سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: «تولد دانشکده‌های توسعه فناوری و کارآفرینی» مهم‌ترین خبری است که این روز‌ها در حوزه مهارت و کارآفرینی دانشگاه آزاد به گوش می‌رسد. قرار است دانشکده‌های مهارت و کارآفرینی سابق، براساس الگو‌های تحولی دانشگاه و آخرین دستاورد‌های و یافته‌های علمی با ترکیب آموزش، مهارت و فناوری تبدیل به دانشکده‌های «توسعه فناوری و کارآفرینی» شوند. برای این تغییر ابتدا لازم بود تا یک آیین‌نامه اجرایی شبیه دانشکده‌های تعلیم و تربیت اسلامی تهیه و تدوین شود. آیین‌نامه‌ای که آماده شده و قرار است به‌زودی ابلاغ شود تا دانشکده‌های تخصصی توسعه فناوری و کارآفرینی مثل دانشکده توسعه فناوری و کارآفرینی مد و لباس راه‌اندازی شوند. به عبارت بهتر قرار نیست در این دانشکده‌ها همه رشته‌ها وجود داشته باشند؛ بلکه قرار است از این به بعد فعالیت تخصصی داشته باشند. از سوی دیگر واحد‌های دانشگاهی متقاضی دانشکده حتماً باید جریان آموزش عرصه‌ای آن حوزه را به‌صورت کامل داشته باشند. به‌طور مثال اگر واحدی می‌خواهد دانشکده نساجی و طراحی مدل و لباس تأسیس کنند باید حتماً خط تولید، تأمین، توزیع و بازاریابی و تمام موضوعات مرتبط با حوزه نساجی و طراحی مد و لباس را داشته باشد تا دانشجویی که از این دانشکده فارغ‌التحصیل می‌شود، تمام مهارت‌های مربوط به این حوزه را نیز فرا گرفته باشد. محمدعلی نادی، معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد مسئولیت سروسامان دادن به این دانشکده‌ها را برعهده دارد. در این گزارش در گفت‌وگو با او به جزئیات راه‌اندازی این دانشکده‌ها، شاخص‌ها و آیین‌نامه اجرایی آن پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
شما به‌تازگی از طراحی مدل توسعه فناوری و کارآفرینی دانشگاه آزاد صحبت کرده‌اید. مشخصاً قرار است چه اتفاقی در دانشگاه بیفتد؟
ما در گذشته آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای را داشتیم. قرار بود بر اساس سند تحول و تعالی، دانشگاه فرایند کامل‌تری را طراحی و بعد از یک پوست‌اندازی و تغییر رویکرد، عملاً آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای خود را تعطیل و دانشکده‌های مهارت و کارآفرینی را تأسیس کند. قرار بود این اتفاق یک تغییر ماهوی باشد که فلسفه کار نیز در این مجموعه‌ها تغییر کند؛ یعنی وقتی از آموزشکده به دانشکده تغییر شکل می‌دهند، ماهیت، فلسفه و چیستی کار نیز تغییر کرده و روش کار نیز متفاوت شود. به عبارت بهتر دانشجویان جریان‌های شغلی را صرفاً براساس مهارت‌های یدی و به‌اصطلاح توأم با دست‌ورزی یاد نگیرند بلکه جریان‌های دانشی چرخه‌های کامل شغلی را نیز فرا بگیرند. فضای کاربردی توام با جریان دانشی شود و یک چرخه تکمیلی -که در آموزشکده وجود نداشت - را در دانشکده فرا بگیرند. در گذر زمان و با بررسی رویکرد‌های مختلف این حوزه در سطح دنیا و همچنین با توجه به جریان در حال حرکت دانشگاه آزاد در حوزه مهارتی، نتایج بنچ مارک (Benchmark) به ما نشان داد اگر قرار است آنچه هدف‌گذاری شده (تحقق مثلث آموزش، مهارت و فناوری) را انجام دهیم، باید توام با تغییر چند فاکتور باشد. شاید اولین تغییر، تغییر نام این دانشکده‌هاست که از دانشکده‌های مهارت و کارآفرینی به دانشکده‌های توسعه فناوری و کارآفرینی تغییر کند. بنابراین چند چیز در این دانشکده‌های جدید در حال تغییر است. اول فلسفه آن، دوم اهداف آن که در مسیر چشم‌انداز سند تحول و تعالی دانشگاه در حال حرکت است، سوم برنامه‌های درسی که قرار است اتفاق بیفتد که باید با اهدف و فلسفه‌ای که به آن اشاره کردم متناسب‌سازی شود و چهارم روش‌های آموزش. همچنین در این مسیر باید زیرساخت‌ها نیز اصلاح شود. آنچه در کشور‌های پیشرفته دنیا در حال اتفاق افتادن بوده و ریشه‌های فلسفی آن در نظام تربیت مهارتی ما در گذشته‌های دور وجود داشت، نظام استاد و شاگردی است که متأسفانه ما در این سال‌ها و دهه‌ها از آن فاصله زیادی گرفته بودیم. یکی از اتفاقاتی که قرار است در دانشکده‌های توسعه فناوری و کارآفرینی بیفتد همین موضوع است.
با توجه به هدف‌گذاری آموزش، مهارت و فناوری، نقش کارآفرینی چگونه دیده می‌شود؟
کارآفرینی در قلب این مثلث جای می‌گیرد. اگر دایره‌ای در وسط این مثلث فرض کنیم، آن دایره کارآفرینی است. یعنی شما زمانی شما می‌توانید به جریان کارآفرینی در دانشگاه چه در سطح فردی، تیمی و گروهی و یا اجتماعی برسید که مثلث آموزش، مهارت و فناوری در ارتباط با تک‌تک رشته‌های دانشگاهی اتفاق بیفتد. در تغییر روش‌ها که به آن اشاره کردم، اساتید نیز باید در آموزش خودشان تغییر رویکرد دهند. یعنی استاد ما نیز باید جریان آموزش، مهارت و فناوری را برای رسیدن به چرخه‌های کارآفرینی انجام دهد. بنابراین فقط تغییر نام نیست بلکه تغییر فلسفه، اهداف، محتوا، سرفصل‌های آموزشی، تغییر روش‌ها و درنهایت تغییرات مربوط به نتایج و پیامد‌ها و تأثیراتی که این دانشکده روی جریان‌های اجتماعی می‌گذارد.
به تغییر نام دانشکده‌ها اشاره کردید و گفتید برای تحقق اهداف باید برنامه‌های درسی متناسب روش‌های آموزشی تغییر کند و زیرساخت‌های مورد نیاز فراهم شود. زیرساخت دانشکده‌های مهارت و کارآفرینی تا چه میزان برای این تغییر مهیاست؟
برای اولین بار در دانشگاه آزاد برای 120 دانشکده مهارت و کارآفرینی بر اساس شاخص‌های سند تحول، کارنامه صادر کردیم. این اتفاق بر اساس پروتکل‌هایی مثل تعداد دانشجویان پویشی، تعداد رویداد‌های کارآفرینی برگزار شده، تعداد رویداد‌های صدرا، میزان درآمد‌های مربوط به مدارس عالی مهارت، تعداد مدارس عالی مهارت، میزان دانشجویان در حوزه مهارت و کاربنیان انجام شده است. بنابراین برای اولین کارنامه صادر شد و رتبه و جایگاه هر دانشکده در دانشگاه را مشخص کردیم. به این وسیله توانستیم متوجه شویم پتاسیل‌های هر کدام از دانشکده‌ها در چه وضعیتی است و ظرفیت‌های موجود در هر دانشکده چیست.
نکته دیگر این بود که در گذشته، تمام آموزشکده‌ها تبدیل به دانشکده شده بودند و این در حالی است که بسیاری از این آموزشکده‌هایی که تبدیل به دانشکده شدند، پتاسیل و زیرساخت لازم برای حرکت در مسیر دانشکده‌های توسعه فناوری و کارآفرینی ندارند. از سوی دیگر برخی از واحد‌های دانشگاهی ما چنین ظرفیتی را دارند به دلیل آن که در گذشته آموزشکده نداشتند، هیچ‌گاه دانشکده جدیدی در آن‌ها تأسیس نشده است. در حال اصلاح این دو نکته با رویکرد جدید هستیم.
صدور کارنامه دانشکده‌های مهارت چه تأثیری در تأسیس دانشکده توسعه فناوری و کارآفرینی خواهد داشت؟
چنانچه در گذشته دانشکده مهارت و کارآفرینی وجود داشته که موفق نبوده و در رتبه‌بندی دانشکده‌های مهارت و کارآفرینی رتبه B به پایین گرفته و برنامه اصلاحی خود را ارائه نکرده باشد، ما رأی به تعطیلی آن دانشکده خواهیم داد. در واقع آن دانشکده را منحل می‌کنیم اما آن واحد دانشگاهی می‌تواند با ارائه یک طرح‌نامه تأسیسی دانشکده جدید، دانشکده توسعه فناوری و کارآفرینی جدید را تأسیس کند. بنابراین واحد‌هایی که حتی دانشکده قبلی آن‌ها براساس کارنامه، رأی به تعطیلی و منحل شدن آن داده می‌شود، این امکان را دارند که بر اساس طرح‌نامه جدید دانشکده تأسیس کنند. همچنین واحد‌های دانشگاهی که در گذشته چنین دانشکده‌ای نداشتند، براساس دستورالعمل جدیدی که به‌زودی ابلاغ می‌شود، این ظرفیت و قابلیت را در واحد دانشگاهی خود می‌بینند و به شرطی که بتوانند پروتکل و شاخص‌های موجود در پروتکل را تکمیل کرده و اصطلاحاً پاس کنند و همچنین بتوانند امتیازات لازم را از شورای گسترش دانشگاه آزاد به دست بیاورند، می‌توانند نسبت به تأسیس دانشکده اقدام کنند.
آیین‌نامه تأسیس دانشکده‌های توسعه فناوری در چه مرحله‌ای است؟
برای آیین‌نامه اجرایی این مدل تلاش زیادی شد و بیش از یک سال برای آن وقت گذاشته شد. همچنین نکاتی که با گروه‌های خبره مختلف مورد مشورت قرار گرفته بود در اختیار ما گذاشته شد که آن موارد را رفع کردیم. همچنین نظرات ویژه ریاست محترم دانشگاه لحاظ شد که ان‌شاءالله بعد از این که نسخه نهایی توسط دکتر طهرانچی تأیید شود هر زمانی را که ایشان صلاح بدانند در اولین فرصت ابلاغ خواهد شد. بلافاصله واحد‌های دانشگاهی می‌توانند براساس این طرح‌نامه و جریان جدید پیش‌بینی شده، در راستای تأسیس‌های جدید و هم در خصوص دانشکده‌هایی که منحل شده مجدداً دانشکده جدیدی را برای خود تأسیس کنند.
شبیه دانشکده‌های تعلیم و تربیت اسلامی که آیین‌نامه اجرایی برای آن‌ها طراحی و یک پروتکل علمی، اجرایی و فرهنگی برای آن‌ها پیش‌بینی شد، برای این دانشکده‌ها نیز این اقدام را انجام دادیم. اعتقادمان این است اگر دانشکده‌ها یک نقشه‌راه برای مسیر حرکتی خود نداشته باشند، قطع‌به‌یقین این تغییر نام‌ها تغییر نام‌های شکلی و صوری می‌شود و طبیعتا نمی‌توانند اهدافی که لازم و ضروری است را محقق کنند. به همین دلیل ما شاخص‌های دقیق و حساب‌شده‌ای را مبتنی بر عرصه‌های تخصصی پیش‌بینی کردیم که اگر آن واحد دانشگاهی زیرساخت‌ها را ایجاد کرده یا در اختیار داشته باشد قاعدتاً امکان این تأسیس را خواهد داشت.
«عرصه» یکی از محور‌های جدید مدنظر دانشگاه در ارائه آموزش‌هاست که طبیعتاً در حوزه آموزش‌های مهارتی هم جایگاه ویژه‌ای دارد. در دانشکده‌های جدید تا چه اندازه برخورداری یا استفاده از «عرصه» مورد توجه قرار گرفته است؟
در این دانشکده‌ها برخلاف دانشکده‌هایی که در گذشته داشتیم قرار است از فرایند اجرایی و عملیاتی به دانشکده برسیم. به این معنا که مثلاً در پروژه پوشاک دانش‌آموزی هشت واحد دانشگاهی به ما کمک کردند. برخی از این واحد‌ها زیرساخت‌های خود را کامل یا این زیرساخت‌ها را ایجاد کرده‌اند و در چرخه نیز توانسته‌اند تضمین‌های لازم را ارائه کنند. واحد‌هایی که توانستند موفق و اصطلاحاً در آزمون اجرا قبول شوند، ظرفیت این را دارند که به دانشکده‌های توسعه فناوری و کارآفرینی نساجی، پوشاک و مدل و لباس تبدیل شوند. آن‌هایی که موفق نشدند - با اینکه در این چرخه اجرا قرار گرفته‌اند- باید زیرساخت‌ها و ظرفیت‌ها را ایجاد کنند تا به این مرحله برسند.
می‌توان گفت بدون ایجاد عرصه و قوس مهارتی که در دانشگاه آزاد در قالب یک مدل قبلاً توضیح دادم که شامل، صدرا، پویش، فعالیت‌های کاربنیان، TMC، رویداد‌های کارآفرینی، مدارس عالی مهارت و مواردی از این دست می‌شود، واحد دانشگاهی نخواهد توانست چنین دانشکده‌ای داشته باشد و دانشکده‌های قبلی خود را نیز از زمانی که این فعالیت را به صورت اجرایی آغاز کنیم، از دست می‌دهد. به عبارتی موارد قبلی عملاً منحل می‌شوند.
تکلیف سایر دانشکده‌های مهارت و کارآفرینی چگونه تعیین می‌شود؟ آیا برای شکل‌گیری مدل جدید دانشکده‌های قبلی منحل خواهند شد؟
اگر تا الان این دانشکده‌ها را به صورت جامع و فراگیر منحل نکرده‌ایم به این دلیل است که نمی‌خواستیم ساختار قبلی، قبل از اجرای ساختار جدید دچار مشکل شود. درواقع می‌خواستیم فعالیت‌ها انجام شود. البته در حین انجام همان دانشکده‌های قبلی با نام قبلی نیز ما نکات، تذکرات، توصیه‌ها، راهبرد‌ها و رهنمود‌هایی را به واحد‌های دانشگاهی ارائه کردیم. تقریباً سه‌ماه با تمام رؤسای واحد‌های دانشگاهی و رؤسای دانشکده‌های مهارت و کارآفرینی قبلی، جلساتی را به صورت مستمر برگزار کردیم و مزایا، معایب، آسیب‌های دانشکده، ضعف‌ها و قوت‌ها را در این جلسات مورد بررسی و کاوش قرار دادیم. ماحصل این جلسات، یک مجموعه 350 صفحه‌ای بود که خدمت رئیس دانشگاه تقدیم شد و براساس آن، نکات، توصیه‌ها و راهکار‌ها به واحد‌های دانشگاهی و رؤسای دانشکده‌ها ارائه شد تا ضعف خود را رفع کنند.
اقداماتی که عرض کردم به صورت موازی انجام شد تا زمانی که می‌خواهیم تحولات مدنظر را انجام دهیم، واحد دانشگاهی و دانشکده اقدامات اولیه را شروع کرده باشند. به‌واقع حرکت با یک شیب نسبتاً منطقی و معقول آغاز شده است. در رتبه‌بندی انجام‌شده در برخی از واحد‌های دانشگاهی، دانشکده رتبه B به دست آوردند. تعداد محدودی که رتبه A و B را به دست آوردند، بعد از شروع تأسیس‌های جدید، به دانشکده‌های جدید تغییر نام داده و نقطه‌ضعف‌هایی که باعث شده بود رتبه B به دست آوردند باید اصلاح شود تا بتوانیم براساس نظام‌نامه و آیین‌نامه اجرایی به دانشکده‌هایی با ویژگی‌های شاخص اصطلاحاً رتبه A برسیم.
باید به این نکته اشاره کنم که ما رتبه A نداشتیم، بلکه چند مورد رتبه B داشتیم که آن‌ها نیز باید به این سطح ارتقا پیدا کنند. دانشکده‌هایی که تأسیس می‌شوند حتماً تقاضامحور و مسأله‌محورند و باید بتوانند مسائل موجود در شهرستان خود در حوزه مهارت و کارآفرینی را رفع کنند و ظرفیت کارآفرینی در استان شناسایی و به چرخه‌های مهارت پیوند بزنند. ما قرار است از نیاز‌های موجود در شهرستان‌ها به دانشکده برسیم؛ به عبارت بهتر نمی‌خواهیم دانشکده‌ای را تأسیس کنیم و سپس دنبال مشتری و مخاطب برای آن بگردیم یا رشته‌هایی را آنجا ارائه کنیم که آن رشته‌ها به دلیل نبودن میدان فعالیت ایجاد آسیب کنند.
بنابراین یکی از هدف‌های مهم تأسیس این دانشکده‌ها علاوه‌بر اهدافی که اشاره کردم، بهبود محیط و فضای کسب‌وکار در شهرستان و آن استان است. یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های فارغ‌التحصیلان این دانشکده‌ها، بر تسلط بر مهارت و فناوری چرخه شغلی خودشان است.
چه واحد‌هایی می‌توانند دانشکده‌های جدید را تأسیس کنند؟ ارزیابی نیاز‌های منطقه‌ای چگونه انجام می‌شود و نقش سامانه آمایش دانشگاه در این زمینه چیست؟
به هر حال تأسیس دانشکده‌های جدید با هر رویکردی باید ویژگی‌های آمایشی استان را در نظر بگیرد. تقاضای اجتماعی برای یک رشته به عوامل مختلفی برمی‌گردد. در دانشکده‌های توسعه فناوری و کارآفرینی چند موضوع ویژه مدنظرند. ابتدا اینکه علاوه‌بر در نظر گرفتن تقاضای اجتماعی، باید ببینیم رشته مورد نظر و فارغ‌التحصیلان رشته‌های مورد نظر، به لحاظ اشتغال چه اندازه جایگاه ویژه‌ای در محیط کسب و کار استان خودشان دارند. دو سند می‌تواند این موضوع را به ما نشان دهد، یعنی سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد که ضمیمه آن سند آمایشی استان است و دوم سند آمایشی استان‌ها که توسط استانداری‌ها تنظیم شده‌اند. این دو سند، یعنی سند آمایشی دانشگاه آزاد و سند آمایشی استان این مقوله را نشان می‌دهد که رشته‌های مورد نظر در این دانشگاه تا چه اندازه دارای تقاضای اجتماعی و تامین‌کننده منابع انسانی برای آن مجموعه مشاغلی خواهند بود که در آن استان مطرح و فعالند.
طبیعتا اگر مزیت‌های استان و شهرستان را در تأسیس دانشکده نادیده بگیریم این دانشکده موفق نخواهد بود. زیرساخت‌های انسانی، منابع مالی، کالبدی و امکاناتی که در آن دانشکده نیاز است تا یک رشته به ثمر برسد، اعضای هیئت‌علمی مرتبط با آن حوزه خاص و همچنین تسلط اعضای هیئت‌علمی روی مجموعه جریان‌های آموزشی، مهارتی و کارآفرینی می‌تواند به موفقیت دانشکده کمک کند. اگر قرار باشد چرخه‌های شغلی موجود در یک استان و شهرستان را تقویت کنیم و همزمان با جریان رشد فناوری در استان، جریان مهارت و ویژگی‌های حرفه‌ای افراد را توسعه و گسترش دهیم، لازمه‌اش این است که امکانات و الزامات راه‌اندازی چنین کاری را نیز در اختیار داشته باشیم.
تعداد دانشکده‌های توسعه مهارت و کارآفرینی مشخص شده‌اند؟
ما براساس استاندارد‌هایی که در دستورالعمل تهیه کردیم هر واحد دانشگاهی که بتواند شاخص این دستورالعمل را پاس کند به آن دانشکده می‌دهیم. ممکن است 120 دانشکده بیشتر یا کمتر شوند. براساس سند تحول و تعالی ما به‌دنبال کمیت‌گرایی و صورت‌گرایی نیستیم، بلکه می‌خواهیم این دانشکده‌ها بتوانند مؤلفه‌های داخل آیین‌نامه را به‌نحو مطلوب اجرا کنند و خروجی آن همانی شود که ما به‌دنبالش هستیم.
