستی اقدام به جاسوسی می‌کرده به همراه سیامک نمازی که در قالب پروژه‌های استارتاپی، شرکت‌های مشاوره‌ای و شبکه‌سازی در ایران به دنبال جاسوسی و جمع‌آوری اطلاعات از ایران بوده است، به‌زودی با آمریکا تبادل و مورد معامله قرار خواهند گرفت. در این تبادل که مورد اصرار طرف آمریکایی و شخص ترامپ است، قرار است ٣ ایرانی که در تایلند به جرم عملیات علیه رژیم‌صهیونیستی در بازداشت قرار دارند آزاد شوند.»
تا اینجای خبر البته مساله آنقدر خاص و حساس نیست، چراکه با وجود چالش تشدیدشده ایران و آمریکا از اردیبهشت‌ماه 97 تا به امروز، در چند مرحله تبادل زندانیان میان دو کشور صورت گرفته است. برای مثال مجید طاهری که چندین ماه و به دلایل واهی در زندان‌های آمریکا محبوس بود، خردادماه گذشته آزاد شد و ایران هم بلافاصله مایک وایت از جاسوسان دستگیرشده آمریکایی را آزاد کرد. یا آذرماه سال 98 که در ازای آزادی مسعود سلیمانی، ایران نیز یک زندانی امنیتی به نام ژیو وانگ را آزاد کرده بود.
اما ماجرا آنجایی متفاوت از دیگر خبرها می‌شود که این رسانههای غیررسمی علاوه‌بر انتشار خبر این تبادل، از آزاد شدن مبلغ قابل توجهی از دارایی‌های ایران در خارج از کشور خبر می‌دهند، مساله‌ای که در موارد قبلی تبادل زندانیان در دوره ترامپ رخ نداده بود و مورد مشابه آن به آزادی جیسون رضاییان در دولت قبلی آمریکا برمی‌گردد که در آنجا هم 1.7میلیارد دلار از پول‌های بلوکه‌شده ایران شامل پرداخت‌های ایران مربوط به یک قرارداد قبلی به اضافه سود آن به‌صورت نقد در ازای آزادی رضاییان به کشور وارد شد. حالا اما در این اخبار جدید آمده است که در جریان این تبادل احتمالی «مبلغ ۷ میلیارد دلار از اموال ایران توسط آمریکا در این معامله استرداد شود.»
نکته قابل توجه در این میان این است که آزاد شدن احتمالی این مبلغ، هم از نظر میزان و هم از نظر بازه زمانی می‌تواند برای ایران اهمیت قابل توجهی داشته باشد، چراکه برای مثال این رقم معادل کل پولی است که از مدت‌ها بیش در کره‌جنوبی(به‌عنوان یکی از خریداران نفت و میعانات ایران) بلوکه شده بود و از نظر زمانی هم در صورت رخداد، در ایام اوج گرفتن چالش ارزی، می‌تواند روی بازارهای داخلی اثرات مثبتی داشته باشد.
درخصوص این خبر البته داده‌های متناقضی در فضای سیاسی و رسانه‌ای داخل و خارج از کشور وجود دارد، اطلاعات و تحلیل‌هایی که فاصله 180 درجه‌ای باهم دارند و برخی با قاطعیت احتمال چنین اتفاقی را رد می‌کنند و برخی دیگر با استناداتی احتمال آن را زیاد می‌دانند.
استدلال‌های تایید‌کننده این خبر چیست؟
آنهایی که می‌گویند چنین اتفاقی محتمل است، علاوه‌بر موارد گذشته، به دو اظهارنظر داخلی و خارجی در یکی دو ماه گذشته تکیه دارند، آنجایی که در آخرین روز شهریورماه، محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان در گفت‌وگویی مجازی با فرید زکریا در شورای روابط خارجه در نیویورک اعلام کرد «جمهوری اسلامی ایران آمادگی تبادل کامل زندانیان را با ایالات متحده دارد.» این اظهارنظر وقتی به خبر غیررسمی اخیر اعتبار می‌دهد که ظریف از مساله آزادی زندانیان ایرانی نه در آمریکا که در کشورهای دیگر جهان سخن گفته و تصریح می‌کند: «من پیشنهاد یک مبادله جهانی را داده بودم. ایرانیایی هستند که به دلیل جاسوسی نکردن برای آمریکا زندانی شده‌اند. ما حاضریم که تمام آنها و کسانی که زندانی شده‌اند را مبادله کنیم.»
علاوه‌بر این اظهارنظر، اخیرا و در روزهای پایانی شهریورماه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا نیز در این خصوص اظهارنظر کرده است. او در توئیتی به زندانی بودن سیامک نمازی، باقر نمازی و مراد طاهباز اشاره کرده و از ایران خواسته بود که این سه تن را آزاد کند.
نکته دیگری که در این خصوص به آن اشاره می‌شود، اظهارنظرهای اخیر ترامپ است؛ اینکه او مداوم تلاش می‌کند توافق با ایران را نزدیک بداند و می‌گوید با ایران ظرف یک ماه بعد از انتخابات ماه نوامبر به توافق خواهد رسید. این حرف را برخی در کنار اظهارنظر قبلی پمپئو و ترامپ پس از تبادل آذرماه سال گذشته می‌گذارند و از آن به‌عنوان امکانی برای این توافق یاد می‌کنند. پس از تبادل مسعود سلیمانی در سال 98 پمپئو از ایران تشکر کرده بود و ترامپ هم نوشته بود که «دیدید که می‌توانیم با هم معامله کنیم.» از این رو برخی می‌گویند ترامپ می‌خواهد در آستانه انتخابات هم این پالس را بدهد که می‌تواند در آینده‌ای نزدیک با ایران به توافق برسد و یک پرونده سیاست خارجی آمریکا را حل و فصل کند. در این خصوص گفته می‌شود ترامپ می‌تواند در آستانه انتخابات با آزاد کردن یک یا دو زندانی از آنها بهره‌برداری تبلیغاتی کند.
وعده آزادسازی پول‌های ایران از عراق و کره‌جنوبی
در این خصوص البته برخی خبرهای مربوط به یکی دو روز گذشته هم هست. عده‌ای می‌گویند ممکن است اینها به‌هم مربوط باشد. از یک‌سو عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی گفته است که سفرش به عراق در ابتدای هفته ثمربخش بوده و توافقی برای آزادسازی پول‌های ایران در بغداد صورت گرفته است و حالا برخی مدعی شده‌اند این توافق بخشی از خبر یادشده درخصوص تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا و آزاد شدن دارایی‌های ایران است.
از سوی دیگر حسین تنهایی، رئیس اتاق بازرگانی ایران و کره‌جنوبی درمورد آخرین وضعیت پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی اظهار داشته: «گفت‌وگوها با سفیر کره‌جنوبی و نماینده بخش بازرگانی این کشور آغاز شده، هرچند هنوز به نتیجه قطعی نرسیده‌ایم. بنابراین برای تشریح جزئیات و نحوه این تفاهم با صبر کرد.» در این خصوص نیز برخی این‌گونه استدلال کرده‌اند که ممکن است با چراغ سبز آمریکا در جریان تبادل زندانیان، بخشی یا همه پول‌های بلوکه‌شده ایران که چیزی نزدیک به همین مبلغ 7 میلیارد دلار است، آزاد شود.
چه دلایلی احتمال صحت خبر را رد می‌کنند؟
در مقابل استدلال‌های یادشده، دلایل فراوانی وجود دارد که توضیح می‌دهند همه یا بخش‌هایی از خبر یادشده صحت ندارد.
اولین استدلال برخی از کارشناسان این است که اساسا سیاست خارجی در انتخابات آمریکا مخصوصا در شرایطی که مردم این کشور با کرونا و مشکلات اقتصادی ناشی از آن دست به گریبان هستند، هیچ جایگاهی ندارد و نمی‌توان گفت که تبادل یک یا چند زندانی می‌تواند برای دونالد ترامپ یک برگ برنده یا موثر در انتخابات به حساب آید. این کارشناسان معتقدند آزاد شدن سیامک نمازی یا مراد طاهباز هرچند ممکن است این افراد جزء مهره‌های ارزشمند سیستم اطلاعاتی آمریکا باشند، اما هیچ‌گاه نمی‌تواند مانند اتفاقی که در ابتدای انقلاب و در جریان ماجرای لانه جاسوسی رخ داد در سیاست داخلی آمریکا مهم و موثر باشد.
ترامپ برخلاف اظهاراتش عمل نمی‌کند
دومین نکته به اصول منطق ترامپ در مخالفت با برجام و اقدامات دولت اوباما برمی‌گردد. گفته می‌شود درحالی‌که ترامپ از ابتدا معتقد بود دولت اوباما در جریان برجام و آزاد شدن بخشی از پول‌های بلوکه‌شده ایران و سپس در جریان آزاد کردن رضاییان و انتقال پول به ایران اشتباه بزرگی انجام داده حالا نمی‌تواند برخلاف گفته‌های متعدد خود رفتار کرده و کاری مشابه اقدام اوباما انجام دهد. رئیس‌جمهور آمریکا همین دیروز در گفتوگو با برنامه رادیویی «راش لیمبو» گفته بود: «اوباما ۱۵۰ میلیارد دلار به علاوه 1.8 میلیارد دلار پول نقد در اختیار ایران قرار داده بود. ایران با این اقدام کشور بسیار ثروتمندی شد ولی حالا و پس از اقدامات من آنها کشور بسیار فقیری هستند.» ناگفته نماند ارقامی مانند 7 میلیارد دلار هم آنقدر بزرگ هستند که از اساس شک‌برانگیز بوده و غیرعادی به نظر برسد.
سومین نکته در پیش بودن انتخابات آمریکاست و اینکه هرگونه اقدامی که مغایر سیاست‌های اعلامی ترامپ باشد می‌تواند در کمپین رقیب به‌عنوان یک فرصت مورد استفاده قرار گرفته و به‌نوعی وانمود شود که دست آخر به ضرر ترامپ و سبد رأی وی تمام شود.
نهایتا عده‌ای دیگر می‌گویند آنچنان که تبادل‌های قبلی تنها و صرفا شامل تبادل بود و البته نتیجه ویژه دیگری به دنبال نداشت، حتی درصورت وقوع این تبادل، نه‌تنها پولی آزاد نخواهد شد بلکه تغییری هم در مسیر روابط ایران و آمریکا پدید نمی‌آید و هیچ‌یک نمی‌توانند از چنین ابزاری به‌عنوان گامی برای بهره‌برداری بزرگ‌تر استفاده کنند.
اخبار مرتبط:
سفیر اسبق ایران در ایتالیا در گفتوگو با «فرهیختگان»