رتبه علمی کشورها براساس شاخصهای متعددی ارزیابی میشود، ازجمله شاخص تولید علم. شاخص تولید علم به تعداد مقالات، نقلقولها، مجلات و البته رتبهبندیهای بینالمللی بستگی دارد که براساس آن ایران رتبه 17 علمی جهان را ازآن خود کرده است. کشور ما در دو دهه گذشته بهطور عمده رشد علمی نسبتا خوبی را دارا بوده است؛ به نحوی که در برخی برههها بالاترین رشد علمی را داشته است. ایران بین کشورهای همسایه نیز از رتبه علمی بالایی برخوردار است، اگرچه این کشورها در جهت بهبود شرایط علمی خود دست به اقدامات و برنامهریزیهای بسیاری زدهاند. از نگاه جمعیتی، ایران شرایط مطلوبی برای رشد علمی به دلیل داشتن پتانسیل نیروی انسانی بالا دارد. چندین هزار دانشجوی جوان در مقاطع مختلف مشغول به تحصیل هستند، همچنین تعداد قابل ملاحظه دانشجویان دوره دکتری، میتوانند بهعنوان سرمایههای ملی تلقی شوند تا بر این اساس و با استفاده از نیروی فکر آنها رشد علمی را تسریع بخشیم و فاصله خود را در رتبهبندیها کمتر کنیم یا حداقل جایگاه فعلی خود را حفظ کنیم.
به نظر میرسد در شرایط کنونی به دلیل سرمایهگذاریهای متعدد و توجه مسئولان به توسعه علم و نیز نگاه ویژه به نقش دانشگاهها، در برهههایی بیشتر و در برهههایی کم و بیش، ایران این مسیر علمی را طی کرده است. اگر بخواهیم چشمانداز قدرت اول منطقه را رصد کنیم اینگونه به نظر میرسد که باید تلاشهای خود را بیشتر کنیم. اما در جهت پیشرفت همهجانبه علم و فناوری شاخصهای متعددی وجود دارد که متمایز از شاخصهای تولید علم هستند و باید تمام آنها مدنظر گیرد.
واقعیت ماجرا این است که در برخی برههها به علت تحریم و نکاتی که وجود داشت سایر کشورها مقالات ایرانی را بهطور رسمی یا غیررسمی منتشر نمیکردند و به صورت سریع مقالات توسط استادان یا مجلات رد میشد که محققان ایرانی با تعویض مدام مجلات در پایگاه دادههای بینالمللی به هر طریق اقدام به چاپ مقالات خود میکردند؛ کاری بسیار دشوار و در عین حال وقتگیر. با این اوصاف ما به تبادلات علمی با جهان نیازمندیم چراکه تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی ما برای کارآمدی بیشتر در پژوهشها به مواد و ابزار نیاز دارد و رفع تحریمها به این تبادلها جنبش و شوری دوباره میبخشد. توجه به دانش درونی کشور و ارتباطات بینالمللی دوره پساتحریم میتواند دریچهای باشد به سوی پیشرفت علم و فناوری.
*قائممقام رئیس دانشگاه در امور پزشکی
و رئیس شورای راهبردی علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی