سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: «من موافقم که کرسی‌های آزاداندیشی تشکیل شود. ما که گفتیم کرسی آزاداندیشی، از اول نظرمان همین بود؛ کسی بیاید و نظر مخالف خودش را هم بگوید؛ منتها شما جوان دانشجوی انقلابی مسلمان ولایی، آن قدرت منطق و قوت استدلال را پیدا کنید که بتوانید قشنگ بروید با خونسردی در مقابل او قرار بگیرید و استدلال او را باطل کنید؛ این خوب است، این درست است. و این امروز ممکن است؛ [شاید] 10 سال پیش، 12 سال پیش، 15 سال پیش این کار ممکن نبود، امروز ممکن است.» این بخشی از سخنان مقام‌معظم‌رهبری در سال 1394 درباره اهمیت برگزاری کرسی‌های آزاد‌اندیشی است که در دیدار با دانشجویان مطرح کردند. 

«تشکیل میزگردها و کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه‌ها که بنده مکرر این را تکرار کرده‌ام و تاکید کرده‌ام و توصیه کرده‌ام؛ و خب خیلی پیشرفتی نداشته.» این گزاره را نیز مقام‌معظم‌رهبری در خردادماه سال 1398 در دیدار رمضانی خود با دانشجویان مطرح کردند. صحبت‌هایی که البته در طول یک دهه گذشته بارها از طرق مختلف به آن اشاره شده که از جای خالی این کرسی‌ها در میان دانشجویان حکایت می‌کند. البته گلایه از کم‌رونقی کرسی‌های آزاداندیشی به شخص اول دولت هم رسید، تا جایی که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور روز دوشنبه در اولین نشست خبری خود با اصحاب رسانه هم به این مساله پرداخت و عنوان کرده بود با وجود تاکیدات مکرر رهبری، جهاد تبیین که یکی از اصول اساسی آزاداندیشی است، به‌ خوبی اجرا نشده است. انتقاد از وضعیت امروز کرسی‌های آزاداندیشی را باید محور دیگر صحبت‌های او دانست. رئیس‌جمهور در این باره گفته بود: «کرسی آزاداندیشی به معنای این نیست که اگر کسی نظر مخالفی ارائه داد، ضدانقلاب تلقی شده و از دانشگاه یا موقعیت شغلی خود کنار گذاشته شود.» البته او در ادامه صحبت‌هایش به اهمیت گفت‌وگو و شنیدن نظرات مختلف هم اشاره و تنها راه پیشرفت کشور را گفت‌وگو و تبادل نظر معرفی کرد. نکته قابل‌توجه در صحبت‌های او هم نقد روش‌های اجبار و فشار بود؛ چراکه عالی‌ترین شخص اجرایی کشور معتقد است باید به ‌جای «سرکوب و حذف» به گفت‌وگو و شنیدن نظرات مختلف توجه داشت. اتفاقی که در قالب رویداد کرسی‌های آزاد‌اندیشی چند سالی است به روال معمولی در بستر دانشگاه آزاد تبدیل شده و البته در سال تحصیلی اخیر به شکلی سراسری در سایر دانشگاه‌های کشور هم دنبال شد. ایده‌‌ای که می‌تواند با مطالبه رئیس‌جمهور تبدیل به قرار همیشگی در دانشگاه‌ها باشد. در ادامه این گزارش روند برگزاری رویداد کرسی‌های آزاد‌اندیشی را مرور کردیم و در ادامه از تحولات آخرین دوره آن خبر گرفتیم. 

   آغاز مسیر جدید آزاداندیشی دانشگاه 

واقعیت آن است که در تمام این سال‌ها جامعه دانشگاهی کمتر به برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی اهمیت داده است، به‌طوری‌که کمتر مرکز آموزشی را می‌توان پیدا کرد که در فواصل مختلف، کرسی‌های آزاد‌اندیشی را به شکل یک رویداد برگزار کرده باشد. مغفول ماندن برپایی کرسی‌های آزاد‌اندیشی در میان گعده‌های دانشجویی از یک سو و تاکیدات مقام‌معظم‌رهبری بر برگزاری چنین رویدادی، مسئولان دانشگاه آزاد را به این فکر انداخت که «صدای دانشجویان» را از طریق برگزاری رویدادهای آزاداندیشی بشنوند. تصمیمی که قصد داشت دانشگاه آزاد را در مسیر تحقق تاکیدات مقام‌معظم‌رهبری قرار داده و شرایط را برای ترویج تفکر آزاد و تبادل نظر در محیط‌های علمی فراهم کند. راهی که از سال ۱۳۹۹ آغاز شد و اولین دوره «کرسی‌های آزاداندیشی» در این دانشگاه برپا شد، رویدادی که امسال به چهارمین دوره خود رسیده است. 

دانشگاه آزادی‌ها در برگزاری این رویداد، بر استفاده از واژه «کرسی‌های آزاداندیشی» که بارها از سوی رهبری انقلاب مطرح شده، تاکید داشته‌اند. رویدادی که تلاش کرده از ابتدا ادبیات خاص خود را هم داشته باشد، مثلا در روند برگزاری کرسی‌ها به جای استفاده از واژه «مخالف» از کلمه «منتقد» استفاده می‌شد؛ چراکه متولیان برگزاری کرسی‌ها در این دانشگاه معتقدند هر منتقدی لزوما «مخالف» نیست. دیدگاه مسئولان دانشگاه تنها به اینجا خلاصه نمی‌شود، بلکه نگاه آنها این است که دانشگاه محل «آزمون و خطای» دانشجویان است و اگر فضای علمی کشور برای اظهارنظر و نقد آرا و افکار دانشجویان آماده نباشد، نسل تربیت‌شده نمی‌تواند آن‌طور که باید مسیر رشد خود را دنبال کند. علی‌رغم اینکه کرسی‌های آزاداندیشی با اهداف مختلفی در دستورکار دانشگاه آزاد قرار گرفت، اما مهم‌ترین هدف را می‌توان ایجاد «فضای آزاد اندیشه و فکر» در محیط دانشگاه دانست. مسئولان این دانشگاه به «برد و باخت» در کرسی‌های آزاداندیشی فکر نمی‌کنند، بلکه بر تخصص‌گرایی در برگزاری این رویداد ملی تاکید کرده‌اند. به همین دلیل است که شش حوزه سیاسی، هنر و معماری، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سلامت برای برگزاری این رویداد در نظر گرفته شده تا دانشجویان براساس تخصص و علاقه خود، در یک حوزه تخصصی شرکت کرده و اظهارنظر کنند. حالا چهار سالی می‌شود که بحث و گفت‌وگو در دانشگاه آزاد بر مدار کرسی‌های آزاداندیشی می‌‌گردد. رویدادی که باعث شده تا نه‌تنها جامعه دانشجویی با چگونگی نقد کردن یک موضوع بیش از پیش آشنا شود، بلکه نحوه تعامل و تحمل نظرات مخالف را هم تجربه کرده و آن را فرا گیرد. 

   1399؛ اولین رویداد آزاداندیشی 

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم سال 1399 را می‌توان اولین سال برگزاری رویداد آزاد‌اندیشی در دانشگاه آزاد دانست. مهرماه همان سال بود که دستورالعمل اجرایی برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی از سوی فرزاد جهان‌بین معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد به روسای واحدها، استان‌ها و مراکز دانشگاه آزاد ابلاغ و عملا برگزاری این رویداد در دانشگاه آزاد آغاز شد. این اولین رویدادی بود که دانشجویان می‌‌توانستند موضوعات مدنظرشان را مطرح کرده و موافقان و مخالفان پیرامون آن به تبادل آرا بپردازند. در اولین رویداد رقابت تیم‌های دانشجویی در کرسی‌های آزاداندیشی ۱۴۵۶ تیم شرکت کرده و هر تیم ۴ نفره در قالب ۶ موضوع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی هنری، هنر و معماری و سلامت با یکدیگر به رقابت پرداختند. در این رقابت‌ها ۸۰۰ عضو داوری در مرحله استانی حضور داشتند و از تعداد ۱۴۵۶ تیم، ۲۶۳ تیم به مرحله کشوری راه پیدا کردند که بیشترین تیم شرکت‌کننده متعلق به استان‌های تهران با ۳۶۳ تیم، مازندران با ۱۰۲ تیم، استان گیلان با ۹۲ تیم، استان بوشهر با ۸۳ تیم و استان فارس با ۷۹ تیم بود. برگزاری موفق اولین دوره کرسی‌های آزاد‌اندیشی باعث شد تا مقام‌معظم‌رهبری در پیامی به اختتامیه این رویداد بر ادامه این سنت حسنه تاکید کنند. ایشان در پیام خود تاکید کردند: «اقدام عملی در راه‌اندازی کرسی‌های آزاداندیشی و رقابت گسترده گروه‌های دانشجویی، بی‌گمان در شمار افتخارات دانشگاه آزاد ثبت خواهد شد. از مدیریت دانشگاه و دانشجویان عزیز شرکت‌کننده متشکرم. این سنت حسنه باید در این دانشگاه و دیگر دانشگاه‌های کشور ادامه یابد.» پیامی که نشان می‌دهد دانشگاه آزاد این روزها به وقت آزاد‌اندیشی حرکت کرده است. 

   افزایش 2 برابری تیم‌ها در دومین رویداد

با توجه به برگزاری موفق اولین دوره کرسی‌های آزاداندیشی در سال 99 مسئولان دانشگاه تصمیم گرفتند دومین دوره این رویداد را نیز برگزار کنند. به همین دلیل مهرماه سال 1400 شیوه‌نامه اجرایی دومین رویداد ملی رقابت تیم‌های دانشجویی در کرسی‌های آزاداندیشی توسط معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد ابلاغ شد. بر همین اساس دومین دوره این رویداد با عنوان «اندیشه برتر» در واحدهای سراسر کشور در دو سطح استان و کشوری به‌صورت مجازی و حضوری با اهدافی مثل تضارب‌آرا میان تفکرات متکثر برای حل مسائل کشور، ایجاد محیط مطلوب برای بیان آزادانه و مسئولانه اندیشه‌ها در دانشگاه، ارتقای فرهنگ نقدپذیری، تفکر خلاق، نقاد و ایجاد شور و نشاط میان دانشجویان، تمرین و تقویت فعالیت‌های گروهی منسجم و هدفمند و تقویت ‌انگیزه‌های ارتقای دانش و آگاهی در میان دانشگاهیان و ایجاد بستر مناسب برای تشویق و زمینه‌سازی فرآیند تولید علم برگزار شد. در دومین رویداد که مرحله کشوری آن در خردادماه سال 1401 برگزار شد ۲۶۸۷ تیم در محورهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی شرکت کردند. اعدادی که نشان‌دهنده افزایش دوبرابری تیم‌ها در کرسی‌های آزاداندیشی نسبت به دوره اول است. دومین رویداد با اولین رویداد دو تفاوت داشت؛ اول اینکه در دومین رویداد، رقابت تیم‌های دانشجویی یک استاد مشاور اضافه شد که ۱۰۴۳ استاد مشاور که همگی از اعضای هیات‌علمی دانشگاه آزاد بودند، استاد مشاور تیم‌ها شدند. دوم اینکه در دومین رویداد که ۱۱ هزار شرکت‌کننده در آن حاضر شدند، ۳۴۰ کارگاه آموزشی و محتوایی در سطح کشور برگزار شد. 

   مشارکت 5 هزار و 600 تیم دانشجویی در سومین دوره

سال گذشته در گیر و دار تمام اتفاقات و تحولات شاید کمتر کسی تصور می‌کرد استقبال از سومین رویداد کرسی‌ها دوبرابر سال قبل شود. اما آن‌گونه که فرزاد جهان‌بین، معاون فرهنگی دانشگاه آزاد همان زمان به «فرهیختگان» گفته بود جمعیت دانشجویان مشتاق به حضور در سومین دوره رویداد به حدود 2 درصد دانشجویان دانشگاه آزاد رسید. اختتامیه این رویداد نیز تیرماه 1402 برگزار شد و براساس آمار بیش از پنج هزار و ۶۰۰ تیم در این رویداد شرکت داشتند. در مرحله استانی ۳۶۰۰ کرسی و در مرحله مجازی و حضوری کشوری ۴۰۰ کرسی برگزار شد و بیش از ۱۰۰۰ عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد در داوری مرحله استانی سومین رویداد ملی کرسی‌های آزاداندیشی شرکت کردند. ۲۸۷۵ استاد به‌عنوان استاد هادی در کنار تیم‌ها بودند و ۱۵۰ استاد در مرحله مجازی و ۵۰ استاد در مرحله حضوری به داوری پرداختند؛ تا جایی که به گفته جهان‌بین کرسی‌های آزاداندیشی در کنار جلسات مصاحبه دکتری به یکی از بزرگ‌ترین آوردگاه‌های داوری اساتید دانشگاه آزاد تبدیل شد. 

   1402؛ کرسی‌های آزاد‌اندیشی سراسری شد

رویداد سراسری رقابت تیم‌های دانشجویی در کرسی‌های آزاداندیشی که از سال 99 کلید خورده بود در ایستگاه چهارم خود قرار است به‌صورت رویدادی سراسری میان همه مجموعه‌‌های فعال آموزش عالی برگزار شود. «شیوه‌نامه اجرایی اولین رویداد سراسری رقابت تیم‌های دانشجویی در کرسی‌های آزاداندیشی» نیز مهرماه سال 1402 بر همین اساس ابلاغ و در آن تاکید شد: «با توجه به برگزاری موفق سه دوره رویداد سراسری رقابت تیم‌های دانشجویی در کرسی‌های آزاداندیشی در سال‌های 1399، 1400 و 1401 در دانشگاه آزاد و استقبال بی‌نظیر دانشجویان، مقرر شد معاونت فرهنگی وزارت علوم، معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد در راستای تحقق منویات مقام‌معظم‌رهبری در ایجاد محیط سالم برای شکل‌گیری بحث‌های تخصصی و تضارب‌آرا و ارتقای فرهنگ گفت‌وگوی مستدل، مستند و اخلاقی و در پاسخ به دستور معظم‌له «اولین رویداد سراسری رقابت تیم‌های دانشجویی در کرسی‌های آزاداندیشی» در واحدهای سراسر کشور را در دو سطح، استانی و کشوری برگزار کنند.» بر همین اساس است که چهارمین دوره برگزاری این رویداد به‌عنوان «اولین رویداد سراسری» شناخته شده است. پیش از این قرار بود این رویداد سراسری مردادماه برگزار شود اما از آنجایی که مسئولان دانشگاه به دنبال حضور «اکثریت» دانشجویان در این رویداد هستند، تصمیم گرفتند زمان آن را به بازگشایی دانشگاه‌ها موکول کنند. به همین دلیل با مصوبه شورای سیاستگذاری قرار شد کرسی‌های آزاد‌اندیشی با میزبانی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی و واحد یادگار امام(ره) در 20 الی 30 مهرماه برگزار شود. در‌حال‌حاضر مرحله مجازی کشوری در 6 محور برگزار شده که از هر محور، 16 تیم به مرحله حضوری کشور و مجموعا 96 تیم به این مرحله رسیدند.

   دانشگاه آزاد؛ الگویی برای سایر دانشگاه‌ها

بی‌شک دانشگاه آزاد با ادامه برگزاری این کرسی‌ها و توجه به تاکیدات رهبری، نقش مهمی در ایجاد بستر مناسب برای ترویج آزاداندیشی و تقویت فضای سیاسی و علمی در دانشگاه‌ها ایفا کرده و می‌تواند به الگویی برای دیگر دانشگاه‌های کشور تبدیل شود. کرسی‌های آزاداندیشی با هدف ترویج تفکر آزاد و تقویت فضای نقد و گفت‌وگو در دانشگاه‌‌ها در سال‌های اخیر به‌ویژه در دانشگاه آزاد مورد توجه ویژه قرار گرفته‌‌اند. با توجه به تاکیدات رهبری و حمایت رئیس‌جمهور، انتظار می‌‌رود این کرسی‌‌ها در سال‌های آینده با قوت بیشتری ادامه یابند و به بستری برای تقویت دانش، فرهنگ و تفکر در جامعه ایرانی تبدیل شوند. رفع موانع و چالش‌های موجود در این مسیر می‌تواند به تحقق کامل اهداف کرسی‌های آزاداندیشی کمک کرده و فضای علمی و سیاسی دانشگاه‌ها را بیش از پیش فعال و پویا کند.