زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: هزینه فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه یکی از چالش‌های قدیمی تشکل‌ها و فعالان فرهنگی بوده و در سال‌های اخیر به واسطه اوضاع اقتصادی شرایط را برای اهالی فرهنگ دانشگاه سخت‌تر هم کرده است. همین موضوع باعث شد تا محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم دولت سیزدهم در اسفند‌ماه سال 1400، دستور تخصیص 3 درصد از بودجه دانشگاه‌ها به حوزه فرهنگ را داد. دستوری که برای اجرایی‌سازی آن باید این مسئله در هیئت‌امنای دانشگاه‌ها به تصویب می‌رسید؛ اتفاقی که هرچند در ظاهر به تصویب رسید، اما به گفته مدیران وقت از جمله معاون فرهنگی پیشین وزارت علوم آنچنان که انتظار می‌رفت، اجرایی نشد تا از این طریق فرهنگ همچنان طفل یتیم باقی بماند! اهتمام مسئولان برای افزایش اعتبار این حوزه، پای بودجه فرهنگی را به قانون بودجه رساند تا تأمین اعتبار این بخش هم چهارچوب جدی‌تری به خود بگیرد. البته باز شدن پای بودجه فرهنگی در قانون بودجه با تغییری هم همراه بود و سهم آن از 3 درصد به 5 درصد رسید. بودجه‌ای که البته نحوه تخصیص آن با یک الزام هم همراه بوده، بر اساس بند «ل» تبصره 9 این قانون، از مجموع اعتبارات هزینه‌ای، باید مبلغ مربوط به فصول یک، 4 و 6 که شامل بودجه‌های مربوط به بخش‌های جبران خدمات کارکنان، درآمد اختصاصی و رفاه اجتماعی شامل بیمه کارکنان می‌شود، کسر شده و از مبلغ باقی مانده حداقل 5 درصد را برای عرصه فرهنگ در نظر بگیرند. قانون بودجه یک پیش‌شرط دیگر هم برای نحوه تأمین اعتبار این بخش لحاظ کرده بود؛ وزارتین بهداشت و علوم با همکاری نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری باید آیین‌نامه اجرای این بند را نیز حداکثر ظرف 2 ماهه از تصویب قانون بودجه تهیه می‌شد؛ موضوعی که به دلیل تصویب آن در 23 مهر‌ماه 1402، عملاً در بازه زمانی مشخص اجرایی نشد. اتفاقی که شاید می‌شد آن را به عنوان سرآغاز راه کمرنگ شدن اجرای این بند قلمداد کرد؛ مؤلفه‌ای که گزارش تفریغ بودجه 1402 نیز آن را تأیید می‌کند؛ به طوری که 175 دانشگاهی که نام‌شان در گزارش تفریغ بودجه 1402 آمده، از مجموع 36 هزار و 854 میلیارد تومان اعتبارات مشمول باید در حداقلی‌ترین حالت یک‌هزار و 804 میلیارد تومان را به عرصه فعالیت‌های فرهنگی تخصیص می‌دادند که از این میزان 929 میلیارد تومان یا به عبارتی 52 درصد آن به این حوزه یا دقیق‌تر نصف آن تخصیص پیدا کرد. اما موضوع زمانی قابل تامل می‌شود که بدانیم از کل این مبلغ هم در مرحله آخر، 732 میلیارد تومان برای انجام فعالیت‌های مختلف در قالب اردو‌های جهادی و راهیان نور، کارگاه‌های آموزشی، اردو‌های اربعین، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و‌... هزینه شده است. یعنی از این بند قانونی 41 درصدش به میدان اجرا رسیده است. در این گزارش با بررسی جزئی‌تر گزارش تفریغ، وضعیت عملکرد دانشگاه‌های برتر در حوزه تحقق 5 درصد بودجه فرهنگی را مورد بررسی قرار دادیم.

آب پاکی 17 دانشگاه روی دست فعالان فرهنگی
در گزارش تفریغ درمجموع نام 201 دستگاه اعم از دانشگاه، پژوهشکده و پارک علم و فناوری ذیل بند «ل» تبصره 9 آمده است. 17 دانشگاه وزارتین بهداشت و علوم که در بین آن‌ها اسامی دانشگاه‌هایی مانند صنعتی امیرکبیر و خوارزمی و شهید چمران اهواز هم به چشم می‌خورد، حتی یک ریال از محل 5 درصد اعتبارات هزینه‌ای خود را (بدون در نظر گرفتن سهم فصول یک، 4 و 6) به حوزه فعالیت‌های فرهنگی اختصاص نداده‌اند. همچنین 41 دستگاه دیگر نیز کمتر از 5 درصد قانونی را برای انجام فعالیت‌های فرهنگی تخصیص دادند. اما موضوع زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم 4 دستگاه نیز کل اعتبارات هزینه‌ای آن‌ها در قالب فصول یک، 4 و 6 تعریف می‌شد و به همین دلیل بودجه‌ای به این حوزه تخصیص ندادند.

وضعیت تخصیص 5 درصد بودجه فرهنگی در دانشگاه‌ها چگونه پیش رفت؟

اگر بخواهیم تقسیم‌بندی بین دانشگاه‌های وزارت علوم و بهداشت از حیث 5 درصدی که باید به عرصه فرهنگی اختصاص می‌دادند، داشته باشیم؛ باید عنوان کرد دانشگاه صنعتی کرمانشاه با 117 میلیارد تومان در جایگاه اول قرار می‌گیرد. البته اعداد قید شده درباره این دانشگاه در گزارش تفریغ بودجه 1402 کمی عجیب به نظر می‌رسد، به طوری که کل اعتبارات هزینه‌ای لحاظ شده برای این دانشگاه صنعتی، 5 هزار و 754 میلیارد تومان است که اگر سهم 3 هزار و 404 میلیارد تومانی که ذیل فصول یک، 4 و 6 بودجه تعریف می‌شوند را کم کنیم، درمجموع دانشگاه 2 هزار و 349 میلیارد تومان اعتبار مشمول بند «ل» داشت که حداقل 5 درصد آن 117 میلیارد و 470 میلیون تومان می‌شد که البته یک ریال از آن هم تخصیص پیدا نکرد! جایگاه دوم این حوزه هم به دانشگاه پیام نور می‌رسد که باید 42 میلیارد و 500 میلیون تومان را به عنوان 5 درصد بودجه فرهنگی تخصیص می‌داد که از این میزان، 17 میلیارد تومان یا معادل 41 درصد آن را تخصیص داده است. جایگاه سوم هم به دانشگاه تهران می‌رسد که 5 درصد از اعتبارات مشمول هزینه‌ای‌اش برای امور فرهنگی رقمی معادل 42 میلیارد تومان می‌شد؛ هر‌چند همانند صنعتی کرمانشاه در اجرا یک ریال تخصیص پیدا نکرد. دانشگاه تربیت مدرس هم در سکوی ششم جا خوش کرده و از حدود 31 میلیارد تومان اعتبار، 40 درصدش یعنی حدود 12 میلیارد و 500 میلیون تومان را تخصیص داده است. دانشگاه گیلان هم که در جایگاه بعدی قرار گرفته باید نزدیک به 29 میلیارد تومان برای این حوزه در نظر می‌گرفت که صددرصد آن هم تخصیص پیدا کرده است. رتبه بعدی هم به دانشگاه شهید بهشتی می‌رسد که با تحقق 128 درصدی توانست به جای 22 میلیارد تومان، 28 میلیارد تومان برای فعالیت‌های فرهنگی تخصیص دهد.

مسئولین دانشگاه علامه طباطبایی هم از 16 میلیارد تومان اعتبارشان، حدود 9 میلیارد تومان را تأمین کردند که نشان می‌دهد به 52 درصد از تکلیف قانونی‌شان عمل کرده‌اند. دانشگاهی مانند شهید چمران اهواز با وجود اینکه باید 14 میلیارد تومان را به فعالیت‌های فرهنگی تخصیص می‌داد، یک ریال به این حوزه پرداخت نکرد تا آب پاکی را روی دست دانشجویان ریخته باشد. علم و صنعت اما روند متفاوتی را پیش گرفت؛ یعنی با وجود اینکه حداقل 5 درصد اعتباری که باید به این حوزه تخصیص می‌داد، 13 میلیارد تومان می‌شد اما با تخصیص حدوداً 16 میلیارد تومانی، 17 درصد بیشتر از آنچه تکلیف قانونی‌اش بوده، عمل کرده است. این اتفاق در دانشگاه فنی و حرفه‌ای هم تکرار شده به طوری که مطابق قانون باید در حداقلی‌ترین حالت 13 میلیارد تومان بودجه از محل اعتبارات هزینه‌ای به عرصه فعالیت‌های فرهنگی تخصیص پیدا می‌کرد که 16 میلیارد تومان تخصیص این دانشگاه بود. به عبارت دیگر دانشگاه فنی و حرفه‌ای 22 درصد بیشتر از تکلیف قانونی‌اش، بودجه برای این حوزه در نظر گرفته است.

بیشترین تکلیف قانونی به دانشگاه علوم پزشکی تهران رسید
بررسی وضعیت هزینه‌کرد فرهنگی در دانشگاه‌های علوم پزشکی نشان می‌دهد دانشگاه علوم پزشکی تهران با 309 میلیارد تومان بودجه‌ای که باید از محل 5 درصد اعتبارات هزینه‌ای به حوزه فرهنگ اختصاص می‌داد در جایگاه اول قرار گرفته، البته از این میزان تنها 4 درصدش محقق شده است. دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم در دومین پله قرار می‌گیرد که باید 190 میلیارد تومان را برای فعالیت‌های فرهنگی تخصیص می‌داد، اما در مجموع از کل این رقم، حدود 12 میلیارد تومانش که معادل 6 درصدش می‌شود، محقق شده است. دانشگاه علوم پزشکی استان فارس با حدود 144 میلیارد تومان اعتبار در عرصه فرهنگی در جایگاه سوم قرار داد؛ دانشگاهی که صددرصد آن نیز تخصیص داده شده است. البته باید به این مسئله هم اشاره کرد که عبارت علوم پزشکی استان فارس، در گزارش تفریغ بودجه سال گذشته آمده و به نظر می‌رسد این گزارش برخی از دانشگاه‌های ذیل وزارت بهداشت را به صورت استانی در نظر گرفته است. از اینکه بگذریم؛ باید عنوان کرد رتبه چهارم این حوزه هم به دانشگاه علوم پزشکی بوعلی سینای همدان می‌رسد که باید 91 میلیارد تومان برای فعالیت‌های فرهنگی کنار می‌گذاشت که تمام این میزان را هم تخصیص داده است. دانشگاه علوم پزشکی کرج هم که باید 88 میلیارد تومان را به فعالیت‌های فرهنگی دانشجویان و اساتید تزریق می‌کرد، کمتر از 2 میلیارد تومان را به این حوزه تخصیص داد تا از این طریق به 2 درصد از تکلیف قانونی‌اش عمل کرده باشد. دانشگاه علوم پزشکی استان خراسان رضوی از حدود 71 میلیارد تومان، تنها 56 میلیارد تومان برای این مسئله تخصیص داده بود که نشان می‌دهد در مجموع 70 درصد از تکلیف قانونی‌اش را عملیاتی کرده است. دانشگاه علوم پزشکی استان بوشهر هم که باید حدود 32 میلیارد تومان به این حوزه تخصیص می‌داد که صددرصد آن را محقق کرده است. دانشگاه علوم پزشکی استان زنجان نیز همانند استان خراسان رضوی از بودجه 22 میلیارد تومان در مجموع 2 میلیارد و 500 میلیون تومان آن که فقط 11 درصدش را شامل می‌شد؛ رتبه بعدی این حوزه هم به دانشگاه علوم پزشکی قزوین می‌رسد که باید با وجود اینکه باید 19 میلیارد تومان را از محل 5 درصد اعتبارات هزینه‌ای خود به فعالیت‌های فرهنگی تخصیص می‌داد، اما یک ریال هم از این محل به عرصه فرهنگ این دانشگاه نرسید. جایگاه آخر هم به دانشگاه علوم پزشکی استان سمنان می‌رسد که باید نزدیک به 18 میلیارد تومان را برای این مسئله هزینه می‌کرد که همه این مبلغ را هم تخصیص داده است.

بیشترین میزان تخصیص بودجه فرهنگی برای کدام دانشگاه‌هاست؟

اگر وضعیت بودجه فرهنگی دانشگاه‌های وزارت علوم را با عینک بالاترین میزان اعتبار اختصاص‌یافته مورد بررسی قرار دهیم، دانشگاه گیلان به دلیل تخصیص حدود 29 میلیارد تومان در جایگاه اول قرار می‌گیرد؛ سهمی که البته تنها حدود 4 میلیارد آن برای این حوزه هزینه شده که نشان می‌دهد از کل بودجه این حوزه، 13 درصد اعتبارات به دست برگزارکنندگان این‌گونه برنامه‌ها رسیده است. جایگاه بعدی هم به دانشگاه شهید بهشتی برسد که 28 میلیارد تومان بودجه به این حوزه تخصیص داده بود که البته 81 درصد آن برای فعالیت‌های فرهنگی هزینه شد. پیام‌نوری‌ها هم به دلیل تخصیص 17 میلیارد تومانی به این حوزه و هزینه‌کرد 99 درصدی آن در رتبه سوم قرار گرفتند. بعد از آن دانشگاه فنی و حرفه‌ای است که با هزینه‌کرد 100 درصدی 16 میلیارد تومان اعتباری که به این حوزه تخصیص داده بود، توانسته یک سروگردن از دانشگاه‌های مطرح کشور جلوتر باشد. علم و صنعت هم که 15 میلیارد و 700 میلیون تومان را در قالب 5 درصد از اعتبارات هزینه‌ای بدون لحاظ کردن فصول یک، 4 و 6 بودجه خود به حوزه فرهنگ تخصیص داد، توانست تمام آن را برای فعالیت‌های مرتبط با عرصه فرهنگی هزینه کند. دو دانشگاه بعدی اما غیرتهرانی هستند؛ به‌طوری که دانشگاه تبریز با تخصیص 14 میلیارد و 400 میلیون تومان و فردوسی مشهد با اعتبار 13 میلیارد و 660 میلیون تومان در رده‌های ششم و هفتم قرار گرفتند که هر دو دانشگاه نیز 100 درصد این اعتبارات را به مرحله اجرای برنامه‌ها رساندند. بعد از آن‌ها دانشگاه تربیت مدرس قرار گرفته که 12 میلیارد و 440 میلیون تومان را تخصیص و تمام آن را هم هزینه کرد. دانشگاه‌های سیستان‌وبلوچستان و صنعتی اصفهان هم با اعتبار 11 میلیارد و 600 و 10 میلیارد تومان در جایگاه‌های نهم و دهم قرار دارند. دانشگاه‌هایی که خوشبختانه توانستند همه آن را برای فعالیت‌های فرهنگی مرتبط دانشجویی هزینه کنند.

علوم پزشکی استان فارس جای خالی دانشگاه‌های پایتخت را پر کرد!
بالا بودن بودجه دانشگاه‌های علوم پزشکی باعث شده تا 5 درصد اعتباراتی که آن‌ها باید به فعالیت‌های فرهنگی تخصیص می‌دادند؛ چه در عرصه تخصیص و چه هزینه‌کرد، آن‌ها را در جایگاه بالاتری از دانشگاه‌های وزارت علوم قرار دهد. با این حال اگر وضعیت دانشگاه‌های وزارت بهداشت را از لحاظ میزان اعتبار تخصیص‌یافته به این حوزه بررسی کنیم، جای خالی دانشگاه‌های تهرانی به چشم می‌خورد. به‌طوری که رتبه اول این بخش به دانشگاه علوم پزشکی استان فارس با حدود 144 میلیارد تومان هزینه اختصاص داده شده می‌رسد. از این میزان 37 میلیارد تومان که معادل 26 درصد کل مبلغ بوده را صرف فعالیت‌ها کرده است. جایگاه بعدی این حوزه به علوم پزشکی همدان می‌رسد که تمام 91 میلیارد تومان این حوزه را هزینه کرده است. دانشگاه علوم پزشکی استان خراسان رضوی هم از مجموع 56 میلیارد تومان، در مجموع 29 میلیارد تومان یا به زبان آمار 52 درصد این مبلغ را برای فعالیت‌های فرهنگی هزینه کرده است. جایگاه چهارم هم به دانشگاه علوم پزشکی بوشهر می‌رسد که تمام حدود 32 میلیارد تومان را تخصیص داده بود. علوم پزشکی‌های استان سمنان اما روند متفاوتی را در پیش گرفته‌اند؛ چرا‌که این دانشگاه با وجود اینکه حدود 18 میلیارد تومان برای این حوزه تخصیص داده بود اما 29 میلیارد تومان را در این زمینه هزینه کرده که نشان می‌دهد هزینه‌کرد واقعی دانشگاه 67 درصد بیشتر از بودجه هزینه است. (هرچند که به نظر می‌رسد اشتباهی در درج رقم هزینه‌کرد این حوزه در گزارش تفریغ صورت گرفته باشد) سکوی بعدی هم به دانشگاه علوم پزشکی فسا می‌رسد که 16 میلیارد تومان به این حوزه تخصیص داده اما درمجموع حدود 7 میلیارد تومان هزینه کرده که 40 درصد بودجه به دست فعالان فرهنگی در این دانشگاه رسیده است. بعد از آن دانشگاه علوم پزشکی آذربایجان شرقی قرار دارد که همه 15 میلیارد تومانی که بر اساس قانون به فعالیت‌های فرهنگی تخصیص داده بودند برای این حوزه هزینه کردند. دانشکده علوم پزشکی گراش هم از فقط 16 درصد اعتبار نزدیک به 15 میلیاردی‌اش را در این زمینه صرف کرده است. دانشگاه علوم پزشکی کاشان هم که باید 12 میلیارد تومان را برای این حوزه هزینه می‌کرد، با صرف تمام این مبالغ توانست 100 درصد بودجه را اجرایی کند. رتبه دهم این بخش هم به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌رسد که تمام حدود 12 میلیارد تومان از مبلغ تخصیص داده‌شده را هزینه کرد تا از این طریق در بین 10 جایگاه اول این حوزه تنها یک دانشگاه علوم پزشکی از پایتخت حضور داشته باشد.

دست‌‌‌‌تنگ دانشگاه‌ها در هزینه‌کرد برای فرهنگ دانشجو

از سهم 5 درصدی بودجه فرهنگی در دانشگاه‌ها و میزان تخصیصی که به این حوزه داده شده؛ بگذریم، مسئله اصلی آن است که کدام دانشگاه‌ها بیشترین هزینه‌کرد را در این بخش داشته‌اند؛ چرا که قطعاً آنچه به منصه ظهور می‌رسد ارزش واقعی خواهد داشت. موضوعی که دانشگاه شهید بهشتی با هزینه‌کرد حدود 23 میلیارد تومان در جایگاه اول از لحاظ مبلغ قرار می‌گیرد. بعد از آن دانشگاه پیام‌نور با هزینه‌کرد 17 میلیارد تومانی قرار می‌گیرد. دانشگاه فنی و حرفه‌ای هم توانسته با هزینه کرد 16 میلیارد تومانی برای دانشجویان خود در حوزه فرهنگی از محل 5 درصد اعتبارات هزینه‌ای خود، براساس گزارش تفریغ رتبه سوم را به دست آورد. علم و صنعت هم که در مجموع 15 میلیارد و 700 میلیون برای اجرای فعالیت‌های فرهنگی هزینه کرده، در جایگاه بعدی قرار می‌گیرد. دانشگاه‌های تبریز، فردوسی مشهد و تربیت مدرس هم به ترتیب با هزینه‌کرد 14 میلیارد و 400 میلیون تومان، 13 میلیارد و 700 میلیون تومان و 12 میلیارد و 450 میلیون تومان در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. موضوع قابل‌توجه اینجاست که نام دانشگاه سیستان‌وبلوچستان هم به‌خاطر هزینه‌کرد حدوداً 12 میلیارد تومانی در بین 10 دانشگاه برتر این بخش قرار گرفته است. صنعتی اصفهان و علامه طباطبایی هم که به‌خاطر هزینه‌کرد 10 و 9 میلیارد تومانی در دو پله آخر این حوزه قرار می‌گیرند، توانسته‌اند بیشترین هزینه‌کرد را برای فعالیت‌های فرهنگی از محل بند ل تبصره 9 قانون بودجه 1402 داشته باشند.

دست برتر در هزینه‌کرد فرهنگی در اختیار دانشگاه علوم پزشکی ابن‌سینای همدان

وضعیت در دانشگاه‌های تحت نظر وزارت بهداشت اما متفاوت است؛ به‌طوری که بیشترین میزان هزینه‌کرد در عرصه فرهنگی از محل بند ل تبصره 9 قانون بودجه به دانشگاه علوم پزشکی ابن‌سینای همدان می‌رسد که 91 میلیارد تومان برای این حوزه هزینه کرده است. بعد از آن دانشگاه علوم پزشکی استان فارس با هزینه‌کرد 37 میلیارد تومانی قرار می‌گیرد. جایگاه سوم و چهارم هم به دانشگاه‌های علوم پزشکی بوشهر و استان سمنان می‌رسد که به ترتیب 31 و 29 میلیارد و 500 میلیون تومان هزینه فعالیت‌های فرهنگی در سال گذشته را در کارنامه‌شان دارند. بعد از آن‌ها این دانشگاه علوم پزشکی استان خراسان رضوی است که با سهم 29 میلیارد و 300 میلیون تومانی قرار گرفته است. همچنین هزینه‌کرد 15 میلیارد تومانی باعث شده تا دانشگاه علم پزشکی استان آذربایجان غربی هم در بین 10 دانشگاه برتر این حوزه قرار بگیرد. پرداخت 12 میلیارد تومان از سوی دانشگاه علوم پزشکی کاشان هم آن را در رتبه هفتم قرار داده است. با این حال دانشگاه مهمی مانند علوم پزشکی شهید بهشتی با هزینه‌کرد 11 میلیارد و 700 میلیون تومانی و علوم پزشکی تهران با هزینه‌کرد 11 میلیارد و 200 میلیون تومانی آن‌ها را در سکوی هشتم و نهم قرار داده است. در نهایت هم دانشگاه علوم پزشکی لرستان توانسته با هزینه‌کرد 10 میلیارد و 900 میلیون تومانی به عنوان دهمین دانشگاهی این وزارتخانه از نگاه گزارش تفریغ بودجه قرار بگیرد که بیشترین میزان هزینه‌کرد را در عرصه‌های فرهنگی داشته است.