مریم فضائلی، خبرنگار گروه فرهنگ: وقتی به گذشته‌ها نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم مردم همیشه و در همه این‌سال‌ها میل به سینما رفتن داشته‌اند و آن را در سبد فرهنگی‌شان جای داده‌اند. عده‌ای دغدغه این حوزه را دارند و برای نقد کردن به سینما می‌روند اما طیف دیگر که گسترده‌ترند به چشم سرگرمی به آن نگاه می‌کنند. عمده این افراد ترجیح می‌دهند برای دیدن آثار کمدی به سینما بروند تا لحظات شادی را برای خودشان رقم بزنند. در بعضی از زمان‌ها رفت‌وآمد به سینما بیشتر می‌شود و اصطلاحا بهار سینما را رقم می‌زند. ماه فروردین و اکران نوروزی و بعد از آن تعطیلات تابستانی یکی از همین زمان‌هاست که معمولا برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری برای جدول اکران آن توسط مدیران سینمایی انجام می‌شود.
حالا 6 ماه است که از شروع سال 1403 می‌گذرد و سینما دو فرصت پرمخاطبش را پشت‌سر گذاشته است. تصمیم گرفتیم مروری بر فروش فیلم‌هایی که در این مدت اکران شد، داشته باشیم به همین جهت به سایت سمفا (سامانه مدیریت فروش و اکران سینما) مراجعه کردیم و بررسی کردیم به هر ژانر چند درصد سانس اختصاص داده شده و سهم هرکدام از فروش گیشه چقدر است. در این بازه زمانی 38 فیلم روی پرده رفت که 8 ژانر را شامل می‌شد؛ کمدی، ملودرام، اکشن، جنایی، دفاع مقدس، تاریخی، کودک و نوجوان و درام ورزشی. باوجود تنوع ژانر در جدول اکران، بار فروش گیشه با 73 درصد روی دوش آثار کمدی بود و بعضی از ژانرها کمتر از یک درصد در فروش 907 میلیارد و 661 میلیون تومانی 6 ماه نخست امسال سهم داشتند. البته باید به این نکته هم توجه داشت که 65 درصد سانس‌ها در این مدت به آثار کمدی اختصاص داشته و مابقی بین ژانرهای دیگر تقسیم شده است. یک موضوع دیگر که در آمار باید مورد توجه قرار گیرد، تقسیم سانس برای فیلم‌هاست که بیشترین سهم باز هم در اختیار فیلم‌های کمدی قرار دارد.
کمدی‌سازان دو دهه اخیر سینمای ایران در واکنش به انتقادها حول سطح کیفی آثارشان، یک جمله آماده دارند: «مردم فیلم‌های ما را دوست دارند.» در اثبات این گزاره هم به فروش فیلم‌هایشان ارجاع می‌دهند. مساله منتقدان مخالفت با کمدی نیست. اتفاقا سینما با ژانرهایی مثل کمدی و وحشت که لذت جمعی تماشاگران را ممکن می‌کنند، معنای اصیل خود را می‌یابد. دغدغه منتقدان سطح کیفی نازل این فیلم‌هاست که با توجه به فروش بالای آنها می‌تواند ذائقه‌ساز باشد.
دو‌سوم کل سانس‌های اکران سینمای ایران به کمدی‌ها اختصاص دارد. بی‌آنکه درصد تخصیص سانس به فیلم‌های مختلف توجیه فرهنگی داشته باشد. یعنی مشخص نیست طبق چه اولویتی به هر یک از این‌گونه‌ها به میزان ارائه شده در این آمار سانس اختصاص می‌یابد. حالا با توجه به جدول فروش و جدول تخصیص سانس به فیلم‌های مختلف، این سوال پیش می‌آید که آیا چون مردم، سینمای کمدی را دوست دارند، سانس‌های بیشتری به این دست فیلم‌ها اختصاص می‌یابد یا اینکه این معادله برعکس است؟
ماجرای سمفا و آمار
بد نیست که در ابتدای گزارش، به چیستی سمفا و همچنین مشکلات این سامانه اشاره کنیم. سمفا از سال 1399 آغاز به فعالیت کرد. قبل از این سامانه، سایت «سینما شهر» آماری از میزان فروش و تعداد مخاطبان سینماها ارائه می‌داد. سایتی که در آن تنها می‌توانستیم آمار فروش هفتگی سینما را تماشا کنیم. با آمدن سمفا، اطلاعات به‌روزتر شد و مخاطب می‌توانست آمار لحظه‌ای فروش فیلم‌ها و تعداد مخاطبان هر سینما و هر شهر را مشاهده کند. هدف از ساخت چنین سامانه‌ای، ایجاد شفافیت در حوزه سینما بود، اما خیلی طول نکشید که چالش‌های این سامانه هم مشخص شد. یکی از اصلی‌ترین خلأهای این سایت، عدم ثبت میزان فروش برخی از سینماها در سامانه است. این موضوع از همان ابتدا که سامانه مدیریت فروش و اکران سینماها به راه افتاد، وجود داشت. سمفا هنوز به سینماهای کوچک شهرستان‌ها متصل نشده و تنها آمار سینماهای بزرگ و مدرن کشور را اعلام می‌کند. حتی زمانی که سینماها بابت کرونا چند ماهی خالی از تماشاگر بود، انتظار می‌رفت که اختلال‌های سامانه رفع شود، انتظاری که هنوز پابرجاست و در رفع آن اشکال هنوز فعالیتی صورت نگرفته است. یعنی می‌توان این موضوع را مطرح کرد که میزان فروش کل سینماهای کشور در سامانه سمفا وجود ندارد و آمار موجود تنها مربوط به سینماهایی است که به این سامانه متصلند.
کمدی و دیگر هیچ
در گزارش‌های متعددی سینمای کمدی و حضور پررنگی را که در سینمای ایران دارد، بررسی کردیم. در یکی از آخرین گزارش‌ها، درباره سیر تسلط نوع خاصی از کمدی‌ها بر گیشه‌های سینمای ایران نوشتیم. کمدی در تمام سال‌ها، جزء ژانرهای مهم سینمای ما و البته سینمای جهان بوده، اما به مرور زمان توجه بیش از اندازه به نوع خاصی از کمدی در سینمای ایران باعث شد تا راه تنفس دیگر ژانرها بسته شود. حتی برای آنکه کمدی در سینما باقی بماند، کاری کرده تا جایگاه دیگر ژانرها هم به خطر بیفتد. سهم کمدی به مرور زمان بیشتر شده، آنقدر که در سال 1402 توانسته 75 درصد از فروش سینما را به نام خود بزند و تمام ژانرهای دیگر تنها سهم 25 درصدی داشته باشند.
سال 1403 هم تا به اینجا، مسیری غیر از این را طی نکرده است. در میان 38 فیلم سینمایی، 11 فیلم در ژانر کمدی پخش می‌شوند. شاید این عدد به ظاهر زیاد نباشد، اما وقتی کنار فیلم‌های ژانرهای دیگر قرار می‌گیرد، مشخص می‌شود که باز هم تمرکز اصلی سینما، روی فیلم‌های کمدی است. در همین شش ماه، ژانر کمدی موفق شده 660 میلیارد و 755 میلیون تومان در گیشه را به نام خود ثبت کند. این عدد، 73 درصد میزان فروش کل سینما را شامل می‌شود. البته این میزان فروش، خارج از تبلیغات گسترده‌ای که انجام می‌شود، ابر و باد و مه و خورشید و فلک را هم می‌طلبد. در همین راستا، 46 درصد تعداد سالن‌ها، برای فیلم‌های کمدی اختصاص یافته و در 65 درصد سانس‌ها هم فیلم‌هایی با این ژانر را پخش کردند.
باقی ژانرها، دورچین سینما
به غیر از 11 اثر کمدی، 27 فیلم دیگر در این بازه زمانی روی پرده بوده است که شامل 16 اثر ملودرام، چهار فیلم کودک و نوجوان، دو اثر اکشن، دو اثر تاریخی، یک فیلم دفاع مقدس، یک اثر درام ورزشی و یک اثر جنایی می‌شود که تنها توانستند 27 درصد فروش گیشه را از آن خود کنند. با وجود اینکه تعداد بیشتری از فیلم‌ها جزء کمدی‌ها حساب نمی‌شوند، اما تنها 35 درصد سانس‌ها برای فیلم‌های غیرکمدی درنظر گرفته شده است. یعنی مدیران سینمایی به بعضی ژانرها در خوش‌بینانه‌ترین حالت، یک درصد سانس اختصاص می‌دهند.
درباره این آمارها باید به یک نکته توجه کرد آن هم شیوه مدیریت اکران فیلم‌هاست. معمولا و در اکثر مواقع امکاناتی که به فیلم‌های کمدی داده شده، زمینه‌ساز فروش بیشتر این ژانر نسبت به گونه‌های دیگر می‌شود. برای مثال تعداد سانس‌هایی که به کمدی‌ها اختصاص داده می‌شود بیشتر از سانس‌هایی است که فیلم‌های اجتماعی دارند. یا ساعت نمایش فیلم‌هایی غیر از ژانر کمدی معمولا در ساعات خلوت سینماست و سینماداران ترجیح می‌دهند سانس‌های شلوغ را به فیلم کمدی اختصاص دهند تا به اصطلاح گیشه خوبی هم داشته باشند. یا در بعضی موارد فیلم‌های کمدی را مدت زمان بیشتری روی پرده نگه می‌دارند. نمونه‌اش فیلم سینمایی «فسیل» که حدود یک سال روی پرده بود و اعتراض تهیه‌کنندگان آثار غیرکمدی را به‌دنبال داشت.
