فاطمه سادات مرتضوی، خبرنگار گروه اقتصاد: طبق بررسی «فرهیختگان» از گزارش فعالیت‌های ماهانه سه شرکت بزرگ خودروساز؛ ایران‌ خودرو، سایپا و پارس خودرو، وضعیت عجیب‌وغریبی دارند. گروه خودروسازی سایپا و پارس خودرو را رسماً رکود تولید خودرو فراگرفته است به‌طوری‌که وقتی نسبت تولید پنج ماهه امسال و سال گذشته را در سایپا و پارس خودرو مقایسه می‌کنیم، درمی‌یابیم تولید خودرو توسط این دو شرکت بزرگ خودروساز حول‌وحوش 40 درصد کاهش داشته است. اما در مقابل، گروه ایران خودرو مسیر متفاوتی را طی کرده است، به‌طوری‌که تولیدات گروه در 5 ماهه امسال نسبت به سال گذشته کاهش نداشته و گفته می‌شود در تاریخ 10 شهریور امسال تولیدات این گروه از تولیدات مدت مشابه سال گذشته پیشی گرفته است. طی هفته‌های اخیر، مطالب مختلف درخصوص افت شدید 40 درصدی تولید در شرکت سایپا و پارس خودرو هم‌زمان با رشد تولید در گروه ایران خودرو منتشر شده است. مسئولان ایران خودرو معتقدند با چندین اقدام ازجمله افزایش تولید در ماه‌های فروردین و اردیبهشت توانسته‌اند بار کاهش تولید در ماه‌های بعدی را از دوش شرکت بردارند. اما در سمت دیگر، یکی از نمایندگان مجلس مدعی است قطعه‌سازان به دلیل بدهی، تحویل قطعه به گروه سایپا را گروگان گرفته و این عامل موجب افت شدید تولید در این گروه شده است. 

افت 40 درصدی تولید سایپا و پارس خودرو
طبق آخرین آمار منتشر شده از گزارش‌های مالی دو گروه خودروساز سایپا و پارس خودرو، وضعیت تولید این دو گروه خودرویی رسماً در سال جاری به سمت رکود حرکت کرده است و هردو گروه خودروساز پارس خودرو و سایپا حول‌وحوش 40 درصد در یک سال از میزان تولید خودرویشان کاسته شده است. بر این اساس میزان تولید گروه سایپا در پنج ماهه نخست امسال به 88 هزار و 624 دستگاه رسیده که نسبت به تولید 144 هزار و 600 دستگاه خودرو در سال 1403 حدود 40 درصد کمتر شده است. آخرین آمار منتشر شده در سامانه کدال حاکی از آن است که میزان تولید خودرو در 5 ماهه سال 1397 توسط گروه سایپا 166 هزار و 834 دستگاه بوده و هرساله این تعداد کمتر و کمتر شده است. در 5 ماهه سال 1398 نزدیک به 20 هزار دستگاه از تولید این گروه کاسته شد تا جایی که در 5 ماهه سال 1401 میزان تولید خودرو توسط گروه سایپا به حدود 128 هزار دستگاه رسید. یعنی یک سقوط 23 درصدی در عرض 4 سال که به نوبه خود قابل تأمل است. وضعیت تولید گروه سایپا پس از آن به سمت بهبود حرکت کرد و نه تنها دو سال افزایش تولید خودرو داشت که حتی در 5 ماهه سال 1402 سایپا 150 هزار دستگاه خودرو تولید کرد، اما مجدداً در 5 ماهه سال 1403 حدود 7 هزار دستگاه کمتر تولید کرد، یعنی چیزی حدود 144 هزار و 500 دستگاه. اما در پنج ماهه امسال این گروه بیشترین رکود در تولید خودرو را ثبت کرد و تنها 88 هزار دستگاه خودرو توسط گروه سایپا تولید شد. 
البته با اندکی تأمل درمی‌یابیم، این کاهش تولید نه تنها برای سایپا، بلکه برای شرکت‌های زیرمجموعه پارس خودرو نیز اتفاق افتاده است؛ چراکه این داستان برای گروه خودرویی پارس خودرو نیز برقرار است و این گروه خودروساز در 7 سال اخیر از تولید 78 هزار دستگاه خودرو در 5 ماهه سال 1397 به تولید حدود 27 هزار دستگاه رسیده است؛ یعنی گروه خودروساز پارس خودرو در 7 سال اخیر دچار افت شدید 65 درصدی در تولید خودرو شده است. نگاهی به بازه 7 ساله تولید خودرو توسط گروه پارس خوردو در کشور نشان می‌دهد پس از سال 1397 که پارس خودرو نزدیک به 80 هزار دستگاه تولید کرد، رفته‌رفته این تعداد کاهش پیدا کرد تا جایی که در عرض یک سال حدود 40 هزار دستگاه کمتر توسط پارس خودرو تولید شد و در سال 1399 هم تنها توانست 2 هزار دستگاه بیشتر تولید کند. پس از آن در سال 1400 تولید خودرو توسط پارس خودرو مجدداً اوج گرفت و طی دو سال توانست حول‌وحوش 70 هزار دستگاه خودرو تولید کند. اما در 5 ماهه سال 1402 و 1403 تولید پارس خودرو مجدداً 20 هزار دستگاه سقوط کرد و در 5 ماهه سال 1403 پارس خودرو توانست تنها 40 هزار دستگاه خودرو تولید کند تا جایی که در پنج ماهه نخست امسال پارس خودرو تنها 26 هزار دستگاه خودرو تولید کرد. 

تولیدات ایران خودرو کاهش نیافت 
بررسی «فرهیختگان» از گزارش‌های ماهانه منتشر شده در سامانه کدال نشان می‌دهد گروه ایران خودرو در پنج ماهه نخست سال 1404، بیش از 203 هزار و 700 دستگاه خودرو تولید کرده است. این تعداد در مقایسه با رقم تولید سال گذشته تغییر چندانی نداشته است؛ شاید کمتر از انگشتان دست. میزان تولید ایران خودرو در پنج ماهه ابتدایی سال 1403 حدوداً همین مقدار بوده است. اما دقیق‌تر که بررسی کنیم در شش سال اخیر، میزان تولید خودرو توسط این گروه، همواره رو به جلو بوده است. در 5 ماهه سال 1397 ایران خودرو، حدود 195 هزار و 863 دستگاه خودرو تولید کرد اما در سال 1398 با رخ دادن تحریم‌ها و بی‌ثباتی اقتصادی و ریسک‌های سیاسی موجود در کشور، این تعداد در کمتر از 12 ماه، به 128 هزار و 149 دستگاه رسید، یعنی 35 درصد کاهش در عرض یک سال. افزون بر این بررسی نشان می‌دهد ایران خودرو فقط در مردادماه امسال 45 هزار و 659 دستگاه خودرو تولید کرده که به نوبه خود قابل توجه است. 

ادعای عجیب علیه ایران‌خودرو
چندی پیش مصطفی طاهری، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در اظهارات عجیب و غریبی در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری گفت: «قطعه‌سازی کروز که مالک ایران‌خودرو است قطعه مورد نیاز سایپا را تأمین نکرده تا تولیدش کاهش یابد و در مقابل، خصوصی‌سازی موفق نشان داده شود.» وی این طور ادامه داد: «تولید خودرو در داخل کشور به شدت کاهش یافته و نسبت به مدت مشابه سال قبل به‌طور میانگین با افت ۲۰ درصدی همراه بوده است.» وی با اشاره به بهانه‌جویی برخی خودروسازان افزود: «در حالی که خودروسازان مشکلات برق را علت کاهش تولید می‌دانند، تأثیر واقعی این موضوع حداکثر ۴ درصد بوده و این شرکت‌ها در عین حال ارز بیشتری نیز دریافت کرده‌اند.» وی در ادعایی عجیب با مقایسه تولید سایپا و ایران‌خودرو، بیان داشت: «سایپا تولیدش خیلی پایین آمده، اما تولید ایران‌خودرو کاهش نیافته است. وقتی ریشه‌یابی می‌کنیم می‌بینیم همان‌جایی که خصوصی‌شده (ایران‌خودرو)، قطعه به سایپا نداده است. برای اینکه مدیریت خصوصی بهتر جلوه کند، قطعه‌سازی کروز که مالک ایران‌خودرو است، قطعه مورد نیاز سایپا را تأمین نکرده تا تولیدش کاهش یابد و در مقابل، خصوصی‌سازی موفق نشان داده شود.»
این اظهارات مصطفی طاهری درحالی است که جمشید ایمانی، قائم‌مقام مدیرعامل ایران‌خودرو، در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری رسانه ملی در پاسخ به این ادعاها و در حضور شخص مصطفی طاهری گفت که ادعاهای مذکور صحت ندارد و اگر قطعاتی که سایپا در آنها کمبود داشته را بررسی کنیم، این قطعات چندان با تولیدات گروه کروز مرتبط نیستند.
همچنین اظهارات مصطفی طاهری درحالی مطرح شده که هنوز نهادهای قضایی و نظارتی کشور درخصوص عدم تحویل قطعه از سوی قطعه‌سازان به گروه سایپا به‌واسطه تعارض منافع اظهارنظری نداشته‌اند. همچنین گروه سایپا نیز به وضوح‌ در این خصوص اطلاعیه یا اظهارنظری را مطرح نکرده است.

راز افت‌وخیز تولید خودروسازان 
گفته شد که در خصوص افت تولید در شرکت سایپا و پارس خودرو و افزایش یا عدم کاهش تولید در گروه ایران خودرو موضوعات مختلفی مطرح است. مدیران ایران خودرو ادعا می‌کنند زمانی که وضعیت ناترازی انرژی به شدت ماه‌های اخیر نبوده، این شرکت خودروسازی تولیدات بیشتری داشته است. دقیقاً منظور مدیران ایران خودرو ماه‌های فروردین و اردیبهشت امسال است که نگاهی به آمار تولید ماهانه این شرکت‌های خودروسازی نیز تا حدودی این ادعا را ثابت می‌کند. طبق آخرین آمار ماهانه منتشر شده در سامانه کدال، در دو ماه ابتدایی امسال که وضعیت ناترازی انرژی به شدت تابستان نبوده و همچنین انفجار در بندر شهید رجایی نیز رخ نداده بود، میزان تولید ایران خودرو نسبت به دو ماه تابستان این خودروساز و دو شرکت سایپا و پارس خودرو بیشتر بوده است. به عبارتی، این شرکت خودروساز توانسته با افزایش تولید در دو ماه ابتدایی سال، آثار کاهش تولید در تابستان را کاهش دهد. طبق این آمار‌ها، تولید در فروردین ماه و اردیبهشت ماه امسال به ترتیب 29 هزار و 54 هزار دستگاه بوده و نسبت به سال گذشته این ماه‌ها به ترتیب 29 درصد و 12 درصد تولید خود را افزایش داده است و در خرداد تا مرداد 1404 حول‌وحوش 34 تا 44 هزار دستگاه خودرو در هر ماه به طور میانگین تولید کرده است. گفتنی است تولید خودرو توسط ایران خودرو در ماه‌های خرداد و تیر سال گذشته نسبتاً بیشتر بوده اما مجدداً در مرداد ماه امسال با کاهش ناترازی انرژی، این خودروساز توانسته تولید خود را افزایش دهد. این آمار تا حدی ادعای ایران خودرو را تأیید خواهد کرد. اما ماجرای گروه سایپا متفاوت‌تر است. رشد تولید فروردین و اردیبهشت گروه ایران خودرو درحالی است که در شرکت سایپا تولید فروردین امسال نسبت به فروردین سال گذشته کاهش 26 درصدی و در اردیبهشت کاهش 20 درصدی داشته است. 
وضعیت تولید در ماه‌های دیگر چندان تعریفی ندارد و در ماه‌های دیگر تنها سایپا قادر به تولید 13 تا 15 هزار دستگاه خودرو بوده که نسبت به پنج ماه نخست سال گذشته حاکی از کاهش رشد در تولید خودرو است. سایپا در سال گذشته از اردیبهشت ماه تا مرداد ماه حدود 30 تا 35 هزار دستگاه خودرو تولید و تولید17 هزار دستگاه خودرو در فروردین 1403 را جبران کرد؛ اما امسال وضعیت تولید گروه سایپا چندان تعریفی ندارد. بررسی وضعیت تولید خودرو توسط گروه پارس خودرو نشان می‌دهد این گروه خودورساز به طور میانگین ماهانه فقط 4 هزار و 300 دستگاه خودرو تولید کرده درحالی‌که در فروردین سال 1403، 5 هزار دستگاه خودرو تولید کرد و پس از آن تولید خود را افزایش داد تا جایی که از اردیبهشت تا مرداد 1403 این خودروساز حول‌وحوش 9 هزار دستگاه خودرو تولید کرده است. البته اوج تولید پارس خودرو در خرداد 1403 با 10 هزار دستگاه بود که پس از آن رفته‌رفته تولید خودرو را کاهش داد، تا جایی که در مرداد پارسال تنها 7 هزار دستگاه خودرو تولید کرد که بازهم از میانگین تولید ماهانه پارس خودرو در این چند ماه بیشتر است.