سارا طاهری- مرضیه قیاسی، گروه دانشگاه: فرهنگ در دوران مدیریت شهید دکتر محمدمهدی طهرانچی به جایگاه اصلی خود در دانشگاه آزاد اسلامی بازگشت؛ او در دوره 7 ساله حضور و فعالیتش در بزرگترین مجموعه آموزش عالی کشور با نگاهی عمیق، راهبردی و تحول محور، مسیر تازهای در حوزه فرهنگی دانشگاه ترسیم کرد. ایجاد جریانهای تأثیرگذار مثل استادان همیار فرهنگ، تقویت نهادهای دانشجویی، توسعه صنایع خلاق و حمایت از کرسیهای آزاداندیشی تنها بخشی از این تحول فرهنگی بود که با مدیریت او اتفاق افتاد. فرزاد جهانبین، معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی، در گفتوگو با «فرهیختگان» به بررسی ابعاد شخصیتی شهید دکتر طهرانچی پرداخت. جهانبین در سخنانش از نخستین دیدارش با شهید طهرانچی و همکاری پنج سالهاش با دانشگاه گفت. همکاریای که به تعبیر او منجر به تحولات بنیادین در حوزه فرهنگی دانشگاه آزاد شد. معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد در ابتدای سخنانش درباره نحوه آشنایی و تعامل با شهید دکتر طهرانچی گفت: «دکتر طهرانچی را دورادور میشناختم چراکه دانشمند بلندآوازهای بود اما او مرا نمیشناخت. سال 1397 در مراسم دیدار استادان با مقام معظم رهبری، هم استاد شهید و هم بنده سخنران بودیم. پس از آن با او ارتباطی نداشتم تا اینکه یک روز دکتر سروریمجد، بعد از چند تماس به من پیامک داد و گفت: «با من تماس بگیرید.» زمانی که تماس گرفتم، گفت دکتر طهرانچی قصد دارند با شما برای پست معاونت فرهنگی ملاقات کنند. طی جلسه گرمی که با دکتر طهرانچی داشتیم، ایشان از من درخواست کردند تا برنامه خود برای معاونت فرهنگی دانشگاه را تحویل دهم. من طی دو روز برنامه را نوشته و فرستادم و پس از آن دیگر پیگیریای نکردم زیرا فکر نمیکردم برنامهام قبول شود و این نوع پستها نیز متقاضی زیاد دارد تا اینکه چهارشنبه هفته بعد از آن، افراد مختلف با من تماس گرفته و تبریک گفتند و فهمیدم حکم من بهعنوان معاون فرهنگی دانشجویی دانشگاه آزاد منتشر شده است و همکاری من با دانشگاه آزاد اسلامی نیز از تیر ۱۳۹۹ و در دوران کرونا آغاز شد.»
او در ادامه افزود: «شهید دکتر طهرانچی شناخت چندانی از من نداشت و تنها یک جلسه با ایشان داشتم که در آن برنامه خود را ارائه کردم. وقتی از ایشان پرسیدم چه شد که برای این مسئولیت انتخاب شدم، آیا کسی من را معرفی کرده بود، پاسخ داد: «نه، اما پسرم گهگاه در صحبتهایمان از شما تعریف میکرد.» در آن زمان، من در دانشگاه شریف یک واحد درسی داشتم که فرزند شهید دکتر طهرانچی دانشجوی آن بود و به پدرش گفته بود من ارتباط بسیار خوبی با جوانان دارم.»
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد تصریح کرد: «یک بار دیگر نیز دکتر طهرانچی به من گفت: «زمانی که با شما تماس گرفتم، دیدم که آهنگ پیشواز شما جملات شهید حاج قاسم سلیمانی است که میگوید آن دختر کمحجاب نیز دختر ما است. طبق توصیفهایی هم که پسرم از شما کرده بود، گفتم شما را ببینم. زمانی هم که صحبت کردیم، شما انتخاب شدید.» این نکته برای من نیز بسیار جالب بود و از آن پس تلاش کردم در انتخابها و انتصابها دقت بیشتری داشته باشم و افراد را براساس سفارش انتخاب نکنم، بلکه شایستگی را ملاک قرار دهم.»
شهید دکتر طهرانچی فرهنگ را در متن میدانست
جهانبین در پاسخ به این سؤال که نگاه شهید دکتر طهرانچی به حوزه معاونت دانشجویی فرهنگی چطور بود؟ توضیح داد: «قبل از اینکه به دانشگاه آزاد اسلامی بیایم، معاون دو دانشگاه امام خمینی و شاهد بودم که در یکی از دانشگاهها معاون فرهنگی و در یکی نیز معاون دانشجویی بودم. دکتر طهرانچی نیز به من گفته بود که یکی از دلایل انتخاب من بهعنوان معاون فرهنگی دانشجویی این بود که در هر دو معاونت تجربیاتی داشتم. علاوهبر این موارد من سالها در سازمان فرهنگی و هنری شهرداری بودهام و کتابی به نام باغبانی فرهنگ نیز داشتهام. باید این نکته را صادقانه بیان کنم که حوزه فرهنگی در حالت عادی جزو اولویتهای مسئولان نیست زیرا به قدری با مسائل گوناگون روبهرو هستند که فرهنگ در حاشیه است.»
او اضافه کرد: «این در حالی است که دکتر طهرانچی شخصیت علمی، فرهنگی و توحیدی داشتند که در همه بحثها سه رکن علم، فرهنگ و فناوری در دانشگاه را مطرح میکردند. بنابراین هم شخصیت و هم رویکرد ایشان باعث شد که فرهنگ درمعرض توجه قرار گیرد. دکتر طهرانچی معتقد بود فرهنگ سالاد سر سفره نیست! بلکه متن است. دکتر طهرانچی در آخرین سخنرانی خود در مراسم چهلوسومین سالگرد صراحتاً براساس آیات قرآن عنوان کردند قبل از ما کسانی بودهاند که فناوری قویتری داشته و آبادانی آنها روی زمین بیشتر بوده است اما تربیت انسان نکردند و خداوند به دلیل ظلمشان آنها را گرفت.»
دانشگاه در نگاه شهید دکتر طهرانچی کارخانه انسانسازی بود
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد با بیان اینکه دکتر طهرانچی تاکید داشتند که دانشگاه باید کارخانه انسانسازی باشد گفت: «جمعبندی او بعد از آن چند روز پربار(مراسم گرامیداشت چهلوسومین سالگرد)، این بود که ما برای انسانسازی آمادهایم و تمام این موارد مقدمه انسانسازی و تربیت دانشجو است. این مورد بسیار مهم است. صادقانه بگویم، من هرچه هم توان داشتم، اگر رئیس دانشگاه چنین شخصیت و جهتگیریای نداشت، قطعاً فرهنگ در کانون توجه قرار نمیگرفت و بسیاری از این توفیقات حاصل نمیشد.»
او درباره دیگر بعد شخصیتی شهید دکتر طهرانچی و دغدغههای او خاطرنشان کرد: «من واقعاً در سایه ارتباط با او یاد گرفتم و رشد کردم. البته دکتر طهرانچی نیز گاهی در سخنان خود میگفت: «بنده نیز در این گفتوگوها از شما یاد میگیرم» اما این جملات از تواضع ایشان بود. بسیاری از نکاتی را که امروز در جلسات مطرح میکنم و مورد استقبال قرار میگیرد، قبل از آشنایی با دکتر طهرانچی بلد نبودم. من در حد همین ظرفیت اندک و هوش مختصرم نکاتی را از شهید دکتر طهرانچی یاد میگرفتم و به کار میبستم که مورد اقبال قرار میگرفت.»
او تصریح کرد: «گاهی اوقات به شوخی به دکتر طهرانچی میگفتم: «آقای دکتر من مدام نمیتوانم بگویم همه این موارد را از شما یاد گرفتهام و برخی از حرفهای شما را به اسم خودم مطرح میکنم.» او نیز میخندید و میگفت هرکار میخواهی بکن.»
جهانبین درباره سومین بعد شخصیتی شهید دکتر طهرانچی خاطرنشان کرد: «سومین نکته حمایت او است. ایشان پشت من را خالی نکرده و من را حمایت میکردند و در مواجهه با اشتباهات پدرانه برخورد میکرد. مجموع این سه نکته یعنی حمایت، راهبری فکری و شخصیت علمی – فرهنگی برجسته و توجه مستمر ایشان به فرهنگ، باعث شد فضا برای کار فرهنگی مهیا شود. بهعنوان کسی که چه در دانشگاه و چه در خارج از دانشگاه سالهاست در حوزه فرهنگی فعالیت میکنم، معتقدم بدون این سه مورد توفیقی در حوزه فرهنگی اتفاق نمیافتاد.»
تاکید شهید طهرانچی بر استاد بهعنوان ستون فقرات تأثیرگذاری فرهنگی
او در ادامه اظهار کرد: «نکته چهارم نیز درمورد دکتر طهرانچی این است که از همان روزی که از من برنامه خواستند روی بحث اقطاب اثرگذار در فرهنگ تاکید داشت. او در ماه رمضان بیانیه رسالت تعلیم و تربیت اجتماعی را نوشت. متن را به من نیز داد که روی آن کار کنم اما نشد و درنهایت خود ایشان نوشتند. در این بیانیه نهضت بازگشت به استاد و تاکید بر استاد بهعنوان ستون فقرات تأثیرگذاری فرهنگی، مورد توجه است. تعریف برخی از رؤسا از فرهنگ، همایش گذاشتن و چند کار حاشیهای است اما ایشان توجه به بحثهای مبنایی داشتند. برای مثال تأثیرگذاری آییننامهها روی فرهنگ یک بحث مهم است و اینکه تصمیماتی که گرفته میشود، چه تأثیری روی فرهنگ دارد. دکتر طهرانچی همیشه به بحثهای اینچنینی توجه مستمر داشتند. این موارد چهار رکن اصلی درمورد نسبت شهید دکتر طهرانچی و حوزه کاری ماست. البته بحث درمورد ایشان خیلی زیاد است.»
بخش دیگری از گفتوگو با معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی به بررسی تحولات حوزه فرهنگی و دانشجویی در دوران مدیریت دکتر طهرانچی اختصاص داشت. او در پاسخ به این پرسش که «مهمترین ایده و تحول رخداده در حوزه فرهنگی که با نقشآفرینی دکتر طهرانچی همراه بوده، چیست؟» گفت: «هر آنچه در حوزه فرهنگی روی داده، افزون بر تلاشهای شبانهروزی همکارانم در ستاد و صف، پس از لطف الهی و همراهی و همکاری مجموعه دانشگاه، نتیجه زحمات و نگاه تحولی دکتر طهرانچی است.»
سه محور اصلی طراحی جدید حوزه فرهنگی دانشگاه
او اظهار کرد: «ما به دنبال آن هستیم تصدیگری وجود نداشته باشد و نهادهای دانشجویی تقویت شوند و استقلال هویتی خود را حفظ کنند. این رویکرد در سالهای اخیر و با حضور دکتر طهرانچی رخ داد، بهگونهای که در روز ۱۶ آذر، تشکلهای دانشجویی در آزادترین حالت ممکن، دیدگاهها و نقدهای خود را مطرح میکنند؛ درحالیکه در گذشته چنین فضایی فراهم نبود.» او افزود: «حتی زمانی که اظهاراتی غیرمنصفانه نیز بیان میشد، دکتر طهرانچی با سعهصدر به آنها گوش میدادند. این رویکرد با هدف رشد و تربیت نهادهای دانشجویی و پرورش افراد در بستر این نهادها دنبال میشد.»
او در ادامه گفت: «در بحث «استاد همیار فرهنگ» نوعی فناوری و سازوکار جدید ایجاد شده که استاد را به حوزه فرهنگ پیوند میزند. این نگاه، خط تحولی اساسی ما در حوزه فرهنگی به شمار میرود. در موضوع استاد همیار فرهنگ، توجه به جایگاه استاد در حوزه فرهنگی مدنظر قرار گرفت. تاکنون دو دوره نشست تجربهنگاری استادان همیار فرهنگ برگزار شده که دکتر طهرانچی با وجود همه دشواریها، شخصاً در زنجان حضور یافتند.»
جهانبین با تاکید بر اینکه «سومین حوزهای که نقشآفرینی دکتر طهرانچی در آن بهوضوح دیده میشود، حوزه صنایع خلاق است» توضیح داد: «ما باید برای دانشجویان بستر مهارتزایی و مهارتافزایی را فراهم کنیم. مباحثی همچون توسعه صنایع خلاق، برپایی بازارچههای دانشجویی و طرح «هر دانشجو، یک تخصص، یک مهارت» ازجمله ابتکارات و دغدغههای جدی شهید دکتر طهرانچی بوده است.»
جریان کرسیهای آزاداندیشی بدون حمایت شهید طهرانچی شکل نمیگرفت
او تاکید کرد: «اگر حمایت دکتر طهرانچی از موضوع کرسیهای آزاداندیشی وجود نداشت، این جریان شکل نمیگرفت. این حمایت درنهایت منجر به پیام رهبر معظم انقلاب شد که به این حرکت برکت بخشید و موجب شد تعداد تیمها از ۱۶۰۰ به بیش از ۱۱هزار تیم افزایش پیدا کند.»
جهانبین ادامه داد: «در حوزه فرهنگی سه جریان عمده قابل شناسایی است؛ جریان استادان همیار فرهنگ، جریان نهادهای دانشجویی و جریان صنایع خلاق. هر یک از این جریانها مسیرهای تازهای در فعالیتهای فرهنگی دانشگاه گشودهاند. بهویژه صنایع خلاق که موضوعی بسیار مهم و راهبردی است.» او همچنین به حوزه ورزش اشاره کرد و گفت: «مقوله ورزش نیز جایگاه ویژهای دارد؛ هم از نظر رتبههایی که تیمهای دانشگاه کسب کردهاند و هم در زمینه استعدادیابی، توسعه ورزش قهرمانی و اتصال آن به ورزش حرفهای. این دستاوردها یا حاصل ایدههای دکتر طهرانچی بوده یا با حمایت مستقیم ایشان محقق شدهاند.»
او با اشاره به یکی از اقدامات مهم در حوزه دانشجویی گفت: «یکی از مسائل قابل توجه، موضوع نقل و انتقالات دانشجویی بود که در گذشته بهصورت امکانی در اختیار برخی از مسئولان دانشگاه قرار داشت و بعضاً با آن داد و ستد میشد. اما دکتر طهرانچی این رویه را تغییر داد و آن را به یک امکان تبدیل کرد که در اختیار همه دانشجویان قرار گیرد.»
او ادامه داد: «من بهخوبی میدیدم که چگونه ایشان این تحولات را عملیاتی کردند. یکی از آخرین اقداماتشان این بود که طبق آییننامه بحث انتقال تراز پایین به تراز بالا در دانشگاه در اختیار شخص ایشان قرار داشت و دکتر طهرانچی با درنظر گرفتن یک شرط معدل مشخص، امکان انتقال از واحدهای با تراز پایین به واحدهای با تراز بالاتر را برای همه دانشجویان فراهم کرد. هر دانشجویی که این شرط معدل را کسب میکرد، میتوانست از این امکان بهرهمند شود.» او افزود: «آخرین گفتوگوی ما با ایشان درباره انتقال به واحد علوم و تحقیقات بود که ایشان پس از بررسیهای مقدماتی، با اصل موضوع موافقت کردند و دستوراتی برای بهبود روند ارائه دادند.»
جهانبین در ادامه درباره اتفاقی که سال گذشته در واحد علوم و تحقیقات رقم خورد گفت: «دکتر بیش از آنکه جوان را مقصر بدانند خود مسئولان را مسئول میدانستند و همیشه میگفتند چون نیک بنگریست، پر خویش در آن دید. زمانی که در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، آن اتفاق رخ داد نخستین واکنش دکتر طهرانچی این بود که پرسید: مشاوره دانشگاه کجا بوده است؟ اگر خدمات مشاورهای قوی و در دسترس بودند، شاید این ماجرا شکل دیگری پیدا میکرد. ایشان معتقد بودند که اگر پیش از وقوع چنین رویدادی، مشاوران بتوانند نشانهها را شناسایی و مداخله کنند، از بروز آسیبهای جدی جلوگیری خواهد شد.»
مرکز امام چگونه به شبکه گسترش فضای انقلابی تبدیل شد؟
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به وضعیت مرکز فرهنگی دانشگاهی امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: «مرکز امام در طول سالها تضعیف شده بود و حتی موضوع انحلال یا واگذاری آن به یکی از استانها مطرح شده بود. اما دکتر طهرانچی از این مرکز حمایت کرد و بر حفظ آن تاکید داشت. ایشان معتقد بودند این مرکز باید بهعنوان یک شبکه فعال باقی بماند؛ شبکهای که بهگفته رهبر معظم انقلاب میتواند بستر گسترش فضای انقلابی در دانشگاه باشد. این مرکز جایگاهی است که معاونت فرهنگی میتواند از طریق استادان، ارتباط مستقیم و مؤثر با دانشجویان برقرار کند. با همین رویکرد، حوزه ایثارگران نیز به زیرمجموعه معاونت فرهنگی منتقل شد تا شبکه استادان دفاع مقدس نیز در اختیار این معاونت قرار گیرد. هدف از این اقدام، بهرهگیری از ظرفیتهای فرهنگی حوزه ایثار و شهادت در راستای توسعه و تعمیق فعالیتهای فرهنگی دانشگاه بود.»
او اظهار کرد: «صادقانه بگویم، دکتر طهرانچی واقعاً مجاهد بودند. حتی در مواقعی که ما با ایشان تماس نمیگرفتیم، خودشان موضوعات را دنبال میکردند و با روی گشاده و صمیمیت، درباره برنامهها توضیح میخواستند. واقعیت این است که اگر فردی غیر از دکتر طهرانچی در این جایگاه بود، انجام چنین اقداماتی در حوزه فرهنگی ممکن نبود. هرجا هم که موفقیتها کمتر بوده، علت آن ناتوانی من در انجام کامل وظایفم بوده است.»
فقدان شهید طهرانچی صدمهای جبرانناپذیر است
او گفت: «دکتر طهرانچی برای موضوعات فرهنگی شبانهروزی وقت میگذاشتند و از هیچ تلاشی فروگذار نمیکردند. احساس میکنم ایشان میتوانند با شهادت استراحت کنند.»
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی در پاسخ به این پرسش که «مهمترین درس یا ویژگی مدیریتی شهید دکتر طهرانچی که میتواند در میان مدیران دانشگاهی الگو قرار گیرد، چیست؟» تاکید کرد: «دکتر طهرانچی تکرارشدنی نیست و فقدان ایشان صدمهای جبرانناپذیر است. آنچه درباره دکتر طهرانچی میتوان گفت، محدود به یک ویژگی خاص نیست. ایشان شخصیتی تکرارناپذیر بود و فقدانش ثلمهای جبرانناپذیر بر جامعه علمی و معنوی ماست. عبدی متقی، دانشمندی ولایتمدار و مجاهدی پارسا که با هوشمندی بارز، قدرت تبیین بالا و توان اقناع قوی، توانست همگرایی و همراهی در تشکیلات زیرمجموعه خود ایجاد کند. مدیری تحولی و خستگیناپذیر، با رفتاری اخلاقی، مهربان و تقوای عملی مشهود. شجاع، صبور، با سعه صدر و گذشت، خلاق و پر ایده، با استقامتی مثالزدنی و به دور از هرگونه تصنع و تظاهر. مطیع ولایت، اهل خرد جمعی، مردمی و متواضع بود و با وجاهت، وزانت و اعتباری برجسته در میان همگان شناخته میشد.»
او افزود: «این ویژگیها، همراه با سابقه علمی برجسته ایشان در رشته فیزیک و مقام استادی تمام و همچنین فهم نظری و تمدنی که از سالها مطالعه منسجم و جدی قرآن و تلمذ در محضر آیتالله مجتبی تهرانی نشئت میگرفت، شخصیت منحصربهفردی ساخته بود. جانبازی و تهدیدات دشمنان هرگز مانع سفرهای متعدد و حضور ساده و بیریایش در میان خانواده دانشگاه نشد. با وجود کثرت سفر، نمازشان در همه حال کامل اقامه میشد.»
او ادامه داد: «مجموعهای از ویژگیها در شخصیت دکتر طهرانچی وجود داشت که او را به انسانی متفاوت و برجسته تبدیل کرده بود. چیزی که بیش از همه برای من اهمیت داشت، نگاه او به خدمت بود. همیشه میگفت باید برای منافع مردم و در چهارچوب نظام ولایت و جریان دین تلاش کنیم. ذهنش همواره درگیر این سؤال بود که چگونه میتوانیم نافع باشیم، به کشور عزت ببخشیم و جوانان را رشد دهیم.»
تجلی تواضع، خودانتقادی و مسئولیتپذیری
او افزود: «دکتر طهرانچی مسئولیتها را به گردن دیگران نمیانداخت، و این خصلتی بسیار مهم در مدیریت او بود. همیشه میگفت: «چون نیک بنگریست، پر خویش در آن دید.» یعنی خود را در کمبودها و ناکامیها شریک میدانست و همواره تأکید میکرد که ما باید ببینیم چه کمکاریهایی کردهایم. این میزان از تواضع، خودانتقادی و مسئولیتپذیری در کنار ویژگیهای برجسته علمی و مدیریتی و دینی و اخلاقی، از او شخصیتی یگانه ساخته بود.»
او گفت: «خاطره از ایشان خیلی زیاد است. داغ فقدان پدر معنوی و مرادم، شهید دکتر طهرانچی، زخمی است که هیچگاه التیام نمییابد. تنها تسلی خاطرم در این اندوه بیپایان، تأسی به کلام امام رضا(ع) است که فرمود: «ای پسر شبیب، اگر بر کسی یا چیزی میگریی، بر حسین(ع) گریه کن.» پیشتر تجربه فقدان حضرت آیتالله مهدویکنی را داشتم، اما این بار این فقدان برایم سنگینتر و جانکاهتر است. روزی نبود که با ایشان تماس نداشته باشم، یا ساعتی را به گفتوگو با ایشان اختصاص ندهم. حتی پس از چندین تماس پیاپی، هرگز برخوردی سرد یا بیتفاوت نداشتند. بهرغم همه دردها، افتخار میکنم که در چهل سالگی با ایشان آشنا شدم و پنج سال از عمرم را شاگرد ایشان بودم، چیزی که بارها در زمان حیاتشان اعلام کردهام. گذشت زمان، بزرگی دکتر طهرانچی را بیشتر معلوم خواهد کرد.»
جهانبین در پایان گفت: «سهشنبه هفته گذشته به نقل از سردار کارگر، از ابراز لطف و محبت رهبر معظم انقلاب نسبت به دانشگاه سخن گفتم. چهارشنبه، در آخرین تماس با دکتر طهرانچی، وقتی از سفر تبریز گزارش دادم، با شوق و شور فراوان به بیان رهبر انقلاب اشاره کرد و گفت: «هر وقت از کارها خوشحال شدی، بگو همینجوری هم باید باشد.» دکتر همایون و دکتر امینی که همان روز با ایشان جلسه داشتند، میگفتند دکتر طهرانچی سرشار از نشاط و انرژی از آن تعبیر آقا بود.
بهرغم مدعیانی که منع عشق کنند
جمال چهره تو حجت موجه ماست»














