پانیذ رحیمی، خبرنگار: طی چندسال اخیر تجربه نشان داده پروژه ساخت مسکن توسط دولت به‌دلیل مشکلاتی مثل تامین مالی نظام بانکی به بن‌بست خواهد رسید. کارشناسان می‌گویند دولت نباید خود به‌عنوان سازنده مسکن وارد این حوزه شود، بلکه باید شرایط ساخت مسکن اعم از تامین زمین، تسهیل دریافت تسهیلات بانکی و به‌طور ویژه تسهیل صدور مجوزهای ساخت‌وساز را فراهم کند. فعالان حوزه ساخت‌وساز و انبوهسازان می‌گویند طولانی شدن روند صدور پروانه ساخت، تنها به زمان سپری‌شده در پیچ‌وخم ادارات و بعضا زدوبند و رشوه و تخلفات دیگر محدود نمی‌شود، بلکه در شرایط اقتصادی فعلی و کاهش ارزش پول ملی، خواب طولانی‌مدت سرمایه و افت ارزش سرمایه سرمایه‌گذاران و سازندگان موجب می‌شود آنان خرید زمین و معاملات سفته‌بازانه را به ساخت مسکن ترجیح دهند. به‌گفته فعالان بازار مسکن، در دولت چهاردهم یکی از مهم‌ترین دستورکارها باید تسهیل فرآیندهای اجرایی و زمان صدور پروانه ساختمانی باشد. مقایسه تطبیقی در این زمینه نشان می‌دهد درحالی زمان صدور پروانه ساختمانی در ایران بین 7 تا 12 ماه است که این زمان در تنها 28 روز (چهار هفته) است. همچنین این مدت زمان در سنگاپور 36 روز، در امارات 48، در مالزی 53، در مراکش 58، در فرانسه 62، در گرجستان و آمریکا 63، در دانمارک 64، در فنلاند 65 و در اردن 66 روز است. مقایسه مدت زمان صدور پروانه ساختمانی در ایران با 164 کشور جهان نشان می‌دهد با 210 روز (هفت‌ماه) انتظاری که در کشورمان برای صدور پروانه ساختمانی وجود دارد، این پروسه طولانی ایران را در رتبه 137 جهان در بین 164 کشور جای داده است. به‌عبارتی فرآیند صدور پروانه ساختمانی در ایران بدتر و طولانی‌تر از 136 کشور جهان است.
وعده شکست‌خورده 2ماهه شدن صدور پروانه
ایرج رهبر، رئیس انجمن انبوه سازان مسکن در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره فرآیند طولانی‌مدت صدور پروانه ساخت‌وساز در کشور مطرح کرد: «مدت زمان دریافت پروانه ساخت متفاوت است، اما به‌طور میانگین تقریبا بین هفت ماه تا یک‌سال است. بروکراسی اداری سبب طولانی شدن فرآیند اخذ پروانه ساخت شده است. اگر بخواهند می‌توانند حتی دو ماه و کمتر پروانه صادر کنند. می‌گویند باید استعلامات مختلفی بگیریم، اما اصل مساله به شهرداری بازمی‌گردد؛ حتی قول‌هایی هم درباره دوماهه شدن این فرآیند داده شده بود که هنوز به نتیجه نرسیده است. مسلما وقتی بروکراسی اداری طولانی وجود دارد فساد هم شکل می‌گیرد. به نظر من باید این فرآیند سیستمی شود؛ به‌گونه‌ای که ارباب‌رجوع به‌صورت فیزیکی در محل شهرداری حاضر نشود. باید امکان بارگذاری مدارک به‌صورت آنلاین با مدیریت شهرداری فراهم شود.»
صدور پروانه ساخت‌وساز در یک روز!
رئیس انجمن انبوهسازان مسکن در ادامه اظهار داشت: «همچنین ضرورت دارد زمان بررسی درخواست مشخص شود و درصورت وجود اشکال در طی چند ساعت اشکالات اعلام و توسط متقاضی حل شود. اگر هم مدارک ایرادی وجود ندارد برای مثال بعد از ۲۴ ساعت وارد مرحله دوم شود. مدیریت باید برای بررسی درخواست صدور پروانه ساخت‌وساز بازه زمانی تعیین کند. در چنین شرایطی هم از فساد جلوگیری می‌شود و هم پاسخگویی و کنترل به‌گونه‌ای مسئولانه انجام می‌شود. این شرایط در کشورهای پیشرفته وجود دارد. مساله صدور پروانه ساختمانی چون یکنواخت و یک‌نوع نیست مشکلات مراحل و فرآیندهای مختلفی دارد. به نظر من شهردار و مسئول شهرداری باید این موضوع را حل و تسهیل کند. بدنه کار، بدنه قدیمی است و تغییر در سیستم سخت و زمانبر خواهد بود؛ الزام تحقق این امر نیازمند مدیریت و مسئول کردن افراد مرتبط است. نیاز است بالادستی در شکایات ورود کند. موردی بود که برای یک ملک با زیربنای چهار هزار و ۵۰۰ متری به دلیل آشنایی با شهردار یک‌روزه پروانه صادر شده بود، یعنی امکان صدور پروانه در کوتاه‌ترین زمان ممکن هم فراهم است.»
هفت‌گانه ناقص سیستم صدور پروانه اشتغال انبوهسازان
رهبر افزود: «امیدوارم در راستای حل این مساله که سال‌هاست انبوهسازان را با مشکل مواجه کرده مدیریت و برنامه‌ریزی شود. علاوه‌بر صدور پروانه ساختمانی، صدور پروانه اشتغال انبوهسازان نیز با همین مشکل مواجه است؛ هرچند این فرآیند سیستمی است اما مسئولان و کنترل‌کنندگان سیستم صلاحیت و دانش لازم برای این کار ندارند. ما پیشنهاد کردیم تعداد افراد کم شود. کمیته بررسی پروانه‌ها که متشکل از هفت نفر از مدیران مختلف ارگان‌های مختلف با سلایق متفاوت است، درخواست متقاضی را بررسی می‌کنند. در گذشته که سیستم نبود وقتی رسیدگی انجام می‌شد دیگر کار تمام و پروانه صادر می‌شد اما امروز این روال به شکل گذشته نیست. وقتی مدارک لازم ارائه و بارگذاری شده، سیستم بررسی کرده و مشکلی وجود ندارد دیگر نیازی به کنترل نیست و باید پروانه صادر شود. تازه متوجه شدند که باید تعداد افراد کمیته را به سه نفر برسانند؛ اگر این کار را بکنند!
قاعده سراسری برای صدور پروانه در کشور وجود ندارد
محمدصادق پارسامهر، عضو انجمن انبوهسازان مسکن در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره روند صدور پروانه در استان‌های کشور اظهار داشت: «مدت زمان صدور پروانه ساخت‌وساز در ایران در استان‌های مختلف متفاوت است. به نظر می‌رسد وضعیت استان تهران بهتر از سایر استان‌هاست. در شهرستان‌هایی از جمله استان همدان پروانه ساخت‌وساز در کمتر از شش ماه صادر نمی‌شود؛ عملا این فرآیند بین شش ماه تا دو سال زمان نیاز دارد. در استانی مانند خراسان‌رضوی و شهرهای شمالی ایران این فرآیند بهتر انجام می‌شود. در خراسان رضوی بین ۴۵ روز تا سه ماه پروانه صادر می‌شود. نحوه تعریف فرآیند صدور پروانه در هر استان بسیار مهم است؛ چراکه متاسفانه یک قاعده کلی برای کل استان‌های کشور وجود ندارد. متاسفانه به‌رغم ارائه درخواست برای یکسان‌سازی فرآیند هنوز این موضوع به سرانجام نرسیده است. اگر نظارت کشوری بر صدور پروانه ساخت‌وساز وجود داشته باشد قطعا فرآیند بهتر خواهد شد.»
تاخیر صدور پروانه علیه سرمایه‌گذاران
پارسامهر افزود: «وقتی من به عنوان سرمایه‌گذار تصمیم می‌گیرم در یک پروژه ۱۰۰ میلیارد تومانی سرمایه‌گذاری کنم، بسیار تفاوت دارد که پروانه ساخت آن یک‌ماهه به دست من برسد یا یک‌ساله؛ طولانی شدن این فرآیند منجر به متضرر شدن سرمایه‌گذار می‌شود. هر پروژه و هر کاری که زمانبر شود، منجر به بروز فساد می‌شود. انبوه‌ساز می‌خواهد کارش زودتر انجام شود و ممکن است از هر طریقی اقدام کند که متحمل ضرر مالی نشود؛ این اقدام لزوما درست نخواهد بود و می‌تواند غیراصولی باشد. پیشنهاد می‌کنم دولت چهاردهم صدور پروانه ساخت‌وساز را تسهیل و یکپارچه کند. این مسیر از وزارت راه و شهرسازی می‌گذرد. متاسفانه یکی از گره‌های فعالیت ما در استان همدان سازمان نظام مهندسان است که فرآیند صدور پروانه را طولانی‌تر می‌کند.»
یک سال دوندگی مجوز برای 2 سال ساخت!
حسن محتشم، عضو هیات‌مدیره انجمن انبوهسازان مسکن استان تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره مدت زمان صدور پروانه ساخت‌وساز تصریح کرد: «صدور پروانه ساخت‌وساز مراحلی دارد که مدت زمان آن در شهرداری‌های مختلف در سطح کشور متفاوت است. شاید بتوان گفت بیشترین زمان صدور پروانه ساخت‌وساز به‌واسطه وجود پیچیدگی مربوط به تهران است. ما در سال ۱۴۰۰ یک همایش برگزار کردیم و در آنجا وعده دادند مدت زمان صدور پروانه بالای یک‌سال را به سه ماه برسانند و برای تحقق این امر دو کمیته را در صدور پروانه حذف کردند که یکی از آنها کمیته‌نما بود؛ اما در مجموع نتوانستند آن‌گونه که وعده دادند عمل کنند ولی این مدت زمان به کمتر از یک‌سال رسید.» به‌طورکلی روند اخذ مجوز ساخت‌وساز نامناسب و طولانی است؛ چراکه اجرای یک ساختمان ممکن است دوسال طول بکشد اما صدور مجوز آن ۶ ماه تا یک‌سال زمان نیاز دارد. دلیل این مورد به طولانی بودن سیستم بروکراسی اداری بازمی‌گردد؛ متاسفانه مسئولان مربوطه آن‌گونه که باید و شاید پاسخگو نیستند و سرعت عمل لازم را ندارند. با توجه به وعده‌هایی که در این زمینه داده شده بود، مدت زمان صدور پروانه ساخت‌وساز می‌تواند به یک‌ماه تا ۴۵ روز برسد. بدنه نیروهای شهرداری باید با همکاری این فرآیند را تسریع کنند. الان به روال معمول کمتر از ۶ ماه پروانه صادر نمی‌شود، اما صدور برخی پروانه‌ها ممکن است تا دوسال هم طول بکشد؛ این موضوع به پیگیری متقاضی و عواملی مانند ایراد‌های نقشه در زمان ارائه به کارشناس شهرداری بستگی دارد. این موارد در شهرهای کوچک کمتر است و در مجموع بازه زمانی صدور پروانه یک‌سوم تهران است.
وزارت کشور در راستای تسریع روند صدور پروانه نظارت کند
محتشم ادامه داد: «وقتی یک سرمایه‌گذار یا انبوه‌ساز ملکی را خریداری می‌کند، یک سرمایه‌گذاری کرده و در انتظار مجوز است. این مجوز بار مالی سنگینی را به‌ویژه در کلانشهر‌ها و به‌خصوص در تهران تحمیل می‌کند. این درحالی است که اگر بتوانند روال اخذ مجوز را سیستماتیک کنند و سرعت عمل داشته باشند. بعضی از کشورها مثل امارات مجوز را در یک‌پنجم مدت زمانی که در ایران صرف می‌شود برای برج صادر می‌کنند. در برخی کشورهای توسعه‌یافته اگر کسی بخواهد پروانه ساخت‌وساز در یک خیابان را دریافت کند، رضایت همسایگان و ساکنان حائز اهمیت است که فرآیند را زمانبر می‌کند. اگر شهرداری بتواند این فرآیند را سیستماتیک کند، به‌طوری‌که حتی متقاضی مراجعه حضوری نداشته باشد، هم فرآیند تسریع و هم فساد کم می‌شود. حضوری بودن مراجعه منجر به بروز فساد نیز می‌شود. با توجه به اینکه شهرداری‌ها مستقل هستند، شهردار توسط شورای شهر انتخاب می‌شود و ذیل دولت تعریف نمی‌شوند، شورای شهر باید شهردار را پاسخگو کند. شهردار باید روند را تسریع کند. نمی‌توان گفت دولت خیلی دخالت دارد، چون شورای شهر از طرف مردم و شهردار توسط شورا انتخاب می‌شود. پیشنهاد ما درکل این است که وزارت کشور به‌عنوان نهاد ناظر از سوی حاکمیت شهرداری‌ها را نسبت به متقاضیان پاسخگو کند.»
قفل صدور پروانه در سازمان نظام مهندسی
فرشید پورحاجت، دبیر انجمن انبوهسازان مسکن در گفت‌وگو با «فرهیختگان» پیرامون عوامل موثر بر طولانی شدن فرآیند صدور پروانه در کشور عنوان کرد: «بازه زمانی صدور پروانه در کشور بستگی دارد که چه فرآیندی را برای این موضوع تعریف می‌کنیم. موضوعی که اکنون با آن دست به گریبان هستیم این است که مجموعه‌های استعلامات و مجوزهایی که منتج به صدور پروانه ساختمان می‌شود، برای شهرداری‌ها مشکل ایجاد کرده است. اگر بگوییم شهرداری بعد از چه مدت پروانه صادر می‌کند، من می‌توانم بگویم شهرداری می‌تواند صرف یک هفته هم پروانه صادر کند، اما یک سوی دیگر ماجرا دستگاه‌های متولی هستند که به نوعی بالغ بر ۶ ماه تا یک‌سال بازه زمانی صدور پروانه را طولانی می‌کنند. اگر بخواهیم روی این موضوع سازمان نظام مهندسی دست بگذاریم بیشترین زمان را بابت صدور پروانه ساختمان از فعالان بخش خصوصی می‌گیرد. هیچ نقشه‌ای در سازمان نظام مهندسی نیست که ورود کند و کمتر از ۶ ماه خارج شود. سایر دستگاه‌های خدمات‌رسان مانند شرکت توزیع نیروی برق، آتش‌نشانی، آبفا و... نیز در این مورد دخیل هستند. موضوع اصلی قفل صدور پروانه‌ها مربوط به سازمان نظام مهندسی و بروکراسی آن است. اگر کسی بتواند ظرف 6 ماه پروانه ساخت دریافت کند، فرد خوش‌شانس و پای‌کاری است و زنبیل خود را دم در شهرداری گذاشته است.»
پورحاجت بیان کرد: «بالغ بر ۵۰ درصد هزینه‌های ساخت‌وساز به قیمت زمین بازمی‌گردد. وقتی سرمایه فعال بخش خصوصی ۶ ماه تا یک‌سال توسط شهرداری و سازمان نظام مهندسی قفل می‌شود، گردش نقدینگی، کارآفرینی، بازگشت سرمایه و... در این حوزه صورت نمی‌گیرد. ماحصل این موضوع کاهش ساخت مسکن است؛ اوضاع در بدترین شرایط در ۱۵ سال گذشته است. بخشی از مجوزها که توسط سازمان نظام مهندسی قفل شده به نگاه وزارت راه‌وشهرسازی و شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های آن بازمی‌گردد. این دستورالعمل‌ها این قابلیت را دارند که فرآیند را تسهیل و تسریع کنند. ما در شرایطی هستیم که آزمایش خاک، حدود ۵۰ روز زمان نیاز دارد. زمانی که فرم تهیه نقشه تقاضا می‌شود، یک پروسه زمانی ۴۰ تا ۵۰ روزه صرف مطالعات خاک و ژئوتکنیک می‌شود. تمام گراف‌های خاک کشور توسط شرکت‌های مهندسین مشاور، مترو، آبفا، وزارت نفت و... وجود دارد؛ وزارت راه و شهرسازی می‌تواند با مداخله در این حوزه این فرآیند را از ۴۵ روز به یک روز کاهش دهد. موضوع این است که این عزم وجود دارد یا خیر. کشورهای دیگر در حوزه طراحی و اجرای ساختمان از مدل‌‌های DB استفاده می‌کنند اما در ایران از آن استفاده نمی‌شود. سیستم موجود در سازمان نظام مهندسی روند توسعه را قفل کرده است.»
مجوزهای شهرداری تهران به درگاه ملی مجوزها وصل می‌شود
امیر سیاح، رئیس مرکز بهبود محیط کسب‌وکار وزارت اقتصاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» تصریح کرد: «در فرآیند تسهیل صدور مجوزها برخی دستگاه‌ها به تکالیف خود عمل نکردند؛ یکی از دستگاه‌ها بخش مسکن وزارت راه و شهرسازی است که منجر به طولانی شدن فرآیند صدور پروانه ساخت‌وساز شده است. یکی دیگر از دستگاه‌ها وزارت کشور است که شرایط صدور پروانه ساختمان را هنوز که هنوز است بعد از گذشت دو سال و نیم از لازم‌الاجرا شدن فراهم نکرده است. به‌جز شهرداری تهران که خود برای پیشبرد این موضوع پیش‌قدم شد، وزارت کشور نسبت به مشخص کردن اسامی مجوزها و پاسخگو کردن باقی شهرها اقدام نکرده است. در میان شهرداری‌ها فقط شهرداری تهران همکاری کرده است. ما وقتی دیدیم وزارت کشور به اجرای قانون اهمیت نمی‌دهد، تصمیم گرفتیم کار را با شهرداری تهران پیش ببریم و به نتیجه برسانیم و آن را به تدریج به باقی کشورها توسعه بدهیم. شهرداری تهران یک سامانه درست کرده است که به زودی به درگاه ملی مجوزها متصل و مجوزهای شهرداری از طریق درگاه ملی صادر می‌شود. بعد از اینکه این شرایط فراهم شود به سایر استان‌های کشور تسری پیدا می‌کند. این سامانه در حال حاضر برقرار شده و در مرحله آزمایش است؛ تا چند هفته دیگر به نتیجه می‌رسد.»
