زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: قرار بود 5 روز پیش، شورای راهبری دولت چهاردهم گزینههای پیشنهادی را تحویل رئیسجمهور دهند اما درحالیکه روز گذشته مراسم تنفیذ رئیسجمهور برگزار شد و امروز هم قرار است مراسم تحلیف رئیسجمهور در بهارستان برگزار شود، اما هنوز خبری از اعلام گزینههای پیشنهادی شورای راهبری به رئیسجمهور نیست. عدم اعلام نتیجه هم بازار گمانهزنی در مورد گزینههای پیشنهادی وزارتخانهها را داغ کرده و گزینههایی در رسانهها منتشر شده که البته منتقدان زیادی دارد. با این حال، رئیس شورای راهبری هیچکدام از گزینهها را تایید یا رد نکرده و تاکید کرده قرار است، گزینههای پیشنهادی با حضور معاون اول بررسی شوند.
تاخیر یک هفتهای شورای راهبری برای اعلام گزینههای پیشنهادی
27 تیرماه بود که ظریف برای توضیح سازوکار شورای راهبری دولت به شبکه خبر رفت. او در این گفتوگو اشاره کرد قرار است هرکارگروه تقریبا «3 نفر» را بهعنوان وزیر پیشنهادی به رئیسجمهور معرفی کنند. ظریف البته گفت گزینههای نهایی تا 3 مرداد ماه به رئیسجمهور ارائه خواهند شد. حالا اما 5 روز از زمان اعلامی رئیس شورای راهبری گذشته، مراسم تنفیذ رئیسجمهور برگزار شده اما خبری از اعلام گزینههای پیشنهادی به رئیسجمهور نیست. علاوهبراین به جای 3 نفر قرار است 8 پیشنهاد برای هر وزارتخانه معرفی شود. با این حال بالاخره روز یکشنبه محمدجواد ظریف در توییتی، اعلام کرد جلسات شورای راهبری صبح روز شنبه به پایان رسید و پیشنهاد کمیتهها همان روز برای رئیسجمهور ارسال شده و البته کمتر از 8 پیشنهاد نیز برای رئیسجمهور ارسال نشده است. پس از این، برخی رسانهها اسامی را بهعنوان گزینههای پیشنهادی کابینه از جانب شورای راهبری اعلام کردند. برای مثال پایگاه خبری تابناک، در خبری جزئیاتی از لیست احتمالی کابینهای که به مسعود پزشکیان ارائه شده را منتشر کرد. نکته جالب اما گزینههایی بود که در لیست منتشرشده این پایگاه خبری دیده میشود. جدای از اینکه برای وزارتخانهها تقریبا نام سه نفر در لیست درج شده، در لیست چهرههایی که برای وزارت ارتباطات منتشر شده نام افرادی مثل ستار هاشمی، مرتضی براری و رضا فرجیدانا به چشم میخورد. فرجیدانا، وزیر علوم دولت روحانی بود که تقریبا یکسال بعد از وزارت توسط مجلس، استیضاح شد. استیضاحی که به دلایلی ازجمله انتصاب افراد دخیل در ناآرامیهای سال 88 در مناصب کلیدی وزارتخانه بود. در گزینههای پیشنهادی برای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نام احمد میدری، پروانه سلحشوری و محمدکبیری دیده میشد. سلحشوری نیز ازجمله افرادی است که اظهارات تند او در صحن مجلس واکنشهای زیادی داشت و حتی منجر به احضار او به دادگاه نیز شد. در میان گزینههایی که برای وزارت جهاد کشاورزی معرفی شده هم نام افرادی مثل عبدالمهدی بخشنده، یزدان سیف و غلامرضا نوریقزلجه به چشم میخورد. برای وزارت راه و شهرسازی نیز عباس آخوندی، محمد اسلامی و پیروز حناچی پیشنهاد شده است. برای وزارت صمت نیز افرادی مثل حسین سلاحورزی، خداداد غریبپور و رضا رحمانی به چشم میخورد. حسین سلاحورزی ازجمله افرادی بود که برکناری او از ریاست اتاق بازرگانی حواشی زیادی به همراه داشت. گزینههای وزارت فرهنگ نیز افرادی مثل احمد مسجدجامعی، حسین انتظامی و رسول جعفریان هستند.
کابینه روحانی تکرار میشود؟
نگاهی به برخی گزینههایی که در لیست منتشرشده درج شده، چند نکته را مورد توجه قرار میدهد. نکته اول اینکه برخی از افرادی که برای سمت وزارت یا معاونت پیشنهاد شدهاند، عموما جزء چهرههای تندرو اصلاحطلبان محسوب میشوند که البته بخشی از آنها در سالهای اخیر حواشی زیادی نیز به راه انداخته بودند. در این میان نام افرادی مثل پروانه سلحشوری، حسین سلاحورزی، رضا فرجیدانا به چشم میخورد. نکته مهم دیگر همچنان ترکیب سنی افرادی است که در این لیست قرار دارند. تقریبا سن بیشتر گزینههای پیشنهادی حدود 60 سال و برخی بالای 70 سال است.
برای مثال احمد مسجدجامعی که گزینه پیشنهادی وزارت فرهنگ است، تقریبا 70 ساله است. امری که نشان میداد اگر گزینههای اعلامشده قطعی باشند، در وهله اول کابینه با مشکل تایید این گزینهها در استعلامها و پس از آن رای اعتماد مجلس مواجه خواهد شد و جدای از آن با کابینه مسنی طرف خواهیم بود که میانگین سنی آن روی عدد 60 قرار دارد. علاوهبراین دوشنبه شب نیز لیستی از کانال خبری جمهور14 منتشر شد که برخی گزینههای نهایی کابینه بیرون آمد که عباس جهانگیری برای وزارت نفت، عبدالناصر همتی برای وزارت اقتصاد، احمد میدری برای وزارت تعاون و رفاه اجتماعی، حسین علایی برای وزارت صمت، سیدجواد حسینی برای وزارت آموزشوپرورش، علیرضا تابش برای وزارت گردشگری، ستار هاشمی برای وزارت ارتباطات معرفی شدهاند. گزینههایی که در لیست جدید دیده میشوند، نشان میدهد در فهرست دوم در مقایسه با لیست اول کمتر نامی از چهرههای تندرو اصلاحطلب مشاهده میشود.
حق وتوی معاون اول برای حذف گزینههای شورای راهبری؟
روز دوشنبه، محمدجواد ظریف در توییتی به این موضوع اشاره کرد که خبر انتشار «سه گزینه» نادرست است و برای هر دستگاه تقریبا 8 گزینه معرفی و به رئیسجمهور ارائه شده است. توییت محمدجواد ظریف این گزاره را تقویت میکند که گزینههای اعلامشده دقیق نیستند و ممکن است افرادی به آن اضافه یا کم شوند. البته توییت ظریف یک نکته مهم دیگر نیز داشت و آن هم این بود که قرار است گزینههای اعلام شده با معاون اول رئیسجمهور بررسی شوند و احتمال دارد «در این مرحله تعداد گزینهها کاهش پیدا کنند.» جدای از اینکه چه گزینههایی به دولت اعلام شدند، حالا رئیس شورای راهبری از وجود یک فیلتر برای بررسی گزینهها خبر داد و آنهم نظر معاون اول بود.
براین اساس حتی اگر برخی از اسامی که در گمانهزنیها منتشر شدند، درست هم باشد، احتمال اینکه برخی از آنها با حق وتوی معاون اول حذف شوند هم وجود دارد. در نگاه کلی به گمانهزنیهایی که در مورد گزینههای احتمالی وزارتخانهها منتشر شده، چند نکته مورد توجه قرار دارد و آنهم این است اگر گزینههای اعلام شده تا حدی درست باشند، دردسرهای رئیسجمهور برای گرفتن رای اعتماد از مجلس بیشتر میشود و احتمال اینکه برخی از گزینهها بتوانند به کرسی وزارت برسند، اساسا بعید به نظر میرسد. برهمین اساس، انتشار این گمانهزنیها میتواند چند هدف مشخص داشته باشد که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.
فاصلهگذاری شورای راهبری با گزینه نهایی کابینه
تاکید ظریف براینکه معاون اول در حذف و اضافه گزینههای معرفیشده کابینه حق وتو دارد، نشان میدهد شورای راهبری تلاش دارد فشار احتمالی که بعد از اعلام گزینههای کابینه بر او وارد خواهد شد را کمتر کند و نقش معاون اول و رئیسجمهور را در گزینههای اعلامی پررنگتر نشان دهد.
اعلام اسامی و گمانهزنیها در رسانههای نزدیک به اصلاحطلبان درحالیکه چهرههای تندرو اصلاحطلب در میان آنها وجود دارد نیز میتواند بخشی از فضاسازی شورای راهبری به این منظور باشد که اگر گزینههای نهایی کابینه به چهرههای اصولگرایی نزدیک بودند یا نامی از برخی از اصولگرایان در میان آنها دیده میشد، شورای راهبری فاصلهگذاری با آن انتخابها داشته باشد و تاکید کند لیستی که در رسانهها اعلام شد به نظرات آنها نزدیکتر بوده است. موضعگیریهای رئیس شورای راهبری در اعلام نام گزینههای نهایی این گزاره را تقویت میکند که ظریف تلاش دارد تا حد ممکن فاصلهگذاری با رئیسجمهور و احتمالا کابینه نهایی داشته باشد و با تکیه بر اینکه برخی از آنها توسط معاون اول و رئیسجمهور رد شدند یا برخی به خاطر استعلام نهادها و برخی هم بهخاطر ترس از تایید نشدن توسط مجلس، فشار را تا حد زیادی از روی خود بردارد و این پیام را به افکارعمومی منتقل کند که بهخاطر فشارها و برخلاف میل خود مجبور به تغییر نام گزینههای پیشنهادی شده است.
از طرفی انتشار برخی از لیستها در رسانهها میتواند فضاسازی برای انتخاب گزینه اصلی وزارتخانهها باشد و تا جای ممکن امکان پیشبینیپذیری را کم کند؛ اتفاقی که در انتخاب معاون اول رئیسجمهور نیز افتاد و درحالیکه رسانهها احتمال انتخاب طیبنیا برای معاون اولی را تقریبا قطعی میدانستند، نهایتا معاون اول سیدمحمد خاتمی به سمت معاون اولی پزشکیان منصوب شد.
فشار سهمخواهان عامل اعلام دیرهنگام گزینههای پیشنهادی؟
نکته مهم و قابل توجه دیگر این است شورای راهبری برخلاف زمانی که اعلام کرده بود، یعنی 3 مرداد ماه، اعلام نتایج بررسی نهایی را تا تحلیف رئیسجمهور ادامه داد. امری که در وهله اول میتواند حاکی از این باشد که برخلاف آنچه تصور میشد، چینش کابینه و تعیین گزینههای نهایی آن پیچیدگیهای زیادی داشته و به این خاطر که اعضای شورای راهبری پیش از این اقدامی اینچنینی انجام نداده بودند، از پیچیدگیها و دشورایها نیز برآورد درستی نداشتند. علاوهبراین طولانی شدن زمان بررسی گزینههای پیشنهادی احتمال اعمال نفوذ و فشار احزاب اصلاحطلب برای سهمخواهی را تقویت میکند. امری که منجر میشود شورای راهبری بیشتر به شورای سهمخواهی تبدیل شود که برخلاف شعارهای اعلامی این شورا مبنیبر اولویت داشتن تخصص و کارآمدی بر وابستگیهای سیاسی است.