علی ملکی،خبرنگار گروه سیاست:پیشروی هوش مصنوعی علیرغم همه آوردههایش، مثل ویروسی همهگیر به جان بخشی از جامعه جهانی افتاده و آنها را در هالهای از ترس و وحشت قرنطینه کرده است. نتایج نظرسنجی مؤسسه «پیو» نشان میدهد نیمی از مردم آمریکا بیش از آنکه از پیشرفت هوش مصنوعی هیجانزده شوند، نسبت به آن نگرانند. این در حالی است که در دورههای نهچندان دور، کوچکترین آپدیتهای نرمافزاری و سختافزاری هوش مصنوعی، مردم را ذوقزده میکرد. احساس مثبت آنها به این دلیل بود که میدانستند هر قدم رو به جلوی تکنولوژی، به رشد ظرفیتهای کاری کمک میکند. این باور به مرور کمرنگ و کمرنگتر شد تا جایی که امروز بخش عمدهای از افکار عمومی معتقد است هوش مصنوعی میخواهد جای نیروی کار را بگیرد؛ موضوعی که غولهای تکنولوژی هم هر از چندگاهی آن را گوشزد میکنند. در نتیجه ذوق و هیجان ناشی از پیشرفت تکنولوژی، جای خود را به ترس و نگرانی نسبت به آن داده است.
از سوی دیگر روز جمعه(21 آذر) نشریه پولیتیکو خبر داد ترامپ برای مقابله با چین در حوزه مواد معدنی و «هوش مصنوعی» ائتلاف هشتعضوی «پکس سیلیکا» را با حضور استرالیا، ژاپن، کره جنوبی، سنگاپور و رژیم اسرائیل تشکیل داده است. با این حال سهم ایران از هوش مصنوعی در مقابل کشورهای فعال در این حوزه ناچیز است اما نظرسنجیها و گزارشهای بینالمللی حکایت از آن دارد که حتی در کشورهایی مثل آمریکا که زیستگاه اصلی غولهای فناوریاست، دیدگاهها نسبت به هوش مصنوعی چندان مثبت نیست.
ثروتمندان بیشتر با هوش مصنوعی آشنا هستند
مؤسسه افکار سنجی «پیو»، اخیراً اتمسفر ۲۵ کشور جهان در حوزه هوش مصنوعی را بررسی کرده است. طبق دادههای این نظرسنجی، آگاهی عمومی از هوش مصنوعی اگرچه رو به گسترش است، اما همچنان نابرابر و وابسته به عوامل اقتصادی، سنی و اجتماعی باقی مانده است. بهطور متوسط «۳۴ درصد» از بزرگسالان در این کشورها میگویند «زیاد» درباره هوش مصنوعی شنیده یا مطالعه کردهاند. در مقابل «۴۷ درصد» فقط «کمی» با این فناوری آشنا هستند و «۱۴ درصد» نیز اعلام کردهاند که اساساً «هیچ چیز» درباره هوش مصنوعی نشنیدهاند.
بااینحال، بهجز هند و کنیا، در تمامی کشورهای مورد بررسی، دستکم نیمی از جمعیت گفتهاند که حداقل اندکی درباره هوش مصنوعی اطلاع دارند که نشانهای از نفوذ تدریجی این فناوری به گفتمان عمومی جهان است.
سطح آگاهی از هوش مصنوعی بهشدت از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. در اروپا و برای مثال در کشور فرانسه، «۵۲ درصد» از مردم میگویند اطلاعات زیادی درباره هوش مصنوعی دارند، درحالیکه این رقم در اسپانیا فقط «۳۰ درصد» است.
در مقیاس جهانی، دامنه این تفاوت گستردهتر هم میشود. از «۵۳ درصد» در ژاپن در بالاترین سطح، تا فقط «۱۲ درصد» در کنیا در پایینترین سطح. بااینحال، تصویر کلی نشان میدهد که در اغلب کشورها، اکثریت مردم دستکم آشنایی محدودی با این فناوری پیدا کردهاند.
دادهها همچنین از یک رابطه مستقیم میان سطح رفاه اقتصادی کشورها و آگاهی عمومی از هوش مصنوعی حکایت دارد. در کشورهای ثروتمندتر، سهم افرادی که «زیاد» درباره هوش مصنوعی شنیدهاند، بهطور محسوسی بالاتر است. برای نمونه، در ایالات متحده با تولید ناخالص داخلی سرانه حدود ۸۶ هزار دلار، «۴۷ درصد» بزرگسالان آگاهی بالایی از هوش مصنوعی دارند. این در حالی است که در کنیا، با تولید ناخالص سرانه حدود ۲۲۰۰ دلار، تنها «۱۲ درصد» چنین سطحی از آگاهی را دارند.
چه کسانی از هوش مصنوعی میترسند؟
این نظرسنجی نشان میدهد که احساس مردم جهان نسبت به افزایش استفاده از هوش مصنوعی در زندگی روزمره، بیش از آنکه هیجانی باشد، «ترسناک» است. بهطور متوسط، ۳۴ درصد از بزرگسالان در این کشورها میگویند نسبت به گسترش هوش مصنوعی بیشتر «نگران» هستند تا هیجانزده. در مقابل، «۴۲ درصد» اعلام کردهاند که همزمان هم نگراناند و هم هیجان دارند و فقط «۱۶ درصد» گفتهاند که هیجان آنها از نگرانیشان بیشتر است.
نگرانی درباره هوش مصنوعی بهطور نامتناسبی در میان برخی گروهها بیشتر دیده میشود. سالمندان، زنان، افراد با سطح تحصیلات پایینتر و کسانی که کمتر از اینترنت استفاده میکنند، بیش از دیگران میگویند که افزایش استفاده از هوش مصنوعی آنها را نگران میکند.
در کشورهایی آمریکا، ایتالیا، استرالیا، برزیل و یونان، حدود نیمی از جمعیت معتقدند که گسترش هوش مصنوعی در زندگی روزمره بیشتر موجب نگرانی آنها شده تا هیجان. بااینحال، در ۱۵ کشور از ۲۵ کشور مورد بررسی، بزرگترین گروه پاسخدهندگان کسانی هستند که گفتهاند همزمان هم نگراناند و هم هیجانزده. نکته قابلتوجه آن است که در هیچیک از کشورهای مورد بررسی، اکثریت مردم نگفتهاند که نسبت به افزایش استفاده از هوش مصنوعی «بیشتر هیجانزده» هستند تا نگران!
در آینده جایی برای انسان نیست؟
روزنامه والاستریت ژورنال همزمان به بررسی روند تولید اعتماد و ثروت توسط هوش مصنوعی در آمریکا پرداخته است. دادههای این گزارش میگوید هوش مصنوعی کمتر از هر تحول دیگری شادی و امید تولید کرده است. والاستریت ژورنال میگوید اگر چه هوش مصنوعی بازارهای مالی را ثروتمندتر کرده؛ اما لزوماً تأثیر مثبت قابلتوجهی بر جامعه نداشته است. گزارش اخیر این روزنامه دقیقاً همین شکاف را هدف گرفته است.
از زمان عرضه چتجیپیتی در نوامبر ۲۰۲۲، ارزش بازار هفت غول فناوری موسوم به «هفت شگفتانگیز» حدود ۱۷۰ درصد رشد کرده است. این ثروت عظیم، هم مصرف را بالا برده و هم سرمایهگذاری در مراکز داده و زیرساختهای هوش مصنوعی را به موتور محرک رشد اقتصادی تبدیل کرده است. آمارها میگویند اقتصاد بد نیست؛ اما احساس مردم چیز دیگری میگوید. برخلاف دهه ۱۹۹۰ و دوران طلایی اینترنت که فناوری با امید، خلاقیت و فرصتهای تازه همراه بود، هوش مصنوعی مثل مهمان ناخوانده وارد زندگی مردم شده است. آن زمان تقریباً همه تصور میکردند اگر مهارتی یاد بگیرند یا ایدهای داشته باشند، جایی در آینده دیجیتال خواهند داشت. امروز اما بسیاری از مردم احساس میکنند در آینده جایی برای آنان نیست.
گزارش والاستریت ژورنال صراحتاً این موضوع را به تصویر میکشد. درحالیکه در میانه دهه ۹۰ میلادی اکثریت آمریکاییها از فناوریهای نو، احساس راحتی میکردند، اکنون نزدیک به ۷۰ درصد میگویند هوش مصنوعی برایشان نگرانکننده است. این نگرانی فقط به ترس از بیکاری محدود نمیشود و مسئله عمیقتر از این حرفهاست. در لایههای درونی این اضطراب، «از دست رفتن حس کنترل» قرار دارد. حتی کسانی که شغلشان فعلاً در خطر نیست، با دیدن سرعت پیشرفت AI این سؤال را از خود میپرسند که: «آیا انسان در این معادله هنوز نقش محوری دارد؟ یا قرار است بهتدریج به حاشیه رانده شود؟»
کارکنان شرکتهای بزرگ فناوری که خود سازندگان این تحولاند هم از این نگرانی مصون نماندهاند. متا، مایکروسافت و آمازون بهعنوان پیشتازان سرمایهگذاری در هوش مصنوعی، همزمان موجی از تعدیل نیرو را آغاز کردهاند: «هوش مصنوعی آمده تا فضا را کارآمدتر کند، اما قرار نیست این کارآمدی لزوماً به معنای حفظ نیروی انسانی باشد!»
بمب اتم سیلیکونی
بعد دیگر ماجرا، ماهیت مبهم خود هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی سیستمی است که حتی معمارانش هم نمیدانند چیزی که طراحی کردهاند به کجا خواهد رسید؛ چرا که بهعنوان مثال در چتباتها، پاسخی که کاربر دریافت میکند تماماً وابسته به خودآموزیهای آن ربات است و بدیهی است که هیچ عامل انسانی شبیه به استاد، معلم یا یک دوست آنطرف سرورها ننشسته تا روزانه به میلیونها سؤال پاسخ دهد. همین ناشناختگی، ترس را تشدید میکند: «آیا میتوان آن را دستکاری کرد؟ آیا بازیگران مخرب میتوانند از آن سوءاستفاده کنند؟»
والاستریت ژورنال، هوش مصنوعی را به یکی از داغترین موضوعات این روزهای بینالملل گره میزند: «انرژی هستهای» و اشاره میکند که انرژی هستهای هم روزگاری نوید آیندهای پاک و ارزان را میداد، اما ترس عمومی و بیاعتمادی اجتماعی، مسیر آن را برای دههها مسدود کرد. دوباره هوش مصنوعی هم اگر نتواند اعتماد عمومی را جلب کند، ممکن است با مقاومتی مشابه روبهرو شود. البته به نظر میرسد نگارندگان گزارش والاستریت ژورنال فراموش کردهاند این روزها تحرکات هستهای آمریکا و اروپا شدت گرفته و جهان در حال بازگشت به هستهای است.
شاید مسئله اصلی این باشد که هوش مصنوعی فعلاً ثروت تولید میکند، اما معنا و رابطه واقعی نه. تا زمانی که این فاصله پر نشود، «انقلاب هوش مصنوعی» بیش از آنکه الهامبخش باشد، نگرانکننده خواهد بود.
مرد سال؛ معماران هوش مصنوعی
مجله تایم برای نخستین بار به جای انتخاب یک فرد، گروه «معماران هوش مصنوعی» را بهعنوان تأثیرگذارترین چهرههای سال معرفی کرد. روی جلد این شماره، دو طراحی ویژه دیده میشود. یکی اثر هنری که حروف «AI» (مخفف Artifitia intelligence به معنای هوش مصنوعی)را در میان جمعی از کارگران به تصویر میکشد و دیگری نقاشیای که پیشگامان این فناوری را روی سازهای در ارتفاع بالا از سطح زمین نشان میدهد. شخصیتهایی مانند سم آلتمن، مدیرعامل اوپنایآی، جنسن هوانگ، مدیرعامل انویدیا، مارک زاکربرگ، ایلان ماسک، فیفی لی، لیزا سو و دمیس هاسابیس، سرپرست آزمایشگاه هوش مصنوعی گوگل، در این شماره حضور دارند. جلد مجله به عکس کلاسیک «ناهار روی آسمانخراش» اشاره دارد، اما به جای کارگران، چهرههای برجسته دنیای فناوری جایگزین شدهاند. در پوستر مربوط به پیشبینی رخدادهای سال 2026 مجله اکونومیست هم نقش هوش مصنوعی به صورت پررنگ به تصویر کشیده شده بود؛ موضوعی که نشان میدهد هنوز انقلاب هوش مصنوعی به پایان خودش نرسیده است. اما سؤال اصلی اینجاست که ایران کجای این معادله سرنوشتساز قرار گرفته است؟
.gif?v=0)
