حانیه قاسمیان، خبرنگار گروه جهانشهر: پس از گذشت حدود 10 روز از شهادت اسماعیل هنیه و فواد شکر، چشم منطقه و جهان به پاسخ ایران و محور مقاومت است. کارشناسان و تحلیلگران پیوسته تحرکات ایران را رصد کرده و امکان پاسخ مشروع به رژیم را بررسی میکنند. محور مقاومت اعلام کرده که پاسخ چندجانبه و ترکیبی خواهد بود. در این میان برخی دولتهای مجاور که ارتباط گسترده با رژیم دارند، از پاسخ محور مقاومت بیمناک شدهاند. روز گذشته آذربایجان که بوی خطر را احساس کرده، اعلام کرد رژیم در خاکش پایگاه نظامی ندارد. در سوی دیگر، تلآویو از سربازان خود در آذربایجان خواسته که آذربایجان و گرجستان را ترک کنند. گرچه تلآویو در درخواست خود، از سربازان «عادی» خواسته این دو کشور را ترک کنند اما منظورش مستشاران و عوامل جاسوسی فراوانی است که در این کشور مستقر کرده است.
آذربایجان از سال 2010 تاکنون همواره روابط تجاری، نظامی و اطلاعاتی خود را با تلآویو گسترش داده است. روزنامه «یدیعوت آحارونوت» پیشتر از قول یک دیپلمات ارشد گزارش داده بود اسرائیل از احتمال حملات ایران و حزبالله به اسرائیلیها در خارج از کشور یا دیپلماتها و سفارتخانههای تلآویو نگران است. این روزنامه به نقل از منبع مذکور نوشت: «وضعیت ما بسیار خطرناک است. بسیاری از فرستادگان به خارج از کشور احساس تهدید میکنند.» با افزایش احتمال عملیات ایران و محور مقاومت علیه مواضع رژیمصهیونیستی در پاسخ به ترور شهید هنیه، آذربایجان علیرغم روابط گسترده و تنگاتنگش با رژیمصهیونیستی در زمینههای اقتصادی، نظامی و امنیتی، از بیم حملات ایران تلویحا حضور نظامی رژیم در خاکش را انکار میکند. با اینحال باید دانست در سه دهه گذشته روابط اطلاعاتی و نظامی بین جمهوری آذربایجان و رژیمصهیونیستی بهطور چشمگیری توسعه یافته است. این روابط به سطح شراکت استراتژیک رسیده، بهگونهای که تجارت تسلیحات در مقابل انرژی بین اسرائیل و آذربایجان به یکی از ارکان اصلی استراتژی امنیت ملی اسرائیل تبدیل شده است. مهمتر از همه، آذربایجان خدمات لجستیکی به رژیمصهیونیستی برای جاسوسی از ایران میدهد. سیاستمداران رژیم اذعان دارند که ائتلاف رژیمصهیونیستی و آذربایجان، ائتلافی علیه تهران و تشکیل جبههای متحد در مقابله با ایران است.
همکاری نزدیک نظامی
تلآویو و باکو یک رابطه عملی و محرمانه را توسعه دادهاند که در آن آذربایجان بهعنوان یک بازار مهم به ارزش میلیاردها دلار برای صنعت دفاعی رژیمصهیونیستی عمل میکند. در سال ۲۰۱۱ این ائتلاف از طریق یک قرارداد به ارزش 1.6 میلیارد دلار که شامل موشک باراک و پهپادهای Searcher و Heron از شرکت صنایع هوایی اسرائیل(IAI) بود، تقویت شد. همچنین شراکتی بین سیستمهای دفاعی هوایی و صنعت تسلیحات داخلی در آذربایجان به وجود آمد. ازجمله شراکتهای مهم رژیم و آذربایجان در زمینه نظامی میتوان به یک پروژه مشترک بین وزارت صنایع دفاعی آذربایجان و شرکت Aeronautics Defense Systems رژیمصهیونیستی برای تولید پهپادها اشاره کرد. براساس گزارش تایمزآف اسرائیل، از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ آذربایجان ۶۹ درصد از تسلیحات خود را از اسرائیل وارد کرده است. از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ مجموع ارسال تسلیحات اسرائیلی به 2.2 میلیارد دلار رسیده است. همچنین شرکتهای فناوری اسرائیلی تکنولوژی جاسوسی پیشرفتهای، ازجمله نرمافزار جاسوسی پگاسوس به باکو ارائه کردهاند. علاوهبر این، شرکت «التا سیستمز» اسرائیل به باکو نقشههای دیجیتال جامع از قرهباغ کوهستانی ارائه داده که در جنگ با ارمنستان به نیروهای آذربایجان برتری زیادی داد. این دادهها نشان میدهد رژیم علیرغم آنکه در خاک آذربایجان پایگاه نظامی ندارد اما حضور مستشاری قوی و انکارناپذیری دارد. باید در نظر داشت بخش مهمی از این حضور مستشاری و نظامی جهت انجام عملیات و آموزش نیروهای آذری است.
فعالیتهای اطلاعاتی اسرائیل در آذربایجان
نزدیکی جغرافیایی آذربایجان به ایران، این کشور را به یک دولت محوری برای جمعآوری اطلاعات و عملیات نظامی رژیمصهیونیستی تبدیل کرده است. با فاصله فقط 500 کیلومتر از تهران، آذربایجان نزدیکترین مرز بینالمللی به تهران و برخی تاسیسات نظامی ایران را دارد. باکو به سازمان اطلاعاتی رژیمصهیونیستی، موساد، اجازه داده است یک شاخه عملیاتی پیشرفته ایجاد کند که به آنها امکان میدهد تا دستگاههای شنود و ردیابی را در آذربایجان نصب کرده و فعالیتهای ایران را نظارت کنند؛ این خدمت در ازای دریافت تسلیحات از اسرائیل است. همکاری بین باکو و تلآویو علیه ایران شامل ساخت ایستگاههای جاسوسی الکترونیکی موساد در مرزهای جنوبی آذربایجان میشود که فعالیتهای ایران را رصد میکنند. علاوهبر این، گفته شده باکو فرودگاهی را برای کمک به اسرائیل در صورت تصمیم به حمله به سایتهای هستهای ایران آماده کرده است. هرچند آذربایجان انکار میکند پایگاهی برای حملات احتمالی رژیم به سایتهای بالستیک و هستهای ایران است اما این امکان را نمیتوان نادیده گرفت. براساس گزارش هاآرتص در مارس 2024، حداقل ۹۲ پرواز باربری آذربایجان از پایگاه نیروی هوایی اسرائیل (عودا) به باکو انجام شده که حامل تجهیزات نظامی صادراتی در طول هفت سال گذشته بودهاند. همچنین در این گزارش آمده است که در مقابل ارسال تسلیحات از رژیم به آذربایجان، باکو نیز به موساد اجازه داده تا دستگاههای شنود و ردیابی در آن کشور نصب کرده و فعالیتهای ایران را نظارت کند. گزارشها حاکی از آن است که جمهوری آذربایجان به رژیم وعده داده که اگر بخواهد به تاسیسات هستهای ایران حمله کند، میتواند از فرودگاههای جمهوری آذربایجان استفاده کند. قبلا یک عامل موساد فاش کرد آذربایجان کشوری است که در آن عوامل موساد بهطور مخفیانه فعالیت میکنند و این کشور بهعنوان «نقطه صفر برای فعالیتهای اطلاعاتی» محسوب میشود. طبق گفته این عامل، حضور موساد در جمهوری قفقاز جنوبی بزرگ است و عملیاتهای اخیر آنها باعث دسترسی بیشتر به ایران شده است. ادعا میشود منطقه مرزی بین آذربایجان و ایران که چند ساعت با پایتخت باکو فاصله دارد، منطقهای حیاتی برای عملیاتهای جاری رژیم در داخل ایران است.
شراکت استراتژیک سایبری
رژیم به آذربایجان کمک کرده تا تواناییهای نظامی خود را در زمینه امنیت سایبری توسعه داده و دفاع خود را در برابر حملات احتمالی سایبری تقویت کند. همچنین آذربایجان و رژیم در تبادل اطلاعات امنیتی نیز همکاری کردهاند که موضع آنها را در منطقه تقویت کرده است. بهعنوان بخشی از این همکاری، شرکت NSO Group اسرائیلی نرمافزار جاسوسی Pegasus خود را به باکو فروخته است و تلآویو پهپادهای Hermes 450/900 از شرکت Elbit Systems را به باکو عرضه کرده است. این پهپادها، علاوهبر اینکه به حسگرهای الکترونیکی مجهز هستند، به ارتش آذربایجان مدل دیجیتالی از زمینهای مورد نظر ارائه میدهند. این دادهها نقشههای دقیقتری برای عملیاتهای زمینی در اختیار باکو قرار میدهد و مهمتر از همه، آتش توپخانه آنها را دقیقتر میکند. بنابراین، همکاری در زمینه امنیت سایبری بین رژیمصهیونیستی و آذربایجان تنها به منافع تجاری محدود نمیشود. مقامات آذربایجان در ۱۷ نوامبر ۲۰۲۲ اعلام کردند که بهزودی با حمایت رژیمصهیونیستی، یک مرکز امنیت سایبری در خاک آذربایجان تاسیس خواهد شد. هدف این مرکز «آموزش متخصصان و مربیان بسیار ماهر در زمینه امنیت سایبری» است و هدف آن آموزش «بیش از ۱۰۰۰ نفر، ازجمله ۱۵ مربی بسیار ماهر طی سه سال آینده» اعلام شده است.
همکاری اقتصادی تجاری در خدمت فعالیتهای اطلاعاتی
آذربایجان مقادیر زیادی نفت دریای خزر را به اسرائیل عرضه میکند. نفت آذربایجان تقریبا ۴۰ درصد از نفت وارداتی رژیم را تشکیل میدهد. در دوران دولت بنت-لاپید در نیمه دوم سال ۲۰۲۲، مشارکت آذربایجان و رژیم به بالاترین سطح استراتژیک ممکن ارتقا یافت. لاپید، آذربایجان را شریک مهم رژیم نامید. در ماه اکتبر، دولت آذربایجان اعلام کرد مرکز فرهنگی یهودی را تاسیس کرده که آن را تامین مالی میکند. در سال 2023، اسرائیل کالاهایی به ارزش ۱۵۹ میلیون دلار به آذربایجان صادر کرد. صادرات آذربایجان به اسرائیل در این مدت به 1.68 میلیارد دلار رسید. شرکتهای صهیونیستی در کشاورزی و امنیت سایبری آذربایجان سرمایهگذاری میکنند و قصد دارند حدود ۳ میلیارد دلار در بازسازی قرهباغ سرمایهگذاری کنند. شرکت نفتی SOCAR آذربایجان در حال اکتشاف میدان نفتی دریای مدیترانه لویاتان اسرائیل است. همکاری بین رژیمصهیونیستی و آذربایجان تنها به بخش نظامی محدود نمیشود بلکه به پروژههای اقتصادی نیز گسترش یافته است. این بیم از سوی ایران وجود دارد که در طول مرز مشترک خود با آذربایجان، شرکتهای کشاورزی صهیونیستی که در پروژه «روستاهای هوشمند» فعال هستند، ممکن است تحت پوشش فعالیتهای اقتصادی به جاسوسی و شنود بپردازند. هنگامی که وزیر کشاورزی رژیم، عودد فوریر از اولین روستای هوشمند در منطقه زنگیلان در ۲۰ مه ۲۰۲۲ بازدید کرد، به بالاترین مقام اسرائیلی تبدیل شد که از زمان انقلاب اسلامی به مرزهای ایران نزدیک شده است. در طول بازدید فوریر بهطور مشخص اظهار داشت «فرصت بازدید از روستای هوشمند نزدیک به مرز ایران را ارزشمند میداند.»
تهدیدات علیه ایران
تعمیق روابط سیاسی، نظامی و اطلاعاتی بین آذربایجان و رژیمصهیونیستی نگرانیهای تهران را درباره تحرکات ضدایرانی رژیم در داخل خاک جمهوری باکو را افزایش داده است. این تقویت روابط از طریق سفر وزیر دفاع وقت رژیم، بنی گانتز، به باکو بهوضوح دیده شده است. علاوهبر این، در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای آذربایجانی خود، جیهون بایراموف، در مراسم افتتاح سفارت آذربایجان در رژیم در 31 مارس 2023، کوهن اعلام کرد «با بایراموف توافق کرده که جبههای متحد علیه ایران تشکیل دهند.» در واکنش به این اظهار، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، ناصر کنعانی، رژیم را متهم کرد که در پی تبدیل خاک جمهوری آذربایجان به «میدانی برای تهدید امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران» است. روابط عمیق رژیم با جمهوری باکو سبب شده کارشناسان پاسخ به اسرائیل در داخل آذربایجان را مشروع تلقی کنند. ایران بارها در مورد حضور نظامی و اطلاعاتی رژیم در مناطق مرزی بین ایران و آذربایجان هشدار داده است. با این حال، آذربایجان استفاده رژیم یا کشورهای دیگر از حریم هوایی خود برای انجام حملات به سایتهای هستهای و نظامی ایران را تکذیب کرده است. وزیر امور خارجه ایران در ژانویه 2023 اسرائیل را متهم کرد با آذربایجان روابط نظامی برقرار کرده و به یک ائتلاف مخفی دست یافته است. جمهوری اسلامی همچنین بر این باور است که سرقت رژیم از انبوهی از پروندههای هستهای محرمانه ایران در سال 2018 شامل استفاده از آذربایجان بهعنوان پایگاهی برای آن عملیات جسورانه بوده است. گفته میشود موساد اسناد محرمانه مربوط به برنامه هستهای ایران را در سال 2018 از طریق آذربایجان منتقل کرده است. مقامات ایرانی 10 نفر را که مظنون به ارتباط با سازمان جاسوسی اسرائیل هستند، دستگیر کردهاند و آنها را متهم به هدف قرار دادن افسران اطلاعاتی ایران در استان آذربایجان غربی کردهاند. شبکه جاسوسی متهم به تلاش برای استخراج اطلاعات از افسران اطلاعاتی ایران از طریق روشهای خشونتآمیز مانند ربودن، تهدید و ضربوشتم است. همچنین آنها به آتش زدن خانهها و خودروهای مرتبط با دستگاههای امنیتی ایران و تلاش برای ترور فیزیکی افسران اطلاعاتی متهم شدند. گفته شده این گروه تحت هدایت افسران موساد در آذربایجان غربی، تهران و هرمزگان فعالیت کرده است. علاوهبر این، تهران بهشدت نگران احتمال انجام مأموریتهای شناسایی و حملات توسط پهپادهای صهیونیستی از خاک آذربایجان به تاسیسات هستهای ایران است. مشابه حمله ادعایی رژیمصهیونیستی با پهپادها به سایت هستهای نطنز در اوت 2014. اخیرا برخی رسانههای ایرانی ادعا کردهاند پهپادهای اسرائیلی در 29 ژانویه 2024 از پایگاههای خود در آذربایجان برای انجام حملاتی در اصفهان به پرواز درآمدهاند.
ارزیابی و چشمانداز آینده
آذربایجان یک تامینکننده عمده انرژی و یک واردکننده بزرگ سلاح از رژیم است. همچنین این کشور به بارانداز اطلاعاتی و حتی نظامی رژیم در نزدیکی خاک ایران و مجاورت مراکز اصلی جمعیتی و صنعتی این کشور تبدیل شده است. به نظر میرسد با توجه به تداوم شرارتها، شرارههای آتشی که درحال حاضر در منطقه برافروخته شده و دامنگیر رژیم و آمریکا نیز شده است، درنهایت خانمان این دولت شرور را نیز ویران کند. برخی گروههای مقاومتی که مجهز به تسلیحات دوربرد و آشنا به فعالیتهای سایبری هستند، تهدید کردهاند درصورت تداوم شرارتهای باکو، درسی فراموشنشدنی به آن خواهند داد.