به گزارش «فرهیختگان»، روز پنجشنبه هفته گذشته، زیست‌بوم فناوری کشور شاهد افتتاح خط تولید چهار طرح دانش‌بنیان در حوزه تولید فرآورده‌های مشتق از پلاسما، تولید کودزیستی فسفاته و تولید بذرهای هیبرید چغندرقند بود. این طرحها به‌صورت ویدئوکنفرانس و توسط رئیس‌جمهور افتتاح شد و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. سورنا ستاری، معاون علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری در جریان این مراسم توضیحاتی درمورد اقدامات زیست‌بوم فناوری ارائه داد و گفت: «سال گذشته 1.9 میلیارد دلار مواد اولیه دارویی و دارو وارد کشور شد که حدود یک میلیارد دلار از این رقم مربوط به حوزه مواد اولیه دارویی بود. در این میان، ارزش ۸۲ ماده اولیه، معادل۴۰۰ میلیون دلار بود. از سوی دیگر ۹۰۰ میلیون دلار صرف واردات داروی نهایی شد که ۵۲۰ میلیون دلار داروی شیمیایی و ۳۸۰ میلیون دلار داروی زیستی وارد کشور شد. اما خوشبختانه با اتکا به توان و تخصص نخبگان و متخصصان ایرانی، زیست‌بوم فناوری توانست صرفه‌جویی ارزی قابل‌توجهی را در این حوزه برای کشور به‌همراه داشته باشد.»
پس از صحبت‌های معاون علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری، حسن روحانی در این ویدئوکنفرانس گفت: «شرکت‌های دانش‌بنیان نقش مهمی در توسعه علم‌وفناوری کشور داشته‌اند و دولت با تمام توان از این شرکت‌ها حمایت می‌کند. امروز تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان نسبت به هفت سال گذشته 100 برابر شده و برای ما بسیار مهم است که نسل جوان و تحصیلکرده کشور فضایی برای فعالیت و تعالی علم و دانش خود داشته باشند.»
سورنا ستاری در افتتاح خط تولید فرآورده‌های مشتق از پلاسما، گفت: «۴۰۰ هزار لیتر پلاسما هر سال عمدتا به آلمان و اتریش ارسال میشود تا این مشتقات را به ما تحویل دهند. ۱۷۰ یورو نیز به ازای هر لیتر دریافت می‌کنند. یک ویال ۵۰ میلی‌گرمی از این دارو ۲۰۰ یورو ارزش دارد که معادل ۱۰ بشکه نفت است. به این معنا که 1.5 تن نفت صادر میشود و ۵۰ میلی‌گرم ماده دریافت می‌کنیم.» معاون علمی‌وفناوری رئیس‌جمهوری با اشاره به اینکه بیش از ۳۰ سال است که قصد راه‌اندازی پالایشگاه خون را داریم، گفت: «یک شرکت دانش‌بنیان در سه سال این کار را عملیاتی کرد. بیش از ۹۰درصد دستگاه‌ها در داخل ساخته شده است و درحال‌حاضر ۳۰درصد نیاز داخل را رفع می‌کنیم که تا یک سال آینده به کل نیاز کشور می‌رسد.»
ستاری همچنین در مراسم افتتاح خط تولید نخستین واکسن انسانی سرطان دهانه رحم، بیان کرد: «تولید واکسن سرطان دهانه رحم اتفاق بزرگی در تاریخ کشور است. برای نخستین‌بار یک شرکت خصوصی واکسن انسانی تولید می‌کند. این محصول دومین واکسن پرفروش دنیاست، زیرا این بیماری دومین عامل مرگ زنان پس از سرطان سینه است.»
ستاری همچنین از تولید پنج واکسن انسانی دیگر تا پایان دولت توسط شرکت‌های خصوصی خبر داد و گفت: «همین شرکت تولیدکننده واکسن سرطان دهانه رحم تا آذرماه سال جاری بخشی از واکسن آنفلوآنزا را تولید می‌کند و از سال آینده مشکلی برای تامین آن نخواهیم داشت.» ستاری در بخش دیگر و در جریان افتتاح خط تولید کودزیستی و بذرهای هیبرید چغندرقند خطاب به رئیس‌جمهوری گفت: «امنیت غذایی یکی از موضوعات مهمی در معاونت علمی‌وفناوری است. ایران سالانه چندین میلیارد دلار واردات در این حوزه دارد. در حوزه بذر نیز سالانه ۲۰۰ میلیون دلار واردات داریم که یکی از مشکلات توسعه گلخانه‌ها بذرهای هیبرید است. برای اجرای این چهار پروژه، ۵۰۴ میلیاردتومان اعتبار صرف شده و با بهره‌برداری از این طرحها ۳۳۹ فرصت اشتغال پایدار مستقیم ایجاد خواهد شد.»
ایران؛ تنها تولیدکننده واکسن سرطان دهانه رحم
امیرحسین عبدالغفاری، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان نویان پژوهان زیست‌دارو در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با بیان اینکه برخی آمارها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر سرطان دهانه رحم در کشور از رتبه پنجم به رتبه دوم در شیوع سرطان‌ها رسیده است، می‌گوید: «تحقیقات برای دستیابی به دانش فنی واکسن سرطان دهانه رحم، توسط 15 نفر از دانشجویان بیوتکنولوژی دانشگاه تهران و حدود 6 سال پیش آغاز شد. پس از انجام مطالعات بالینی که حدود یک سال به طول انجامید، اکنون این واکسن تولید و آماده عرضه به بازار شده است.»
به گفته وی درحال‌حاضر سالانه 130 تا 170 هزار دوز از این واکسن در کشور مصرف میشود که با توجه به افزایش تقاضا از یک‌سو و وارداتی بودن این واکسن، عموما کمبود آن، چالش مهمی در حوزه واکسیناسیون بود. علاوه‌بر این، به‌دلیل هزینه قابل‌توجه این واکسن، امکان مصرف آن برای اقشار کم‌درآمد فراهم نبود. این درحالی است که دستیابی به دانش فنی تولید واکسن سرطان دهانه رحم، تحول چشمگیری را در حوزه واکسیناسیون کشور ایجاد می‌کند.
وی با اشاره به اینکه درحال‌حاضر تکنولوژی تولید واکسن سرطان دهانه رحم تنها در اختیار دو کشور آمریکا و انگلستان است، می‌گوید: «تولید این واکسن نیز همانند تمام تولیدات دیگر نیاز به مواد اولیه‌ای دارد که بخشی از آن وارداتی است اما موضوع مهم‌تر در این راستا، تکنولوژی تولید واکسن است که خوشبختانه صفر تا صد تکنولوژی تولید واکسن سرطان دهانه رحم در شرکت نویان پژوهان زیست‌دارو انجام میشود.»
به گفته عبدالغفاری، اکنون تزریق واکسن سرطان دهانه رحم در بیش از 60 کشور دنیا، جزء برنامه واکسیناسیون عمومی و سراسری است که برای دختران مورداستفاده قرار می‌گیرد. اما از آنجا که برنامه‌های تشخیصی این ویروس، تحت پوشش بیمه در کشور ما عملی نیست و همچنین واردات واکسن‌های سرطان دهانه رحم در کشور، هزینههای سرسام‌آور به‌همراه دارد، می‌توان گفت که دستیابی به دانش فنی این واکسن علاوه‌بر صرفه‌جویی ارزی قابل‌توجه، هزینههای درمان و پیشگیری از این بیماری را نیز در کشور کاهش می‌دهد.
صرفه‌جویی ارزی 4 میلیون دلاری
جواد گوهری، مدیرعامل شرکت تعاونی دانش‌بنیان توسعه گیاهان زراعی در گفت‌وگو «فرهیختگان» با اشاره به تولید بذر هیبرید چغندرقند که انحصار تولید آن در آسیا در دست ایران است، می‌گوید: «سالانه حدود 250 تا 300 هزار واحد بذر چغندر برای تولید چغندرقند مصرفی کارخانهها در کشور نیاز است. تکنولوژی تولید این نوع بذر تنها در دست کشورهای اروپایی است و سالانه برای تامین نیاز کشور، حدود 20 تا 30 میلیون دلار ارز از کشور خارج میشود.»
به گفته وی درحال‌حاضر، تنها تولیدکننده بذر چغندرقند در ایران، شرکت دانش‌بنیان توسعه گیاهان زراعی است که توان تامین 15 تا 20 درصد نیاز بازار را دارد. این میزان تولید بذر چغندر قند در کشور موجب صرفه‌جویی ارزی سالانه حدود چهار میلیون دلار شده است که با توسعه خط تولید کنونی، تا سال آینده این سهم به 50درصد افزایش می‌یابد.
گوهری میافزاید: «ارقام تولیدی بذر چغندرقند در کشور با نمونه‌‌های مشابه خارجی که تاکنون از طریق واردات تامین می‌شده، کاملا قابل رقابت و مقایسه است و ما معمولا به زارعان و کشاورزان توصیه می‌کنیم تا در کنار بذرهای خارجی، بذرهای تولید داخل را نیز کاشته و محصول آن را با محصول خارجی مقایسه کنند.»
وی با اشاره به تولید بذر سبزی و صیفی در شرکت تعاونی دانش‌بنیان توسعه گیاهان زراعی ادامه می‌دهد: «درحال‌حاضر حدود 95 تا 98درصد از بذر صیفی کشور، وارداتی است که سالانه حدود 200 میلیون دلار ارز از کشور خارج می‌کند. به همین منظور و پس از انتشار فراخوان معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری، طرحی را ارائه دادیم که پس از تصویب آن، با یک شرکت بین‌المللی قراردادی منعقد کردیم. طبق این قرارداد ژن پلاسمای بذر خیار و گوجه را از این شرکت بین‌المللی خریداری کرده و تحقیقات روی تولید بذر تجاری خیار و گوجه را آغاز کرده‌ایم و قرار است در سال‌های آینده، ارقام مشترک تولیدی وارد بازار داخلی و همچنین به کشورهای دیگر ازجمله اوکراین، روسیه، الجزایر و بسیاری دیگر از کشورها صادر شود.»
گوهری درمورد ویژگی بذر تولیدشده می‌گوید: «بذر هیبریدی از پیوند دو گیاه والد که کاملا با هم تفاوت دارند، به وجود می‌آید. بذرهای هیبریدی نسبت به بذرهای دیگر برتری کامل دارند، زیرا ترکیبی از صفات برگزیده و مفید گیاه والد هستند. درواقع بذرهای هیبریدی برای بهره‌مندی از بهترین صفات و ویژگی‌ها از پیوند دو یا چند گیاه ایجاد میشود.»
به گفته وی تاکنون برای تولید بذر هیبرید چغندرقند معادل 120 میلیاردتومان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و 20 میلیاردتومان از اعتبارات دولتی هزینه شده است. مضاف‌بر این، برای تولید بذر، بیش از 170 نفر اشتغال ایجاد شده است و هزاران زارع و کشاورز نیز می‌توانند این بذر را با قیمت پایین‌تر و با همان کیفیت بذرهای خارجی تهیه و استفاده کنند. وی معتقد است تحریم‌‌ها موجب شد متخصصان ایرانی، برای رفع نیاز کشور و قطع وابستگی به واردات، به تکنولوژی ساخت بذر هیبرید چغندرقند دست پیدا کنند.
حفاظت از منابع طبیعی با تولید کود فسفات
امروزه بیوتکنولوژی یکی از ابزارهای رفع بسیاری از نیازهای بشر و همچنین حل مشکلات تغذیه‌ای، درمانی، بهداشتی و زیست‌محیطی محسوب میشود که در سال‌های اخیر در عرصه‌های بسیار متنوعی مانند کشاورزی، تغذیه، مکملهای غذایی، صنایع دارویی و... رشد چشمگیری داشته است. به‌طورکلی به هر نوع فعالیت هوشمندانه بشر در بهبود عرضه محصولات گوناگون با استفاده از موجودات زنده، بیوتکنولوژی یا زیست‌فناوری گفته میشود. یکی از طرح‌های ملی که روز پنجشنبه از طریق ویدئوکنفرانس توسط ریاست‌جمهوری افتتاح شد، خط تولید کودزیستی فسفات (بایوفسفات) بود.
همایون مرادی، مدیرعامل شرکت فناوری زیستی طبیعت‌گرا (بایوران) در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در توضیح تولید کودزیستی فسفات به دست متخصصان و پژوهشگران ایرانی می‌گوید: «با تولید کودها و آفت‌کش‌ها در جهان، تحول عظیمی در صنعت کشاورزی ایجاد شد اما اثرات مخرب کودهای شیمیایی بر محیط‌زیست و سلامت انسان‌ها دانشمندان را به این فکر انداخت که راهکاری برای کاهش اثرات کودهای شیمیایی بیابند. بیوتکنولوژی، دانشی است که این راهکار را در اختیار دانشمندان قرار داد. هر گیاه برای رشدونمو، به سه عنصر یا ماده غذایی به نام نیتروژن، فسفات و پتاسیم نیاز دارد.»
وی میافزاید: «فسفات یکی از مهم‌ترین عناصر موردنیاز رشد گیاه است که از طریق استخراج از معادن فسفات به دست می‌آید. معادن فسفات جزء معادنی است که تجدید‌شونده نیست و پس از برداشت فسفات از آن، این ماده دوباره تولید نمی‌شود. لذا منابع فسفات در جهان با برداشت‌های پیاپی، رو به اتمام است. ناگفته نماند که فسفات غیر از مصارف کشاورزی در صنایع دیگری مانند صنایع غذایی نیز کاربرد دارد و همین امر ضرورت محافظت از این ماده معدنی را دوچندان می‌کند.»
مصرف فسفات به یک‌سوم رسید
به گفته مرادی تاکنون 95درصد از کودهای فسفاته، شیمیایی بود اما ما با تولید میکروارگانیسم‌هایی که قابلیت تامین غذای موردنیاز گیاه را دارد به ترکیبی دست یافتیم که میزان فسفات معدنی موجود در آن به 30درصد کاهش یافت. درواقع در ترکیب جدید، مقداری کود آلی و مابقی میکروارگانیسمی است که موجب جذب کامل فسفات به گیاه میشود. به این ترتیب توانستیم با این ترکیب مصرف فسفات را در کودهای گیاهی به یک‌سوم برسانیم.
وی می‌گوید: «زمانی که کودهای فسفاته در زمین ریخته و سپس آبیاری می‌شد، فسفات موجود در خاک توسط آب شسته و به آب‌های پایین‌تر نفوذ می‌کرد و موجب آلودگی آب می‌شد. درحالی‌که میکروارگانیسم تولیدشده موجب میشود تا فسفات موجود در کود به‌صورت کامل جذب گیاه شده و درنتیجه آلودگی زیست‌محیطی به‌همراه نداشته باشد.»
مدیرعامل شرکت فناوری زیستی طبیعت‌گرا میافزاید: «میکروارگانیسمها موجودات ریزمیکروسکوپی هستند که طول آنها کمتر از یک میلی‌متر است و با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند. خوشبختانه در این زمینه توانایی متخصصان و دانشمندان کشور هم‌تراز توانمندی متخصصان خارجی است و دانش کافی برای تولید این میکروارگانیسمها در کشور وجود دارد.»
وی با اشاره به نیاز سالانه کشور به کود فسفات می‌گوید: «درحال‌حاضر سالانه حدود 5/2 میلیون تن کود در کشور مصرف میشود که پیش از این 95درصد از این کود، فسفات شیمیایی بود و اکنون این رقم به یک‌سوم کاهش یافته است. بنابراین با توجه به اینکه میزان تولید گندم در کشور 15 میلیون تن است، با استفاده از کود فسفات امکان افزایش تولید تا 15درصد وجود دارد. درواقع دو میلیون و 50 هزار تن گندم به تولید سالانه کشور افزود میشود.»
به گفته وی تاکنون سالانه 400 هزار تن کود از خارج کشور وارد می‌شد و معادل 400 میلیون دلار ارزبری داشت. اما اکنون با تولید 200 هزار تن کود در داخل کشور، واردات به نصف کاهش می‌یابد و 200 میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی به‌همراه دارد. از طرف دیگر حدود 300 تا 400 کارخانه تعطیل یا نیمه‌تعطیل در کشور وجود دارد که با گسترش خط تولید کود فسفات، امکان احیای دوباره این کارخانهها نیز فراهم میشود. نکته قابل‌توجه دیگر اینکه تولید هر 500 تن کود فسفات یک شغل مستقیم ایجاد می‌کند، درنتیجه تولید 200 هزار تن کود، 400 هزار شغل ایجاد خواهد کرد.
تولید 90 قلم داروی اولویت‌دار
پرویزکرمی، رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «تاکنون برنامه تولید 135 قلم داروی اولویت‌دار با شاخص ارزبری در ستاد زیست فناوری معاونت علمی‌وفناوری تدوین شده است که بخشی از این طرح‌های تولیدی قرارداد شده‌اند. خروجی این فعالیت تولید 45 محصول با کاهش ارزبری 60 میلیون دلار در سال اول است.»
به گفته وی برنامه تولید 90 قلم داروی اولویت‌دار با بیشترین میزان ارزبری شامل 20 داروی بیولوژیک، واکسن‌های دامی و انسانی، 49 داروی نهایی شیمیایی و 21 ماده اولیه و موثره دارویی با مجموع ارزبری 411 میلیون دلاری تدوین شده و تا سه سال آینده کاهش 110 میلیون دلاری ارزبری این محصولات، هدفگذاری شده است.
کرمی میافزاید: «ساخت و تولید واکسن سرطان دهانه رحم-HPV مشابه با برند خارجی این محصول است و از امروز صددرصد نیاز کشور به این واکسن با همت و توانمندی نیروی متخصص در داخل تامین میشود. میزان ارزبری این واکسن 5.4میلیون دلار است و با این اقدام از خروج این رقم جلوگیری میشود. برای این پروژه بخش خصوصی 120 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری کرد و 145 میلیارد ریال اعتبار دولتی به آن تعلق گرفت.»
* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه‌نگار