زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: موضوع مناظره سوم کاندیداهای ریاستجمهوری، مسائل فرهنگی بود. البته در این بین و با وجود اینکه موضوع سوالات حوزه فرهنگ بود، ولی به مسائل بینحوزهای مانند اینترنت، فیلترینگ و حوزه زنان نیز اشاره شد. «فرهیختگان» در این گزارش قصد دارد نظرات 6 کاندیدای ریاستجمهوری در رابطه با موضوع مدیریت فضای مجازی را بررسی کند. بدیهی است که این واکاوی و تحلیل این گزارش، براساس نظرات مطرح شده هر6 کاندیداست و بدون هیچگونه جانبداری خاصی صورت گرفته است.
پورمحمدی: فیلترینگ، ویپیان و مصائب آن
پورمحمدی در سخنانش به مساله گردش مالی ویپیانها اشاره کرد و گفت: «امروز با دنیای مافیای VPN روبهرو هستیم که مشکلاتی ازجمله محدودیت سرعت اینترنت، امنیت، خالی شدن کیسه مردم را به دنبال دارد. امروز برای ملت تعیینکننده است. گردش مالی VPN، 50 درصد گردش مالی کل فضای مجازی است. بعد ما مینشینیم و میگوییم که این عیب بزرگی است.» پورمحمدی همچنین صریحا گفت موضوع فیلترینگ در یک مقطع قابل دفاع بود اما استمرار آن مشکلساز است. او به تعدد پلتفرمهای ایرانی نیز اشاره کرد و افزود: «من در آن زمان گفتم در حوزه پیامرسان، شراکت کرده و بومیسازی کنیم. ما از پیامرسانهای ایرانی تعریف کردیم اما نفی نمیکنیم. دولتها باید استراتژی روشن داشته باشند و این همه ظرفیت را پراکنده نکنیم. وقتی قرار است 6 پیامرسان درست کنیم، 30 کارخانه خودروسازی درست میکنیم یا 50 کارخانه لوازم خانگی درست میکنیم، رقابتهای کور و ناهنجار درست میکنیم و قدرت رقابت و توان ملی از ما گرفته میشود که اینها مسائل مهم کشور است.»
پورمحمدی ازجمله کاندیداهایی بود که در مناظره سوم، به صراحت با فیلترینگ مخالفت کرد اما همچنان معتقد به فیلترینگ مقطعی هم بود. البته وی تنها کاندیدایی بود که به مساله ویپیان و ویپیانفروشی و چندبرابر شدن هزینه مردم در استفاده از اینترنت اشاره داشت. نکته دیگری که مورد انتقاد جدی پورمحمدی بود؛ تعدد پیامرسانهای ایرانی بود و مثالهایی نیز در این بین مطرح کرد تا مساله رقابت سطحی و غیرجدی را برای مخاطبان شفاف کند. به نظر میرسید پورمحمدی در مساله مدیریت فضای مجازی درک نسبتا درستی از دغدغه مردم در این حوزه داشت؛ چراکه ازجمله انتقادات جدی مردم، تعدد پیامرسانهای داخلی، فیلترینگ و به تبع آن، ویپیان و هزینه اضافه خرید آن در سبد مصرف اینترنت است. با وجود اینکه پورمحمدی به صراحت مخالفت خود را با فیلترینگ اعلام کرد اما باز هم سیاستهای کلان خود در مساله مدیریت فضای مجازی را شفاف نکرد و ترجیح داد تا پرسشها را با شعارهای پوپولیستی پیرامون دغدغه مردم در حوزه مدیریت فضای مجازی، پاسخ دهد. بنابراین میتوان گفت پورمحمدی سیاست شفافی در مناظره سوم درباره مدیریت فضای مجازی ارائه نداد اما با این حال نقطهزنی بدی نسبت به دغدغه مردم نداشت.
قالیباف: حفظ حریم خصوصی و امنیت کاربران
محمدباقر قالیباف نیز ازجمله کاندیداهایی بود که در مناظره سوم، به صراحت مخالفت خود را با فیلترینگ اعلام کرد. قالیباف در پاسخ به سوالات این مناظره درباره مدیریت فضای مجازی گفت: «الان بچههای ما در حوزه گیم میتوانند در تراز دنیا حرکت کنند. الان با این سرعت اینترنت و رفتار فیلترینگی، میتوانند در دنیا پیشتاز باشند؟ فیلترینگ به جای مصونسازی خطر را بیشتر کرده است. هم خسارت مالی دیدیم و هم خسارت اخلاقی. بعد از فیلترینگ استفاده از ویپیان از 22 درصد به 67 درصد افزایش یافته است. در آینده نزدیک باید سرعت اینترنت حل شود و اعصابخردی مردم برداشته شود. یک دلیل که مردم به سکوهای خارجی میروند بهخاطر این است که احساس ناامنی میکنند. مقاممعظمرهبری در اینباره گفتهاند ورود به حریم شخصی حرام شرعی است.» او همچنین در بخش دوم سخنانش ادامه داد: «به نظر بنده، وقتی حرف از مدیریت و مدیر قوی زده میشود نمونههای متعددی میتوان گفت. مثلا در خودروسازی میبینیم چندین کارخانه خودروسازی داریم ولی هرگز خودروساز نشدیم و با این سیاست فعلی هیچوقت خودروساز نمیشویم. امروز همه سیاستهای کلان برای جهش در این فناوری را مصوب کردهایم ولی در حوزه عملکرد و اجرا دچار مشکلیم. مقاممعظمرهبری فتوا دادند که دسترسی به حوزههای شخصی در فضای مجازی حرام قطعی است. در دولت چهاردهم مبنای کارمان شفافسازی، هوشمندسازی، مردمیسازی در همه عرصهها و بهخصوص در حوزه مسائل اقتصادی است.»
قالیباف برخلاف سایر کاندیداها، به جای شعارزدگی در حوزه مدیریت فضای مجازی، سیاستهای کلی دولتش را شفاف اعلام کرد. یعنی همزمان با اشاره به دغدغه مردم در حوزه فضای مجازی، سیاست مدنظر خود را نیز ارائه داد. او همچنین از معدود کاندیداهایی بود که به خردهموضوعات و معضلات موجود در حوزه فضای مجازی اشاره کرد. در دو سال اخیر به دلیل تشدید فیلترینگ و کاهش پهنای باند، متاسفانه وضعیت گیمسازان ایرانی برای ارتباط با صنعت جهانی گیم وضعیت نامناسبی بوده. همین امر نیز بر مسائل اقتصادی گیمسازان و ارتباطاتشان تاثیر گذاشته بود. همچنین در یک سال اخیر پلتفرمهای ایرانی به جای جلب اعتماد کاربران، تصویری ناایمن از خود ترسیم کردهاند و نتوانستهاند محبوبیت لازم کاربران را به دست بیاورند. ازجمله موضوعات مورد اشاره قالیباف، امن بودن پلتفرمها و حفظ حریم خصوصی کاربران بود.
پزشکیان: عدم شفافیت سیاست مدنظر در مدیریت فضای مجازی
پزشکیان نیز از میان 6 کاندیدا، سومین کاندیدایی بود که با فیلترینگ مخالفت کرد. اما همچنان در این مناظره نیز نتوانست مواضع خود را در رابطه با سیاستهای فضای مجازی تبیین کند. پزشکیان در سومین مناظره و در پاسخ به سوالات سیاستهای فضای مجازی گفت: «ما فیلترینگ را راه انداختیم و کلی از شغلها را هم از دست دادیم و کلی از آدمهایی که از این طریق امرار معاش میکردند زندگیشان بههم ریخته است و این طرف هم یک عده نیز کاسب شدهاند و در حال ویپیان فروختن هستند. من اعتقادم بر این است که باید اینترنت را آزاد کنیم. توییتر فضایی برای آموزش است و خیلی از سرمایه و علم و تکنولوژی را در این بستر میتوانیم بیاموزیم. من اگر به ریاستجمهوری برسم، قطع به یقین این ممنوعیتهایی که باعث شده خیلی از شغلهای فضای مجازی تخریب شود را با قاطعیت از سر راه برمیدارم.»
پزشکیان همچنین اشاره کرد: «بیشترین افراد دانشمندی که بستر کار برای آنها آماده نیست آرامآرام در حال مهاجرت از کشور هستند درحالیکه ما فقط در حال انداختن گناه به گردن هم هستیم ولی واقعیت این است که ما بسترها را برای کار در اینترنت آماده نکردیم و اگر هم آماده کردیم به قدری محدودیت بر سر راه نخبگان در این فضا قرار دادیم که همه مردم ناراضی هستند.» پزشکیان نیز در پاسخ به سیاستهای فضای مجازی باز هم ترجیح داد کلیگویی کند. یعنی توضیح نداد منظورش از اینترنت آزاد چهچیز است؟ پزشکیان نیز مانند پورمحمدی ترجیح داد تا با تکیه بر تعاریف و تفاسیر شعارزده، سوالات مرتبط با مدیریت فضای مجازی را پاسخ دهد و بهدرستی سیاست دولت خود را در مساله مدیریت فضای مجازی شفاف نکرد. البته او نیز مانند 5 کاندیدای دیگر بر مساله فیلترینگ در بحران، اجماع داشت. کلیگویی و پریشانگویی پزشکیان نشان داد حتی مانند پورمحمدی به دغدغه مردم در مساله فضای مجازی اشراف ندارد.
جلیلی: عدم اتخاذ موضع شفاف در مقابل فیلترینگ
جلیلی ازجمله کاندیداهایی بود که موضع شفافی در مقابل رفع فیلترینگ اتخاذ نکرد. او در این مناظره گفت: «درود میفرستم به فعالانی که در موضوع فضای مجازی منفعل برخورد نکردند، فعال برخورد کردند. سعی کردند سوار آن بشوند و حکمرانی کنند. پیامرسانهای بله، سروش، ایتا و روبیکا و نشان و بلد و اسنپ و تپسی و کافه بازار و بادصبا و... کار بزرگ انجام دادند، یعنی برخورد فعالانه داشتند و نه منفعلانه. دیدیم که نرمافزار مسیریاب «نشان» جای «ویز» را گرفت و خدمات خوبی هم دارد. سکوهای ارتباطی میتوانند سکوی جهش مردم ایران باشند. اگر از جهش سخن میگوییم، سکوی جهش همین سکوهای ارتباطی است و ظرفیت خوبی در این زمین داریم.»
جلیلی در سخنانش تاکید بر حکمرانی فضای مجازی داشت و به قدرتهای جهانی اشاره کرد که قوانین سختگیرانه برای کاربران طراحی کردهاند. او همچنین در ابتدای سخنانش نام پیامرسانها و سکوهای فضای مجازی را به میان آورد. همچنین جلیلی علاوهبر عدم شفافیت موضع خود در رابطه با لغو فیلترینگ برخی از سکوهای خارجی فضای مجازی، در بخشی دیگر از سخنانش به این اشاره میکند که در صورت در دسترس نبودن پلتفرم خارجی، درنهایت نسخه مشابه داخلی آن جایگزین خواهد شد. همین سخنان جلیلی نشان میدهد او در کلیت موافق با فیلترینگ حتی در مواقع غیربحرانی است و تاکید دارد بسترهای داخلی بدون رقابت برابر با بسترهای خارجی در این فضا رشد کنند. البته جلیلی در بخش دیگر سخنانش به اشتغال در این فضا هم اشاره کرد که تقریبا میتوان گفت اشارهای مبهم است و با توجه به تاکید او بر سکوهای داخلی، مشخص نیست منظور او پلتفرمهای داخلی بود یا خارجی.
قاضیزادههاشمی: ایجاد پلتفرم مشترک با کشورهای همپیمان
قاضیزاده نیز به مسائل حکمرانی فضای مجازی، توسعه زیرساختها و تلاش دولت سیزدهم برای این امر اشاره کرد و گفت: «در دولت سیزدهم تلاشهایی در حوزه توسعه زیرساختهای اینترنت کردیم و پروژه فیبر نوری با گستردگی بالا شروع شده است و باید ادامه پیدا کند. سرعت اینترنت ثابت و همراه هم افزایش یافته است، البته این رشد به دلیل استفاده از فیلترشکنها ملموس نیست چون سرعت اینترنت را کاهش میدهد. البته محدودیتها موثر نبوده. تلگرام 40 میلیون مشترک دارد و نشان میدهد محدودیتهایی که گذاشتیم موثر نبوده است. جاهایی افراط کردهایم.»
میتوان گفت موضع قاضیزادههاشمی نیز در رابطه به فیلترینگ و محدودیتهای فعلی بهطور شفاف مشخص نبود و همین عدم شفافیت را میتوان به معنای موافقت هم تفسیر کرد. او در رابطه با حکمرانی فضای مجازی پیشنهادی مبنیبر ایجاد پلتفرمهایی با همکاری کشورهای همپیمان نیز ارائه داد. این گزارهها در کنار عدم شفافیت و استفاده از واژه حکمرانی فضای مجازی نیز میتواند تاییدی بر موافقت قاضی زادههاشمی با فیلترینگ باشد.
زاکانی: عدم شفافیت سیاستهای کلان در مدیریت فضای مجازی
زاکانی در بخش دوم سخنانش گفت: «در خارج از کشور باید متعهد به قوانین کشور باشند. موضوع صیانت و فیلترینگ در صحبتهای دوستان خلط شده است. اینترنت و فضای مجازی در زندگی همه مردم وجود دارد.» زاکانی بهعنوان کاندیدای آخر، وقت خود را صرف گفتوگوهای سیاسی کرد و از پورمحمدی خواست تا نقشش را در جریان فیلترینگ شفاف کند. او نیز به تلاشهای دولت سیزدهم برای توسعه فیبرنوری اشاره کرد و در جریان پاسخهای خود، سیاستهای کلان خود را در رابطه با مدیریت فضای مجازی شفاف نکرد. البته با توجه به اشاره زاکانی به مساله صیانت، میتوان او را در زمره کاندیداهایی قرار داد که موافق فیلترینگ هستند.