سال 1385 و تولد رویانا اتفاقی بزرگ در کشور بهشمار میآید؛ تولدی که نامی را بر سر زبانها انداخت که هر روز حضورش در میان پژوهشگران پررنگتر شد، چراکه دسترسی به برترین پژوهشها از لحاظ کیفی در کشور به واسطه بودن همین پژوهشگاه میسر شده بود.
«رویان» نامی آشنا برای پژوهشگران حوزههای زیستشناسی، شیمی، میکروبیولوژی و مهندسی ژنتیک است. این نام نهتنها بین پژوهشگران بلکه در میان خانوادههای ایرانی هم خوش نام و نشان است. این روزها رویان به جایی برای تولد رویاهای زوجهای ایرانی و پژوهشگران تبدیل شده است؛ جایی برای تحقق اهداف سند چشمانداز کشور که رسیدن به آنها را مهیا کرده است. چگونگی ایجاد رویان و فعالیتهای آن موضوعی است که فرهیختگان در این گزارش به آن پرداخته است.
تاسیسی که از ابتدا درخشان بود
همت سعید کاظمیآشتیانی و جمعی از پژوهشگران جهاد دانشگاهی در سال 1370 کلید تاسیس نهادی را زد که امروزه یکی از برترینهای علم و فناوری در کشور بهشمار میآید. «پژوهشگاه رویان» هشتم خرداد سال 1370 بهعنوان مرکز جراحی محدود با هدف ارائه خدمات درمانی به زوجهای نابارور و پژوهش و آموزش در زمینه علوم باروری تاسیس شد.
همزمان با تاسیس، برنامههای توسعهای هم وارد کار شدند و از همان ابتدا تاکنون سند چشماندازی که در آن زمان تدوین شده بود سرلوحه فعالیتهای رویان قرار گرفت. 18سال بعد از تاسیس پژوهشکده رویان این پژوهشکده توانست به پژوهشگاه ارتقا یابد و این در حالی بود که قبل از آن در سالهای 1377 و 1387 به ترتیب مجوز مراکز تحقیقات علوم سلولی و مرکز تحقیقات پزشکی تولید مثل را از شورای گسترش دانشگاههای علوم پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دریافت کرده بود.
زیرمجموعههای کارآمد
پژوهشگاه رویان در طول 24 سال فعالیت خود توانسته است در زمینههای درمانی و آموزشی فعالیتهای ثمربخشی داشته باشد. این پژوهشگاه فعالیتهای درمانی و آموزشی خود را در سه پژوهشگاه پیش میبرد. پژوهشکده زیستشناسی و فناوری سلولهای بنیادی رویان در زمینه طب پیوند با شناخت مبانی پایه زیستشناسی سلولهای بنیادی، توسعه تحقیقات ترجمانی سلولهای بنیادی روی حیوانات آزمایشگاهی و انجام کارآزماییهای بالینی فعالیت دارد.
این پژوهشکده شامل گروههای پژوهشی سلولهای بنیادی و زیستشناسی تکوینی، فناوری نانو و زیستمواد، زیست پزشکی ترمیمی و سلولدرمانی و زیستشناسی سامانههای مولکولی است. دومین پژوهشکده این مجموعه پژوهشکده زیستشناسی و طب تولید مثل رویان است که در زمینه افزایش میزان باروری، سلامت جنین و بهبود سلامت جامعه از طریق تحقیق و درمان ناباروری در حوزههای مختلف تولید مثل فعالیت دارد. این پژوهشکده هم شامل گروههای پژوهشی ژنتیک تولید مثل، جنینشناسی، اپیدمیولوژی و سلامت باروری، اندوکرینولوژی و ناباروری زنان، آندرولوژی و تصویربرداری تولید مثل است و در آخر پژوهشکده زیستفناوری جانوری که در زمینه تولید دام و محصولات وابسته مربوط با زیست فناوری آن فعالیت میکند و شامل گروههای پژوهشی مهندسی ژنتیک، زیستشناسی سلول جنسی و گروه زیستفناوری جانوری است.
پژوهشگاه رویان با داشتن این زیرمجموعهها توانسته است در سطح داخلی 236 طرح مشترک با ارگانهای دولتی و شبهدولتی داشته باشد و از سویی در سطح بینالمللی 35 طرح مشترک با کشورهای فعال در زمینه ژنتیک دارد که بیشتر آنها با تلاش نزدیک به 200 نفر از کارشناسان پیوسته رویان و تعدادی کارشناس وابسته محقق شدهاند.
24 سال موفقیت پیدرپی
بعد از گذشت 14 سال از فعالیتهای رویان بد نیست نگاهی به کارنامه این نهاد که در سالهای گذشته با توجه به فعالیتهایش در زمینه منابع و هزینه خودکفا شده است بیندازیم. با بررسی فعالیتهای آموزشی و درمانی آن به جرات میتوان گفت این نهاد هر ساله اتفاق بزرگی را در زمینه پژوهشی در کشور رقم زده است. در بررسی بخش آموزش نیروی انسانی رویان، میزبانی پژوهشگاه به چشم میخورد. در سالهای گذشته نزدیک به 232 نفر از فارغالتحصیلان دانشگاههای کشور در این مجموعه پایاننامه خود را تدوین و به سرانجام رساندهاند. از سویی 26 اختراع با نام رویان ثبت شده است که همگی آنها حاصل تلاش بخش آموزشی این مجموعه است.
دریافت هفت جایزه از جشنواره رازی و 14 جایزه در سطح بینالمللی کارنامه فعالیتهای رویان در زمینه پرورش نیروی انسانی است.
فعالیتهای پژوهشی رویان هم بخش قابل توجهی از افتخارات این مجموعه است. این بخش از فعالیتهای رویان با سیاستهای کشور در زمینه تولید علم با فعالیتهای دانشبنیان همسو بوده است. فعالیتهایی همچون پیوند سلولهای بنیادی به بیماران سکته قلبی، آسیبهای قرنیه، ایسکمی اندامهای تحتانی، ویتیلیگو و بهبود این بیماران را میتوان بهعنوان موفقترین فعالیتهای دانشبنیانی که توانسته است به ایجاد درآمد به این مجموعه کمک کند، نام برد. از سویی تولید بزهای تراریخت مولد فاکتور انعقادی، بلوغ تخمک دامهای اهلی (بز، گوسفند و گاو) در محیط آزمایشگاهی، انجام لقاح آزمایشگاهی، انجماد جنینها و به دنبال آن انتقال به مادران رضاعی، ارائه خدمات درمان ناباروری به مردم کشورمان با بیش از 600 سیکل درمانی در ماه، ارائه خدمات تشخیصهای ژنتیکی قبل از لانهگزینی را میتوان بهعنوان فعالیتهای ثمربخش این مجموعه معرفی کرد. در همین راستا، رویان در سال 1387 موفق به تولید فاکتور رشد فیبروبلاستی انسان شد که صرفهجویی ارزی قابلتوجهی در کشور به واسطه این اختراع اتفاق افتاد.
خودکفایی کشور در زمینههای بیوشیمی و ژنتیک از اهداف اولیه تاسیس رویان بود. این مجموعه تاکنون توانسته است در زمینه باروری آزمایشگاهی در انسان و شبیهسازی تولیدمثلی در حیوانات اهلی و انجماد سلول جنسی و جنین انسان، مهندسی بافت و تولید جنینهای دامی درمیان کشورهای منطقه پیشگام باشد و موفقیتهای زیادی در این زمینهها کسب کند. ایجاد دو بانک سلولی در کشور هم از دیگر فعالیتهای رویان است.
بانکهای خصوصی و عمومی سلولهای بنیادی بند ناف و بانک سلولهای بنیادی جنینی و پرتوان القایی برای اولین بار در کشور از سوی رویان تاسیس شدند.
فعالیتهای رویان تنها به آموزش و پژوهش ختم نمیشود، بلکه در کنار اینها این مجموعه توانسته است تاکنون نزدیک به 11 دوره کنگره بینالمللی زیستشناسی و طب تولید مثل رویان، شش دوره کنگره بینالمللی زیستشناسی و فناوری سلولهای بنیادی رویان، 102 کارگاه داخل کشوری در زمینه تولید مثل یا سلول بنیادی، 27 کارگاه بینالمللی در زمینه تولید مثل یا سلول بنیادی و 16 کارگاه علمی در زمینه تولید مثل را در سطح ملی و بینالمللی برگزار کند. از طرفی دو نشریه بینالمللی Cell Journal»»، «International Journal of Fertility and Sterility» هم از سوی رویان به دو زبان انگلیسی و فارسی در سطح بینالمللی منتشر میشود.
موسسی جهادگر
سعید کاظمیآشتیانی در سال 1341 به دنیا آمد و توانست در سال 1369 با اخذ مدرک کارشناسیارشد رشته فیزیوتراپی از دانشکده علوم توانبخشی فارغالتحصیل شود. او از سال 1361 همزمان با ریاستش در جهاد دانشگاهی به یاری دو نفر از همکارانش، گروه پزشکی را در دانشگاه علوم پزشکی ایران تاسیس کرد. این گروه در واقع هسته اولیه جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران بود که در سال ۱۳۶۵ شکل گرفت. کاظمیآشتیانی تا سال ۱۳۷۰ مسئولیت بخش طرحها و تحقیقات آن را برعهده داشت. از سال ۱۳۷۱ همراه با تغییرات ساختار مدیریتی جهاد دانشگاهی در سمت ریاست جهاد دانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران به فعالیت پرداخت که تا آخر عمرش ادامه داشت. او در زمان فعالیتش در جهاد دانشگاهی مراکز درمانی متعددی تاسیس و گروههای مختلف پژوهشی راهاندازی کرد. پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی، از مهمترین این مراکز بود که به سال ۱۳۷۰ تاسیس شد و با مدیریت وی به فعالیت پرداخت. کاظمیآشتیانی همزمان با مدیریت جهاد دانشگاهی و پژوهشکده رویان در مقطع دکتری در رشته علوم تشریح با گرایش جنینشناسی در دانشگاه تربیت مدرس به تحصیلش ادامه داد و به سال ۱۳۷۶ درجه دکتری را اخذ کرد.
روزشمار اتفاقات مهم پژوهشگاه رویان
تولد اولین کودک حاصل از روش باروری آزمایشگاهی IVF در تهران / ۱۳۷۱
تولد اولین کودک حاصل از روش میکرواینجکشن ICSI در کشور / ۱۳۷۳
تولد اولین کودک حاصل از روش تشخیص ژنتیکی قبل از لانهگزینی جنین (PGD) در ایران / ۱۳۸۳
استفاده از سلولهای بنیادی برای ترمیم ضایعات قرنیه چشم برای نخستین بار در کشور / ۱۳۸۴
تاسیس نخستین بانک خصوصی خون بند ناف نوزادان / ۱۳۸۴
تولد نخستین حیوان شبیهسازی شده خاورمیانه (رویانا) / ۱۳۸۵
تولید سلولهای بنیادی پرتوان القایی انسانی / ۱۳۸۷
تاسیس نخستین بانک عمومی خون بند ناف
تولد اولین بزغاله تراریخته حاوی ژن تولیدکننده فاکتور ۹ انعقادی خون انسان / ۱۳۸۸
تولد اولین بزغاله تراریخته حاوی ژن Tissue Plasminogen Activator (tPA) انسانی / ۱۳۸۹