علی ملکی، خبرنگار گروه نقد روز: چشم‌انتظاری برای دسترسی به اینترنت با کیفیت مطلوب تمامی ندارد؛ موضوعی که رسیدگی به آن، یکی از وعده‌های پرتکرار رئیس‌جمهور در انتخابات بود اما همچنان اخبار افت کیفیت اینترنت را زیر سایه سنگین فیلترینگ دنبال می‌کنیم. از سوی دیگر حساسیت مردم نسبت به این موضوع روز به روز بیشتر شده و انتظار می‌رود که دولت بر اساس ایده‌های اعلامی خود، با سرعت بیشتری مشکلات کهنه اینترنتی را حل کند.
«افزایش حجم محتواهای تولید‌شده منجر به بروز اختلالات شبکه اینترنت در سراسر دنیا شده است.» این پاسخ ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به سوال خبرنگاری درباره علت کندی سرعت اینترنت بود. هاشمی صبح روز چهارشنبه (18 مهر) در جمع خبرنگاران گفت که ما هم به شرایط موجود نقد داریم و کارگروه‌هایی را برای بررسی علت کندی اینترنت تشکیل داده‌ایم.
با توجه به نیاز کنونی جامعه ایرانی به دیدن تغییراتی در زمینه حکمرانی، می‌شود به مطالباتی مثل رفع فیلترینگ از پلتفرم‌‌هایی که واقعا نیازی به فیلترشدن ندارند به مثابه یک تغییر بی‌نیاز از تصمیم سخت اقتصادی نگاه کرد و به‌وسیله آن حس مثبتی را از سمت سیاستگذاران به جامعه انتقال داد.
وزیر ارتباطات ناراضی از ارتباطات
اولین جلسه «شورای عالی فضای مجازی» دولت چهاردهم روز سه‌شنبه ۱۰ مهر با حضور رئیس‌جمهور و رئیس قوه قضاییه و دیگر اعضای این شورا در محل نهاد ریاست جمهوری برگزار شد تا به مسائل حوزه فضای مجازی به‌ویژه «فیلترینگ» پرداخته شود. این موضوع از همان روزهای ابتدایی آغاز به کار دولت جدید، مورد تأکید پزشکیان و متولیان این حوزه بود. به همین بهانه همان روز طی گزارشی در «فرهیختگان» در گفتوگو با کارشناسانی از حوزه‌های فناوری، حقوق سایبری و دیجیتال پیشنهاد‌هایی به این شورا ارائه کردیم.
شدت اهمیت موضوع اما به اندازه‌ای بود که ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در اولین روز کاری‌اش در وزارت ارتباطات با پرسش خبرنگاران درباره فیلترینگ روبه‌رو شد و گفت که سیاستگذاری محدودیت‌های اینترنت در این وزارتخانه اتفاق نمی‌افتد اما ما قطعا در جریان مطالبات مردمیم. هاشمی همچنین گفت وضعیت موجود «به واسطه استفاده از فیلترشکن‌ها» وضعیت قابل قبولی نیست و این روش قطعا باید «بازطراحی» شود.
انتظار جمعی «پاسخ» می‌خواهد
از زمانی که مردم بخش قابل توجهی از زندگی خود را به سمت سرزمین‌های مجازی برده‌اند، موضوع اینترنت اهمیت دوچندانی پیدا کرده و همزمان مشکلات متعددی گریبانش را گرفته است. به طوری که در یک دهه اخیر وزرای ارتباطات دولت‌های مختلف، هر‌از‌چندگاهی مجبور به توضیح درباره کندی سرعت اینترنت با دلایلی از جمله قدیمی‌بودن زیرساخت‌ها، تحریم، ترافیک شبکه و فیلترینگ بوده‌اند. اگر تا قبل از همه‌گیری کرونا از پلتفرم‌های مجازی به‌عنوان ابزاری برای سرگرم‌شدن استفاده می‌شد، امروز شبکه‌های مجازی به یکی از اجزای اساسی زندگی مردم تبدیل شده‌اند و تأثیر عمیقی بر زیست اقتصادی آنها می‌گذارند. همین موضوع باعث شده تا میزان حساسیت اجتماعی نسبت به کم و کیف آن بیشتر و بیشتر شود، به طوری که موضوع رسیدگی به وضعیت اینترنت و فیلترینگ، به یکی از شعارهای اصلی رئیس‌جمهور در انتخابات تبدیل شده بود و توجه جوانان را به خود جلب می‌کرد. پزشکیان حتی در نشست خبری اواخر شهریور‌ماه هم مورد پرسش درباره وضعیت فیلترینگ قرار گرفت و در پاسخ گفت بعد از سفر به آمریکا و یک سفر استانی دیگر به این موضوع رسیدگی خواهد کرد. همه اینها حاکی از انتظاری جمعی برای رسیدگی به مسئله‌ای است که تاکنون وعده‌های زیادی درباره حل آن داده شده است. به منظور بررسی ابعاد این مساله با محمد کشوری، کارشناس حوزه ارتباطات گفتوگو کردیم که در ادامه متن آن را از نظر می‌گذرانید.
کشوری: وزیر باید با بخش‌های مختلف رایزنی کند
محمد کشوری اولین گام و راه‌حل میدانی بازنگری در سیاست‌های فیلترینگ را رفع فیلتر گوگل‌پلی می‌داند. او در این‌باره تاکید کرد: «این کار باید بدون هیچ حرف و حدیث؛ و در سریع‌ترین زمان ممکن انجام شود و به برداشتن یک گام مقدماتی و اعلام حسن نیت و اینکه مسئله در حال انجام است، کمک می‌کند. وقتی می‌خواهید مسئله را بررسی کنید، بالاخره برخی نهادها مخالفند و یکسری الزامات بالادستی هست؛ اما وظیفه وزیر این است که با رایزنی، بحث و ارائه راه‌حل، بخش‌های حکمرانی را به اجماع برساند. این ممکن است مقداری زمان ببرد. در دنیای واقعی یک دکمه‌ای وجود ندارد که با فشردنش فیلترینگ برداشته شود. اما اولین گام این است که فیلترینگ پلتفرمی مثل گوگل‌پلی را بردارند که تقریبا هیچ مسئله‌ای ندارد تا یک پالس و سیگنال مثبتی باشد و نشان داده شود که مسئله در حال بررسی است.»
شفاف باشید
بخش مهمی از نارضایتی مردم از سیاست‌های فیلترینگ، مربوط به شفاف‌نبودن بخش اعلامی آن است. کاربران حتی در جریان علت فیلترینگ برخی از پلتفرم‌ها قرار نمی‌گیرند و همین موضوع آنها را سردرگم می‌کند. کشوری با اشاره به این موضوع به‌عنوان یک راه‌حل اساسی در زمینه مشکلات فیلترینگ ادامه داد: «اگر شما به‌صورت شفاف اعلام کنید که چه بحث‌هایی پیش می‌رود و با کارشناسان و نخبگان جلساتی گذاشته شود و حتی نمایندگانی از نهادهای بالادستی مثل بخش‌های مرتبط با قوه قضائیه و دستگاه‌های دیگر باشند و توضیح دهند و راه‌حل ارائه بدهند، خیلی کمک می‌کند. یکی از مشکلات فیلترینگ همین غیرشفاف بودنش است. ما بارها گفتیم. مواردی که کمیته تعیین مصادیق مجرمانه فیلتر می‌کند، مشخص نیست در کدام جلسه و با کدام مصوبه بوده است. متن مصوبه کجاست و شرایطش به چه صورت بوده و چه کسی موافق و چه کسی مخالف بوده است. اینها مشخص نیست و طبیعتا باید در فرایندهای قانونی شفاف شود. پیش‌نویس به مصوبه نیاز دارد و باید از کارشناسان نظر بخواهند که ما می‌خواهیم برای فلان برنامه فیلترینگ بگذاریم، یکسری پیش‌نویس دارد و باید نظر بدهند. مثل روالی که در مجلس برای قوانین دنبال می‌شود و پیش‌نویس قانون که طرح یا لایحه است، منتشر می‌شود و همه نظر می‌دهند و در کمیسیون‌های مجلس بحث می‌شود، اینجا هم باید به همین شکل باشد. اگر وزارت ارتباطات می‌خواهد نهادهای حکمرانی را برای این مسئله به تصمیم برساند باید در چنین فرایندی از صاحب‌نظران کمک بگیرد و همین که نظر بخواهد و شفافیت ایجاد کند، مخاطب می‌فهمد که اتفاقات در حال پیش رفتن است. اما صرفا اینکه یک مسئول هر از گاهی مصاحبه کند و در فاصله میان دو مصاحبه جامعه هیچ حسی نداشته باشد که چه اتفاقی دارد می‌افتد، باعث نگرانی و فشار مضاعف به وزیر می‌شود و شاید خیلی مطلوب نباشد. از این جهت به نظرم این فرایند باید این‌گونه اصلاح شود و از خود مردم و صاحب‌نظران کمک بخواهند که این اصلاح به چه نحوی باشد.»
با اخلال در فیلترشکن‌ها سرعت اینترنت را کم نکنید
کندی سرعت اینترنت هم در کنار فیلترینگ از مشکلاتی است که مردم به‌ویژه در روزهای اخیر با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. موضوعی که وزیر ارتباطات یکی از علت‌های آن را «افزایش حجم تولید محتوا در دنیا» دانست. محمد کشوری اما معتقد است که در ساعات پیک مصرف مثل ساعت 10 شب که بیشتر مردم در حال استفاده از اینترنتند، طبیعتا شبکه دسترسی مخابراتی، مخصوصا کسانی که به‌صورت بی‌سیم و از موبایل استفاده می‌کنند، در مناطق شلوغ شهر دچار مشکل می‌شود. او در این باره افزود: «در همه‌جا و همه چیز این را بعید می‌دانم مگر اینکه پلفترم‌هایی فیلتر شده باشد و تجهیزاتی که برای فیلتر گذاشته‌اند، خودش مانعی باشد که در مواقع پرمصرف، ممکن است فشار روی آنها هم زیاد شود و کیفیت افت کند. اما یک بخش فیلترینگ هم این است که سیاست‌هایی که برای اعمال بر شبکه گذاشتند باعث اخلال در فیلترشکن‌ها می‌شود، اما وقتی 50 درصد از مردم از فیلترشکن استفاده می‌کنند معنایش این است که در 50 درصد از استفاده مردم اخلال ایجاد می‌شود، طبیعتا آنها هم باید به‌واسطه سیاست‌های مربوط به فیلترینگ، رفع یا اصلاح شوند.»
پروژه فیبر نوری مفید و موفق بود
پروژه فیبر نوری یکی از موفق‌ترین پروژه‌هایی بود که در دولت قبل توسعه داده شد و ظاهرا همه کاربران استفاده از آن را بر اینترنت‌های رایج ترجیح می‌دهند. با این‌حال به نظر می‌رسد رفته‌رفته سرعت توسعه این پروژه در سراسر کشور خیلی کم شده است. کشوری با بیان اینکه پروژه فیبر نوری برای وزارت ارتباطات دولت قبل، مهم‌ترین اولویت بود گفت: «در حال حاضر به نظر می‌آید مقداری زمان ببرد که تیم جدید دولت بخواهد آن مسیر را ادامه دهد و برداشت من این است که مقداری در سیاست‌های آن اصلاح ایجاد خواهد کرد. اما من فکر نمی‌کنم و نشنیدم که دولت جدید مخالف این باشد که بخواهد آن را متوقف کند. این پروژه حتما نیاز به اصلاح دارد و خود ما هم به‌عنوان کارشناس بارها گفته بودیم که برخی از سیاست‌های آن پروژه سیاست‌های دقیق و درستی نبود. مثلا بر پوشش خیلی اصرار می‌شد درحالی‌که مهم اتصال شبکه است و مقدار یارانه‌هایی که داده می‌شود و احراز پوشش باید اصلاح شود. اما اصل پروژه حتما مفید و موفق است و باید ادامه پیدا کند و من نشنیدم که کسی بگوید این پروژه خوب نیست. اما حتما اصلاح باید متناسب با اصلاحاتی که در اختیار وزارت ارتباطات است، باشد.»
