عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: بگذارید اول کمی به عقب برگردیم، به زمانی که برنامه «عصر جدید» از تلویزیون پخش میشد و قسمت آخر فصل اول آنقدر جذابیت داشت که در زمان پخشش خیابانها خلوت شد. جذابیت برنامه آنقدر بالا بود که همهجا در مورد آن صحبت میکردند و بعد از یک ماه درصد مخاطبانش در تلویزیون هم رکورد 82.3 درصد مخاطب و رضایت 86.5 درصدی را بهدست آورد و این قسمت بهعنوان پرمخاطبترین برنامه تلویزیون در آن سال انتخاب شد.
دوباره به زمان حال برگردیم و به برنامهای برسیم که این روزها در حال پخش فصل دوم آن از شبکه نمایش خانگی هستیم، «جوکر» ساخته احسان علیخانی که در فصل اول توانست موفقیتهای زیادی را کسب کند و حالا در فصل دوم بهدنبال تکرار همان موفقیتهاست. قسمت اول فصل دوم جوکر چهارشنبه گذشته منتشر شد و در همان روز اول مخاطبان زیادی داشت. انگار که مردم در این اوضاع بهدنبال سرگرم شدن میگردند. تلویزیون اگر خودش را از سرگرمی جدا کند، مخاطبش را هم از دست میدهد.
توسـعه سـرگرمی، هـم بهعنوان قالب و هم بهعنوان محتوا، ضرورتی مهم و انکارناپذیر است؛ با نگاهی به آماری که در دنیا نسبت به صنعت سرگرمی وجود دارد، مشاهده میکنیم که این صنعت بهشدت درحال رشد است. طبق آماری که در یک پژوهش برای صنعت سرگرمی انجام شده، گفته شده روندهـای اجتماعـی، سیاسـی، فرهنگـی در کشورهای مختلف، بیشـترین تاثیر را در افزایش صنعت سرگرمی داشتهاند و این صنعت ابـزار مهمی بـرای کنتـرل و نفوذ بـر انسانها عنوان شده، اما نقش تلویزیون در این صنعت هم بسیار مهم است و شاید از همه رسانهها جلوتر باشد.
رسانه ملی نباید خودش را از سرگرمی خالی کند و این مهم را به دوش دیگرانی بیندازد که دو، سهسال است از همین برنامههای سرگرمی توانستهاند هم مخاطب داشته باشند و هم پولهای زیادی را به جیب بزنند. ممکن است عدهای «سرگرمی» را بازی و وقتگذرانی معنا کنند و براساس آن تعریفشان را ارائه کنند. عدهای دیگر سرگرمی را مجموعهای از فعالیتهای اختیاری، انتخابی، تفننی و غیرانتفاعی معنا کردهاند که اغلب با هدف رسیدن به برخی هیجانات مثبت نظیر شادی، لذت، آرامش، خرسندی و... است.
با هر تعریفی سرگرمی اهمیت بالایی دارد. برنامههای تلویزیون مانند عصر جدید نشان داد که در دل سرگرم کردن مخاطب، پیام را هم بهخوبی و صحیح منتقل میکنند. مشخص است ترکیب پیام بدون سرگرمی و سرگرمی بدون پیام حتما شکست خواهد خورد. همانطور که گفتیم سرگرمی و سرگرمیسازی تبدیل به یک صنعت شده و تکلیف مخاطب هم با چنین برنامههایی روشن است. یک ایراد تلویزیون در سالهای اخیر این است که از کنار اهمیت سرگرمی بهراحتی میگذرد و حتی در گاهی موارد آن را انکار میکند، درحالیکه اگر به عقب نگاهی بیندازد، میتواند برنامههای زیادی را ببیند که با همین رویکرد سرگرمی ساخته شدهاند و مدت زیادی مخاطب را با خودشان همراه میکردند و حتی صداوسیما از کنار این برنامهها میتوانست درآمدزایی زیادی هم داشته باشد، اما از این مورد در این سالها عبور کردهاند و ترجیح میدهند برنامههایی بسازند که در حد یک شوخی کسلکننده باقی بماند.
سـوهانی، پژوهشی را در سال 1393 با عنوان «طراحـی مـدل بومیآموزی بـرای صداوسـیما» انجام داده و در این پژوهش به این پرداخته است که سرگرمی بهعنوان یـک راهبـرد ارتباطـی و یـک شـیوه انتقـال پیـام در عرصههای مختلف رسانه در همه دنیا مدنظر بوده است. یک نکته مهم در این پژوهش که روی آن بسیار تاکید شده، آگاه نبودن از مهم بودن سرگرمی و تاثیری است که بر مخاطبان تلویزیون دارد.
ورود شبکه نمایش خانگی به ساخت برنامههای سرگرمی، انگار باعث شد تلویزیون دیگر برای خودش وظیفهای در سرگرمی نبیند و این موضوع را به رقیبان خود واگذار کند، اما این کنار کشیدن خودش باعث پیدا شدن مسائلی میشود، مثلا همین قسمت اول فصل دوم جوکر را درنظر بگیرید، با توجه به پخش آن در یک پلتفرم، حتما آزادی و خط قرمزهای کمتری دارد و همین باعث میشود سازندگان با عبور از خط قرمزها بهدنبال جذب مخاطب باشند، درحالیکه این موضوع احتمالا نتیجه عکس دارد. وقتی خانوادهها درحال تماشای این مدل برنامهها هستند، ترجیح میدهند خط قرمزهای اینچنینی و رد شدن از آن کمتر باشد. قسمت جدید جوکر جوری ساخته شده بود که حتی مجری و سازنده برنامه احسان علیخانی در دقایقی با عنوان این جمله که اینها را چطور پخش کنیم؟ به اتفاقی که توسط رضا نیکخواه در برنامه افتاد واکنش نشان داد، برای همین است که وظیفه تلویزیون سنگین میشود، چون میتواند این موارد را کنترل کند اما باز هم در جذب مخاطب موفق باشد.
چقدر رسانه را میشناسید؟
اینکه زمانی تلویزیون تنها رسانهای بود که مردم به آن پناه میآوردند و از برنامههایش استقبال میکردند، نباید باعث شود مدیران این رسانه بخواهند از بسیاری از مسائل غافل شوند و در همان دورهها بمانند و برایشان فرقی نداشته باشد که مخاطب چقدر از برنامههای این رسانه استقبال میکند. اما اگر رسانه و مقتضیات آن را بهخوبی بشناسند، بهتر میتوانند در این خصوص تصمیم بگیرند.
تلویزیون بهعنوان یک رسانه جمعی عمومی همیشه حائز اهمیت بوده است. هرچند در دورهای هستیم که رسانههای جدید پا به عرصه گذاشتهاند اما تلویزیون با بازنگری در برخی موارد میتواند همچنان جایگاهی ممتاز نسبت به رسانههای دیگر داشته باشد.
اولین نکته این است که مدیران این رسانه باید فهم دقیق از رسانه داشته باشند این فهم باعث میشود بهسمت بازنگری در تولید، برنامه بروند و همین بازنگریها میتواند همچنان مخاطب را در جایگاهی ویژه برای این رسانه نگه دارد. با وجود شبکههای متعدد رسانهای و فضای مجازی، مطمئنا نوع کیفیت و بیان رسانه در این میان اهمیت پیدا میکند و صداوسیما در این مسیر باید بهسمت کارویژه برود، یعنی این سواد رسانهای را باید صداوسیما به مخاطب بدهد و برای این کار ابتدا خودش باید فهم دقیق از رسانه داشته باشد، حتی در جریان وقوع حادثهای، نوع زاویهای که رسانه به آن میپردازد میتواند در نوع موضعی که مردم میگیرند، نقش بسزایی داشته باشد.
تلویزیون اگر میخواهد مخاطبانش را دوباره به سمت خودش بهعنوان یک رسانه بزرگ و اصلی برگرداند، باید از شیوههای جدید برای این کار استفاده کند. طبیعتا ابزاری که در اختیار رسانهای مانند تلویزیون قرار دارد، میتواند او را در جهت کارهایی که میخواهد انجام دهد، همراهی کند.
برگردیم به سمت برنامههایی که قبلا در تلویزیون مخاطب بسیار داشت، برنامههایی مثل «خندوانه» یا همان «کتابباز» (که شاید برای یک قشر خاص ساخته میشد اما مخاطبان زیادی هم در بین عموم مردم داشت) یا برنامه عصر جدید که میتوانست ادامه پیدا کند اما تلویزیون ترجیحش بر این شد تا امکانات و ابزارش را در اختیار نیروی متخصصی که در حال کار بود نگذارد. درحالیکه در همین سه سال دیدیم که هر بار مخاطب و مدل برنامهسازی برای تلویزیون مهم شد و به این روند فکر کردند توانستند موفقیتی داشته باشند و مخاطبانشان را با خودشان همراه کنند.
جوکر 2 مجری دیگری میخواهد
فصل دوم جوکر تقریبا یک هفته است که منتشر شده و سازندگان، نامش را کمی تغییر دادهاند و در این فصل با «جوکر ۲؛ طبقه بیستویک» طرف هستیم. احسان علیخانی در این سالها ثابت کرده مدیوم تصویر را میشناسد و با رصدی که دارد، سعی میکند برنامههای سرگرمکننده دنیا را ببیند و در این بین خودش هم نوآوری و خلاقیت به خرج میدهد و نتیجهاش میشود برنامههایی که با استقبال مخاطبان مواجه میشود. از «ماه عسل» و عصر جدید تا همین جوکر که در فصل اول توانست مخاطبان میلیونی برای هر قسمت داشته باشد.
جوکر در این فصل مهمترین تفاوتش با فصل قبلی در اجراست که خود علیخانی آن را به عهده گرفته است و دلیل جای خالی سیامک انصاری هم درگیر بودن او برای اجرای برنامه جدیدش با نام «جیغ» در شبکه نمایش خانگی است. احسان علیخانی در اولین قسمت از برنامه «جوکر» درباره دلایل غیبت سیامک انصاری در این برنامه توضیح داد و براساس این توضیح انصاری به دلیل اجرای برنامه جدیدش در شبکه نمایش خانگی امکان حضور در جوکر را نداشته است.
همچنین علیخانی در فضای مجازی درباره این موضوع نوشت: «ممنونم از سیامک عزیز که سه سال پیش دعوت من را پذیرفت و برای اجرای جوکر ۱ آمد. اما امسال زودتر از جوکر ۲، رئالیتیشوی خودش را در پلتفرم دیگری شروع کرد که برایش خیلی زحمت کشیده و قرار است برنامه جیغ را اجرا کند و بهزودی پخش شود. به همین دلیل نشد که کنارمان باشد.» علیخانی همچنین یادآور شده که برای اجرا به سراغ هنرمند دیگری رفته، اما به دلیل سفر طولانی امکان منتظر ماندن نبوده است. طبق آماری که «فیلیمو» در زمان فصل اول منتشر کرد، قسمت دوم جوکر در فصل اول در همان روز انتشار، با بیش از ۱۸ میلیون دقیقه تماشا رکورد بیشترین تماشاگر تولیدات پلتفرمها را زد و واکنشهای اطرافیان در فضای واقعی و فضای مجازی هم نشان میداد که این به تعبیر سایت فیلیمو، «سریال» و به تعبیر منتشرشده در رسانهها، «رئالیتیشو» موردتوجه و استقبال جدی مخاطبان قرار گرفته است. البته این استقبال برای فصل دوم هم ادامه پیدا کرد و قسمت اول جوکر ۲ توانست در روز نخست رکورد تماشا را در ۱۶ ساعت اول انتشار با ۴۰ میلیون و ۲۳۷ هزار و ۷۱۷ دقیقه تماشا به نام خود ثبت کند. جوکر با تکیه بر وجه سرگرمی ساخته شده است و سازندگان هیچ ابایی ندارند که بگویند این برنامه را از یک برنامه خارجی کپی کردهاند و فقط با کمی تغییر در شوخیها و مدل اجرا باعث شدند تا بین مردم بعد از چند قسمت ابتدایی جا باز کنند و مخاطب چشمانتظار قسمت جدید باشد.
تنوع بازیگران، مدل اجرا و حتی بازیهایی که برای این رئالیتی شو در نظر گرفته شده، برای مخاطب یادآور نوستالژیهایی است که او را به خاطرات کودکیاش میبرد. در فصل اول این برنامه گفتوگویی با حامد آهنگی داشتیم، او ساخت این برنامه را برای مردم و ایجاد تفریح و سرگرمی مهم دانست و گفت: «در شرایط الان مردم بهشدت دنبال فضای مفرح هستند. در سینما هم فیلمهایی که خیلی قوی نیستند اما کمدی هستند و فضای مفرحی را ایجاد میکنند و باعث میشوند دو ساعت مردم لبخند بزنند جزء فیلمهای پرفروش میشود، با وجود اینکه تعدادشان هم نسبت به ژانر درام کمتر است. در پلتفرمها و تلویزیون هم همینطور است. شما وقتی در سبد فرهنگی یک پکیج کامل ارائه میدهی که از ژانرها و فرمتهای مختلف باشد باعث میشود مردم آن را بپسندند و به نظرم فیلیمو دراینباره موفق عمل میکند چه در سریالها و چه در برنامههای مختلف ایرانی و خارجی تلاش میکند این سبد را برای مردم فراهم کند، یعنی وقتی مخاطب هزینه میکند و اشتراکی دارد میداند در این پلتفرم پکیج کاملی را دریافت میکند. مردم وقتی هزینه میکنند شوخی ندارند و باید برایشان ارزش قائل شوی. مثل این میماند وارد رستوران شوید و فقط یک یا دو مدل غذا داشته باشد قطعا جذب آن نمیشوید و سلیقه یک خانواده را تامین نمیکند و شاید سلیقه یک نفر باشد.»
فصل دوم و تغییر مجری اما به مذاق برخی خوش نیامد و بر این نکته تاکید داشتند که سیامک انصاری خیلی صحبت نمیکرد اما علیخانی میخواهد توضیحات بیشتری بدهد و همین توضیحات ما را از فضای مسابقه جدا میکند. برخی از کاربران هم علیخانی و مدل اجرایش را با برنامههای تلویزیونیاش مقایسه کردهاند و معتقدند که او برای این برنامه نباید خودش اجرا کند و باید فرد دیگری این کار را به عهده بگیرد.