زهرا فتورهچی، اقتصاددان: ریشه جنگ لفظی که درحالحاضر بین اسرائیل و ترکیه در حال وقوع است به چند ماه قبل بازمیگردد. زمانی که وزیر بازرگانی ترکیه اعلام کرد تا زمانی که اسرائیل اجازه ندهد ترکیه، کمکهای بشردوستانه خود را به مردم غزه برساند، هرگونه روابط تجاری و اقتصادی را با اسرائیل قطع خواهد کرد و همین کار را هم انجام داد. بررسی بازی قطع روابط اقتصادی بین ترکیه و اسرائیل نشان میدهد بازنده اصلی اسرائیل است؛ چراکه واردات اسرائیل از ترکیه بیشتر از واردات ترکیه از اسرائیل است. حجم ارزش تجارت اسرائیل و ترکیه در سال ۲۰۲۳ حدود ۷ میلیارد دلار بود. اسرائیل در میان ۲۰ کشور اولی قرار دارد که کالاهای ترکیهای را خریداری میکند. ترکیه در سال ۲۰۲۳ حدود 5.4 میلیارد دلار کالا به اسرائیل صادر کرده است. واردات ترکیه از اسرائیل در همین بازه زمانی حدود 1.6 میلیارد دلار بوده است. عمده صادرات ترکیه به اسرائیل شامل فولاد، کود، سوخت جت، وسایل نقلیه، پلاستیک، دستگاه الکتریکی و ماشینآلات و... میشود. واردات ترکیه از اسرائیل از سال ۲۰۱۶ به بعد بهتدریج افزایش یافت؛ این عدد در سال ۲۰۱۶ حدود 1.2 میلیارد دلار بود که در سال ۲۰۲۲ به 2.34 میلیارد دلار رسید و نهایتا در سال ۲۰۲۳ به 1.6 میلیارد دلار کاهش پیدا کرد.
جنگ حماس و اسرائیل باعث شده چهره اقتصادی اسرائیل در جهان تخریب شده و اسرائیل به انزوای اقتصادی دچار شود. اگرچه کشورهای بلوک غرب بهعنوان متحدان و طرفداران اسرائیل حملات آنها به غیرنظامیان را محکوم نکرده و تحریم اقتصادی و قطع روابط تجاری ایجاد نکردند، اما بهواسطه اینکه اسرائیل اجازه نمیدهد غربیها کمکهای بشردوستانه خود را به مردم غزه برسانند یک فشار سیاسی اعمال کردند؛ اما این موارد کافی نبود. ترکیه اولین کشور عضو ناتو بود که بعد از جنگ حماس و اسرائیل روابط تجاری خود را تا زمان ایجاد امکان رسیدن کمکهای بشردوستانه به غزه قطع کرد. دولت شیلی هم ماه گذشته همه همکاریها و فعالیتهای آموزشی خود را با اسرائیل در خاک شیلی ممنوع اعلام کرد. این کشور همچنین اعلام کرد هیچ سلاح، سیستم امنیتی و دفاعی از اسرائیل خریداری نخواهد کرد؛ همینطور شیلی شرکتهای خود را از شرکت در نمایشگاه بینالمللی هوا و فضا ۲۰۲۴ منع کرد.
جنگ، اقتصاد اسرائیل را به تباهی میکشاند
پژوهشگران میگویند جنگ نابرابر غزه، آینده اقتصادی اسرائیل را به تباهی میکشاند و مانع پیشرفت کریدور هند_خاورمیانه_اروپا خواهد شد. این کریدور باعث میشد روابط اقتصادی سیاسی اسرائیل با کشورهای عربی تقویت شود. احتمالا پیمان صلح ابراهیم که در سال ۲۰۲۰ منعقد شده بود نیز معلق شود؛ تلاش این پیمان در راستای بهبود روابط اسرائیل با کشورهای عربی اعم از مراکش بود. درواقع روابط اسرائیل با کشورهای عربی تحت تاثیر این جنگ قرار گرفت. کشورهای عربی تاکتیکهای تهاجمی اسرائیل علیه غیرنظامیان را محکوم کردند؛ روابط خود را قطع نکردند اما کاملا محدود کردند.
تحریمهای اقتصادی مردمی علیه اسرائیل
جنبشهای مختلفی نیز در جهان برای حمایت از مردم غزه شکل گرفت. یکی از این جنبشها، جنبش BDS (Boycott, Divestment and Sanctions) تحت رهبری فلسطین بود که خواستار تحریمهای جهانی علیه سرمایهگذاری و تجارت با اسرائیل شد. مردم جهان هم از طریق جنبش و برنامهها اعتراض خود را نسبت به حملات اسرائیل به غیرنظامیان نشان دادند. برای مثال در برنامهای تحت عنوان بارکد به کاربران اجازه داده میشود بارکد محصولاتی که از خاورمیانه وارد میشوند را اسکن کنند و درصورتیکه متعلق به اسرائیل بود خریداری نکنند. جنگ حماس و اسرائیل سبب شد برخی کشورها روابط خود را محدود و برخی قطع کنند و مردم نیز با تحریم خرید کالاهای اسرائیلی یا شرکت در جنبشها تلاش کردند اعتراض خود را به این جنگ اعلام کنند. بهطور کلی رفتارهای اعتراضی علیه جنگ در دنیا نسبت به جنگ حماس و اسرائیل محدودکننده هستند که این عوامل بر اقتصادی اسرائیل تاثیرگذار بوده است.
اسرائیل در باتلاق اقتصاد جنگ
واقعیت این است اسرائیل در باتلاق گیر کرده است. از زمان حمله حماس به اسرائیل تا پایان سال ۲۰۲۳ حدود ۴۶ هزار کسبوکار تعطیل شدند. به گفته یک شرکت اطلاعات تجاری معتبر انتظار میرود تا پایان سال ۲۰۲۴ حدود ۶۰ هزار کسبوکار دیگر نیز تعطیل شوند. این در حالی است که در دوران شیوع پاندمی کرونا، حدود ۷۶ هزار کسبوکار تعطیل شدند. هر چقدر که جنگ ادامهدار شود، تعطیلی کسبوکارها بیشتر میشود. اکنون دیگر تمامی بخشهای اقتصاد اسرائیل تحت تاثیر جنگ قرار گرفته است؛ چراکه نااطمینانی از پایان جنگ وجود دارد و این کشور با کمبود سرمایههای انسانی مواجه است. مهمترین سرمایه اسرائیل، سرمایههای انسانی آن است؛ افرادی که در بخش فناوری اطلاعات مشغول به کار بودند که بازگرداندن این نیروی کار به اسرائیل هزینهبر و زمانبر است. حدود ۸۵ هزار کارگر فلسطینی اسرائیل را ترک کردهاند. هزینه لجستیک و تدارکات در این کشور افزایش یافته است. ممنوعیت صادرات ترکیه به اسرائیل سبب شده اسرائیل بهدنبال تامین نیاز خود از سایر کشورها و از سایر راههای آبی است.
پیش از این کالاها از مسیر مدیترانه وارد اسرائیل میشد، اما حالا مجبور است از مسیرهای آبی دیگر استفاده کند. تنشهای ناشی از حملات انصارالله یمن در دریای سرخ شکل گرفته و سبب شده ۹۰ درصد حملونقل در آن منطقه کاهش پیدا کند. هزینه حملونقل، بیمه و لجستیک افزایش یافته است. همچنین شرکتهای اسرائیلی بهواسطه کمبود نیروی انسانی ناچار هستند دستمزد بیشتری پرداخت کنند. از یک طرف هزینههای شرکتها افزایش یافته و از سوی دیگر پس از جنگ نرخ بهره افزایش یافت و این امر هزینه تامین مالی شرکتها را بالا برد و گردش مالی آنها را پایین آورد؛ تمامی این عوامل سود شرکتها را در اسرائیل کاهش داده و به تعطیلی یکی پس از دیگری شرکتها منجر شده است. عدم اطمینان درباره پایان جنگ سبب میشود مردم اسرائیل نیز کالاهای تولید شده را خریداری نکنند. همچنین مردم دنیا نیز بهواسطه جنبشها محصولات اسرائیلی را خریداری نمیکنند.
اسرائیل در نقطه انزوای اقتصادی
بسیاری از تحلیلگران میگویند هرچقدر اقتصاد اسرائیل در باتلاق گیر کند، بههرحال آمریکا او را نجات میدهد. اما توجه داشته باشیم تزریق پول آمریکا به اقتصاد اسرائیل، زمانی کارا خواهد بود که بتواند امنیت را هم در کنار آن تضمین کند و تا زمانی که امنیت تضمین نشود، هیچ سرمایهگذاری نمیخواهد به اسرائیل بازگردد. سرمایههای انسانی که اقتصاد اسرائیل را رها کردند، حاضر به بازگشت نخواهند بود. بازگشت این سرمایهها به اقتصاد مستلزم امنیت پایدار است. صلح کوتاهمدت نمیتواند سرمایهگذار را بازگرداند و اقتصاد اسرائیل را باثبات کند. درمان اقتصاد اسرائیل از مسیر سیاست میگذرد. وضعیت اقتصاد اسرائیل قبل از اکتبر خوب نبود. تورم جهانی افزایش پیدا کرد و در دنیا سیاستهای پولی انقباضی دنبال شد. نرخ بهره جهانی افزایش پیدا کرد. این عوامل سبب شد تقاضا برای کالاها و محصولات اسرائیل کاهش پیدا کند. اولین صنعتی که از رکود جهانی رنج برد، صنعت فناوری اطلاعات و فناوری پیشرفته و همچنین استارتاپها بودند. اقتصاد اسرائیل قبل از جنگ حماس و اسرائیل درجا میزد اما بعد از جنگ ضربه به تمام بخشهای اقتصادی وارد شد. قبل از جنگ ضربه اصلی به صنعت فناوری و ساختوساز وارد شد. بعد از جنگ همه بخشها اعم از صنعت، کشاورزی و... تحت تاثیر قرار گرفتند؛ بهگونهای که این بخشها نمیتوانند روی پای خود بایستند و دولت نیز از آنها حمایت نمیکند. قرار است ۶۷ میلیارد دلار صرف جنگ شود. اعتراضات مردم اسرائیل و مردم جهان نیز افزایش یافته است. اسرائیل به نقطهای رسیده که به انزوای اقتصادی نزدیک میشود. آمریکا تنها زمانی میتواند اسرائیل را از انزوای اقتصادی نجات دهد که صلح پایدار و بلندمدت در اسرائیل ایجاد شود.
پینوشت
منبع مطلب، صفحه یوتیوب زهرا فتورهچی اقتصاددان و عضو هیاتعلمی دانشگاه محقق اردبیلی است.