پانیذ رحیمی، خبرنگار گروه اقتصاد: ایرانی‌ها به طور متوسط سالانه 669 دارو مصرف می‌کنند! یعنی هر ایرانی به طور میانگین روزانه 2 دارو مصرف می‌کند. این عدد در دهه 1380 حدود یک دارو بوده است. اما لیست داروهای مصرفی و الگوی مصرف دارویی ایرانیان نیز بسیار قابل‌تأمل است. طی سال 1403 در کنار داروهای مُسکن و داروهای بدون نسخه آرام‌بخش، داروهای دیابت، فشار خون و مشکلات گوارشی و معده در صدر مصرف دارویی کشور قرار دارند. در کنار این داروها، داروهای ضداضطراب نیز پرمصرف هستند. همین افزایش مصرف به‌علاوه تورم و سایر عوامل اقتصادیِ مؤثر سبب شده ارزش بازار دارو در ایران در سال 1403 به 232 هزار میلیارد تومان برسد؛ عددی که درست 20 سال قبل از آن در سال 83 حدود 820 میلیارد تومان ارزش داشت. اعداد و ارقام نگران‌کننده هستند. این آمارها نشان می‌دهند در سال‌های اخیر و به‌ویژه پس از شیوع کرونا، الگوی مصرف دارویی ایران به طور قابل توجهی تغییر کرده و مصرف عددی دارو افزایش چشمگیری داشته است. 

بازار 232 هزار میلیارد تومانی دارو در ایران 
آمارهای مربوط به ارزش ریالی بازار دارویی ایران از سال 1383 تا 1403 نشان می‌دهد هرچند این صنعت در دهه 80 و اوایل دهه 90 یک روند رشد متناوب با میانگین رشد 50 درصد در هر سال را سپری می‌کرد، اما در سال 1403 رشد فزاینده‌ای را تجربه کرده که البته بخشی از آن به دلیل تورم‌های بالای سال‌های اخیر است. ارزش بازار دارو که در سال 83 حدود 821 میلیارد تومان بوده، در سال‌های بعدی به حدود یک هزار میلیارد تومان رسیده و دهه نود را با عدد 4 هزار و 200 میلیارد تومان شروع کرده است. روند رشد تندوتیزی که امروز شاهد آن هستیم، از دهه نود آغاز شده بود. ارزش بازار سال‌به‌سال بیشتر می‌شد و بازاری که در سال 99 حوالی 34 هزار میلیارد تومان ارزش داشت، در سال بعد به 63 همت رسید. به بیان دقیق‌تر، پس از شیوع ویروس کرونا در اواخر سال 98 و ادامه‌دار شدن آن، بازار دارو در ایران رشد قابل توجهی پیدا کرد. به همین ترتیب، سال 1401 ارزش بازار داروی کشور 106 هزار میلیارد تومان، سال 1402 حدود 163 هزار میلیارد تومان و در سال 1403 حدود 232 همت شد. در نهایت می‌توان گفت در طول 20 سال ارزش بازار داروسازی در ایران 282 برابر شده است. 

افزایش 2 برابری مصرف دارو طی 2 دهه 
نمودار تعداد فروش عددی دارو در ایران از سال 1385 تا 1403 نشان می‌دهد مردم ایران در سال 1385 به طور سالانه 25 میلیارد و 700 هزار عدد دارو مصرف می‌کردند. این در حالی است که طبق آمار سال 1403 این میزان به 57 میلیارد و 500 هزار عدد دارو در سال رسیده است. به بیان بهتر، پس از رکوردشکنی میزان مصرف دارو در سال 1401 به 57 میلیارد و 600 هزار عدد، سال گذشته بیشترین میزان مصرف دارو در آمار کشور به ثبت رسیده است. آمارها نشان می‌دهد حجم مصرف دارو در دهه نود از 33 میلیارد عدد آغاز شده و با 44.5 میلیارد عدد پایان یافته است. دهه 1400 نیز با یک افزایش قابل توجه به حدود 50 میلیارد عدد آغاز شده و در سال 1401 به 57 میلیارد و 600 هزار، در سال 1402 به 53 میلیارد و 900 هزار و در سال 1403 به 57 میلیارد و 500 هزار عدد دارو در سال رسیده است. 

ایرانی‌ها سالانه 670 عدد دارو مصرف می‌کنند 
اگر بخواهیم آمار مصرف عددی یا همان سرانه فروش عددی دارو را کمی قابل‌لمس‌تر بیان کنیم، می‌توانیم بگوییم به طور میانگین هر ایرانی در سال 1385 سالانه 365 دارو مصرف می‌کرده که تقریباً چیزی حدود یک دارو به ازای هر روز بوده است. اما در سال 1403 این میزان به حدود دو برابر، یعنی 669 دارو در سال و 2 دارو به ازای هر روز رسیده است. البته با در نظر داشتن اینکه در سال 1400 هر نفر از مردم 592 دارو، در سال 1401 حدود 679 دارو و در سال بعد 631 دارو در سال مصرف می‌کرده، مصرف 2 دارو در هر روز چند سالی است که به یک روال عادی تبدیل شده است. ایرانی‌ها دهه 80 را با 390 دارو در سال تمام کرده‌اند و دهه 90 را با 442 دارو در سال آغاز؛ سال 99 اما ایرانی‌ها حدود 530 دارو در سال و حدود 1.4 دارو در روز مصرف می‌کردند. 

دیابت، فشار خون و زخم معده در صدر مصرف داروهای ایران 
اما یک سؤال مهم! هر کدام از ما ایرانی‌ها به طور میانگین طی سال گذشته 669 دارو و روزی 2 دارو مصرف کرده‌ایم؛ اما این داروها در چه گروهی قرار دارند و الگوی مصرف داروی ایرانی‌ها چه چیزی را نشان می‌دهد؟ آنگونه که داده‌ها و اعداد نشان می‌دهد، متأسفانه بیشتر مردم با درد ناآشنا نیستند؛ دردهایی که بیشتر به جان معده، قلب و قفسه سینه‌شان می‌افتد. این هم که نباشد یا قند دارند یا اضطراب. آنگونه که به نظر می‌رسد پس از سال‌های شیوع کرونا، استرس و اضطراب‌های اقتصادی نیز دست‌به‌دست هم داده تا مردم این روزها بیشتر به درد عادت کنند و لیست داروهایشان بلندتر شود. داده‌ها نشان می‌دهد پس از قرص سرماخوردگی و آموکسی‌سیلین (آنتی‌بیوتیک) به عنوان اولین و دومین داروی پرمصرف، نام متفورمین به عنوان داروی کنترل قند، سومین داروی پرمصرف لیست است که سالانه حدود یک میلیون و 400 هزار عدد از آن خریداری می‌شود. آسپرین برای جلوگیری از لختگی خون، فاموتیدین برای التیام زخم معده و مشکلات گوارشی، لووتیروکسین برای کنترل کم‌کاری تیروئید و استامینوفن کدئین نیز به عنوان مُسکن در رتبه‌های بعدی بیشترین مصرف قرار دارند. «آلپرازولام» به عنوان یک داروی ضداضطراب و افسردگی در ردیف 23ام میزان مصرف قرار دارد و سالانه بیش از 485 میلیون عدد از آن مصرف می‌شود. جالب آنکه از میان 30 داروی پرمصرف در کشور، 7 دارو برای فشار خون و قلب، 5 دارو مربوط به مشکلات گوارشی و معده و 2 دارو برای تسکین اضطراب است. 

هزینۀ سالانه 3 تا 4 میلیونی هر ایرانی برای دارو 
بررسی داده‌های مربوط به فروش ریالی بازار دارویی ایران طی سال 1403 در استان‌های کشور نشان می‌دهد هر نفر در کشور سالانه به طور میانگین 2 میلیون و 700 هزار تومان از درآمد خود را صرف خرید دارو می‌کند. البته باید توجه داشت که 4 استان کشور بیش از 3 میلیون تومان در سال را صرف تهیه دارو می‌کنند. براساس این آمارها، تهرانی‌ها سال گذشته به طور میانگین 3 میلیون و 900 هزار تومان، گیلانی‌ها 3 میلیون و 200 هزار تومان و یزدی‌ها و مازندرانی‌ها نیز سالانه 3 میلیون و 100 هزار تومان دارو خریداری کرده‌اند. البته که یکی از علل صدرنشینی استان تهران در بیشترین هزینه‌کرد فردی در کشور برای دارو می‌تواند به دلیل تمرکز مراکز درمانی اصلی در پایتخت نیز بازگردد؛ به بیان بهتر، از آنجایی که بسیاری از افراد برای مراجعه به پزشک یا خریداری دارو از سایر استان‌ها به تهران مراجعه می‌کنند، در نهایت سرانه خرید دارو در تهران افزایش پیدا می‌کند. 

استان‌های محروم کمترین دارو را می‌خرند 
مردم استان فارس و مردم اصفهان نیز به طور متوسط سالانه 2 میلیون و 900 هزار تومان، مردم آذربایجان شرقی سالانه 2 میلیون و 800 هزار تومان و مردم اردبیل (اردبیلی‌ها) 2 میلیون و 700 هزار تومان دارو خریداری می‌کنند. یکی از نکات قابل توجه در این آمار این است که کمترین میزان خرید دارو متعلق به مردم استان سیستان‌وبلوچستان است؛ یک و نیم میلیون تومان دارو در سال 1403. پس از آن نیز خراسان جنوبی و خراسان شمالی با یک میلیون و 800 هزار تومان، بوشهر و هرمزگان با یک میلیون و 900 هزار تومان و کردستان با 2 میلیون تومان خرید سالانه دارو در انتهای لیست قرار دارند. هرچند در شرایط خوش‌بینانه کم بودن رقم سرانه تهیه دارو در یک استان می‌تواند به دلیل کم بودن بیماری‌ها باشد، اما در نگاه بدبینانه ـ و احتمالاً واقعیت ماجرا ـ این امر می‌تواند با کمبود مراکز درمانی، پزشک و پرستار در این استان‌ها مرتبط باشد.