مصطفی قاسمیان، خبرنگار: از اواخر سال 1402، درصد رضایت کاربران از هر محصول فیلیمو که به وسیله لایک یا دیس‌لایک توسط کاربران ثبت می‌شد و میانگین آن در خروجی این سرویس قابل مشاهده بود، از خروجی فیلیمو حذف شده است. حال دیگر نمی‌شود با استناد به آمار رسمی، فهمید هر محصول این پلتفرم چقدر توانسته رضایت کاربران آن را به دست بیاورد. این درحالی است که نماوا و فیلم‌نت رقبای اصلی آن همچنان درصد رضایت کاربران را نمایش می‌دهند. برای درک اهمیت این عدد، خوب است بدانیم رضایت پایین از «زخم کاری: بازگشت» و افت قسمت به قسمت آن، از دلایلی بود که شکست فصل دوم این سریال محبوب را اثبات کرد. «زخم کاری» که در فصل اول هیچ قسمتی لایک کمتر از 94 درصد نداشت، در فصل دوم حتی یک بار هم نتوانست این رقم را تجربه کند و همواره از آن کمتر بود. درصد رضایت کاربران از این فصل از قسمت 6 آن به بعد، به زیر 90 درصد سقوط کرد و حتی بعضی از قسمت‌های پایانی آن کمتر از 80 درصد لایک می‌گرفت که با استانداردهای دیگر محصولات فیلیمو، شکست سختی را نشان می‌داد. همین حالا هم افت تدریجی رضایت از رئالیتی‌شوی مافیایی «پدرخوانده» در پلتفرم فیلم‌نت، نشان‌دهنده قرارگیری این اثر در شرایط نزولی است. چون از این دست معیارها در صنعت نمایش خانگی بسیار کم وجود دارد، درصد رضایت کاربران اهمیت ویژه‌ای می‌یابد.

تعداد نامشخص کاربران
اقدام پلتفرم فیلیمو در پنهان کردن درصد رضایت، تنها عمل ضدشفافیت پلتفرم‌ها نیست و این سرویس‌ها در این زمینه ید طولایی دارند. با توجه به آنچه فیلیمو و دیگر سرویس‌ها طی سال‌های اخیر انجام داده‌اند، به نظر می‌رسد وی‌اودی‌های ایرانی شفافیت را در حد کمی رعایت می‌کنند و به کاربران برای دانستن بسیاری از اطلاعات حق نمی‌دهند. این درحالی است که در خارج از ایران، این‌گونه نیست. مرور چند مثال، مساله را روشن‌تر می‌کند. یکی از اعداد مهم سرویس‌های وی‌اودی، تعداد کاربران آن است و فیلیمو، فیلم‌نت، نماوا و دیگران درحالی آماری رسمی از شمار کاربران و مشترکان خود ارائه نمی‌کنند که این امر در اغلب پلتفرم‌های شاخص جهانی رایج به شمار می‌رود. مثلا نتفلیکس هر 3 ماه یک بار آمار تعداد مشترکان خود را اعلام می‌کند، حتی اگر نسبت به دوره قبل افت کرده باشد. دیزنی پلاس، مکس، پارامونت پلاس، هولو، پیکاک و... نیز تعداد مشترکان خود را شفاف می‌کنند. طی سال‌های اخیر احتمالا تنها تجربه پلتفرم‌های ایرانی، یک بار اعلام شمار کاربران فیلیمو در اسفند 99 است که آن هم با 3 ماه تأخیر رخ داد. 

خبری از آمار بیننده نیست
اگر به میزان بیننده یا زمان تماشای (واچ تایم) محصولات نگاهی بیندازیم، وضعیت بدتر می‌شود. پلتفرم نتفلیکس به‌عنوان بزرگ‌ترین سرویس پخش اینترنتی فیلم و سریال در جهان، بخش ثابتی با عنوان تاپ‌تن هفتگی در سایت خود دارد که 10 محصول پربیننده آن را به‌طور کلی و در تک‌تک کشورها و با تفکیک فیلم و سریال معرفی می‌کند و آمار هر اثر را به نمایش می‌گذارد. یعنی به‌راحتی می‌شود فهمید مثلا در هفته دوم ماه ژوئن، کاربران این پلتفرم در کشور آلمان، لوکزامبورگ یا آفریقای جنوبی، کدام 10 فیلم و کدام 10 سریال را بیشتر تماشا کرده‌اند و هرکدام را چقدر! نه این سطح از شفافیت، بلکه حتی چند مرحله پایین‌تر از آن نیز در پلتفرم‌های ایرانی یافت نمی‌شود. فیلیمو، فیلم‌نت و نماوا این اعداد را تنها زمانی به انتشار می‌رسانند که یکی از محصولات آنها رکوردشکنی کرده باشد و از آنجا که مدت‌هاست رکوردهای جدید در این سرویس‌ها کم جابه‌جا می‌شود، از آمار هم خبری نیست! در ماه‌های اخیر، روابط‌عمومی پلتفرم فیلم‌نت حتی اخبار یکی دو مورد رکوردشکنی را بدون ذکر عدد و رقم منتشر کرد که در نوع خود، عجیب و بی‌سابقه بود!

تاریخ پخش: چند روز بعد!
آنچه ذکر شد، البته همه شفافیت‌گریزی پلتفرم‌های کشورمان نیست. مرور سریع اخبار رسمی تولید محصولات پلتفرمی در جایی مثل آمریکا که مهد این صنعت است، نشان می‌دهد نتفلیکس و رقبای آن معمولا در میانه و گاه در ابتدای تولید یک اثر، تاریخ انتشار آن را اعلام می‌کنند؛ در اغلب موارد همزمان با انتشار نخستین تصاویر که در رسانه‌ها به First Look مشهور است. مثلا تاریخ نمایش قسمت اول سریال «پنگوئن» اسپین‌آف بتمن از نوامبر 2023 برای سپتامبر 2024 اعلام شده، یعنی 10 ماه قبل. از پاییز سال گذشته نیز مشخص بود که مجموعه «فال‌اوت» محصول آمازون پرایم قرار است 24 فروردین ماه به انتشار برسد. در مقابل، یک هفته پیش فیلم‌نت با انتشار تیزری از پخش قریب‌الوقوع «داریوش» ساخته هادی حجازی‌فر خبر داد و فیلیمو نیز حدود 9 روز قبل از انتشار سریال «زخم کاری: انتقام»، تاریخ آغاز آن را رسانه‌ای کرد. این درحالی است که فیلم‌نت اخبار تولید داریوش را نیز به شکل رسمی منتشر نکرده بود. به این شفافیت‌گریزی، تعداد قسمت‌های نامشخص این آثار را اضافه کنید؛ چراکه گویی پلتفرم‌های داخلی چندان دلیلی نمی‌بینند تعداد قسمت‌های محصولات خود را برای مخاطبان اطلاع‌رسانی کنند. در مقابل، پلتفرم‌های بین‌المللی در یک رویه کاملا مرسوم، از نخستین مراحل تولید و حتی پیش‌تولید، تعداد قسمت‌های هر سریال را به عموم تماشاگران اطلاع می‌دهند. مثال دم‌دست این رخداد، پایان ناگهانی «جنگل آسفالت» محصول نماوا بود که از مدت‌ها پیش در رسانه‌های غیررسمی، اثری 20 قسمتی عنوان می‌شد، ولی با پخش قسمت چهاردهم به پایان رسید و حالا عده‌ای معتقدند ممکن است ادامه آن ساخته نشود!

نقش ساترا چیست؟
همه آنچه گفته شد و البته مواردی دیگر، نکاتی است که نشان می‌دهد سرویس‌های وی‌اودی کشورمان هنوز شفافیت پایینی دارند و بعضی حقوق کاربران را برای دانستن اطلاعات مرتبط با این کسب‌وکارها به رسمیت نمی‌شناسند. در شرایطی که این سرویس‌ها به‌درستی از کاربران انتظار دارند تا تنها با خریداری اشتراک به تماشای محصولات بپردازند و حقوق مولفان را زیر پا نگذارند، خود نیز باید مطابق عرف این صنعت، داده‌های فراوانی را به اطلاع کاربران برسانند. در این میان البته نقش ساترا به‌عنوان تنظیم‌گر، نامشخص است و روشن نیست آیا برای انتشار این دست اطلاعات، پلتفرم‌ها را تشویق می‌کند یا نه. در صورتی که به شکل معمول، تنها وظیفه‌ای که از نهاد  تنظیم‌گر انتظار می‌رود، ممیزی نیست و مخاطبان از این سازمان توقع دارند در استیفای حقوق کاربران، از پلتفرم‌ها شفافیت را مطالبه کند، ولی گویی ساترا بیش از هرچیز در مساله ممیزی حرف برای گفتن دارد و کمتر از مسئولان این سازمان درباره این‌گونه اطلاع‌رسانی‌ها که از حقوق کاربران است، شنیده‌ایم.