فرهیختگان: حضور سالمندان یا افراد سن‌و‌سال‌دار در کنکورهای مختلف همیشه سوژه خبری خوبی برای رسانه‌ها بوده تا هم نسبت به خبر مهمی مثل یک آزمون سراسری بی‌توجهی نکرده باشند و هم از بیان تکراری اعداد و آمار فاصله بگیرند. با این حال تعداد این‌گونه افراد برخلاف قاعده استثنا و شگفتی در خبرنویسی، کم هم نیست. اگر آن‌گونه که مرکز پژوهش‌ها بالاتر از 30 سال سن در مقطع کارشناسی، 40 سال در ارشد و 50 سال در دکتری را به شکلی قراردادی نامتعارف درنظر گرفته محاسبه کنیم، سال گذشته بیش از 250 دانشجوی دکتری بالای 50 سال داشتیم. جمعیت دانشجویان سن‌و‌سال‌دار در سال‌های اخیر به‌ویژه در مقطع تحصیلات تکمیلی رشد داشته است. جزئیات دیگری از علاقه به تحصیل در سنین غیرمعمول را می‌توانید در ادامه بخوانید.

1. 2 درصد دانشجویان دولتی در سن نامتعارف تحصیل می‌کنند
کمتر از دو درصد دانشجویان دانشگاه‌های دولتی در سنین نامتعارف مشغول به تحصیل هستند. تعداد این دانشجویان در سال ۱۴۰۲ حدود 30 هزار نفر اعلام شده است. هزینه تحمیل شده از جانب این دانشجویان به دولت در سال ۱۴۰۲ عددی معادل 500 میلیارد تومان برآورد می‌شود.

2. یک‌پنجم روزانه می‌خوانند، 70 درصد کارشناسی
از مجموع 30 هزار دانشجویی که خارج از سن متعارف در سال گذشته مشغول به تحصیل بودند، حدود ۲۱ هزار نفر یعنی 70 درصد در مقطع کارشناسی هستند. البته از این تعداد ۱۵۱۱ نفر از آنها حدود 5.5 درصد در دوره روزانه مشغول به تحصیل هستند. 91 درصد هم در دانشگاه پیام نور درس می‌خوانند. از مجموع ۸ هزار و چهارصد نفری هم که در دوره ارشد درس می‌خوانند، ۴۱۴۱ نفر از آنها یعنی ۴۹ درصد در دوره‌های روزانه مشغولند. ۲۷۰ نفر دانشجو هم در مقطع دکتری تخصصی هستند که ۱۸۷ نفرشان به شکل روزانه تحصیل می‌کنند، یعنی ۶۹ درصدشان در دوره روزانه شاغل به تحصیل هستند. آمار روزانه‌های سن بالای دانشگاه‌های دولتی در سالی که گذشت مجموعا 5 هزار و 840 نفر می‌شود که معادل 20 درصد کل آنهاست.

3. ارشدها سهم بیشتری از بودجه بردند: 77 درصد!
با اینکه از حیث تعداد بیشترین میزان اشتغال به تحصیل دانشجویان دارای سنین نامتعارف مربوط به دوره کارشناسی بوده اما از حیث میزان اعتبارات و هزینه‌ای که صرف این دسته از دانشجویان شده، کارشناسی‌ارشدها سهم بیشتری بردند، یعنی چیزی معادل 77 درصد کل هزینه‌ای که بابت حضور کل دانشجویان سن بالا روی دست دولت گذاشتند. این عدد براساس هزینه تمام‌شده سرانه دانشجویی دانشگاه قم (به‌عنوان نمونه) حدود ۲۶۷ میلیارد تومان و بر‌مبنای هزینه تمام‌شده سرانه دانشجویی دانشگاه شهید بهشتی حدود ۳۸۶ میلیارد تومان محاسبه شده است. بنابراین بیشترین دانشجو در سنین نامتعارف دوره‌های روزانه با4141 نفر مربوط به مقطع کارشناسی‌ارشد است و طبیعی است که بیشترین هزینه دولت هم برای این قشر از دانشجویان مربوط به ارشدها باشد.

4. هزینه تحصیل سن بالاها معادل بودجه دانشگاه بیرجند!
اگرچه هنوز سن‌و‌سال‌دارها در دانشگاه در مقیاس بودجه 1402 وزارت علوم چندان قابل توجه نیست و کمتر از یک درصد آن را شامل می‌شود اما بد نیست بدانید این رقم 500 میلیاردی که براساس هزینه تمام‌شده سرانه دانشجویی دانشگاه شهید بهشتی محاسبه شده، با کل اعتبارات دانشگاه بیرجند در سال ۱۴۰۲ (۵۲۸ میلیارد تومان) که بیش از 13 هزار دانشجو دارد، تقریبا برابری می‌کند.

5. زن‌ها بیشتر مخاطب کارشناسی‌اند مردها تحصیلات تکمیلی
نسبت زنان دانشجوی بالای 30 سال کارشناسی حدود 20 درصد از تعداد مردان در همین مقطع بیشتر است. در 10 سال اخیر هم به جز چند سالی در نیمه دهه 90 که برابری نزدیک‌تر شده، اغلب کفه به نفع زنان سنگینی می‌کند. البته این ماجرا محدود به دوره کارشناسی است و در دوره‌های تحصیلات تکمیلی مردها حضور پررنگ‌تری دارند. به‌عنوان مثال در دوره روزانه کارشناسی‌ارشد مردهای بالای 40 سال، دو برابر خانم‌های بالای 40 سال این مقطع هستند. یا در دوره روزانه دکتری این نسبت 80 به 20 به نفع مردهاست. البته نه‌فقط در دوره روزانه بلکه در دوره شبانه یا حتی پیام نور (تحصیلات تکمیلی) هم نسبت مردان به زنان بیشتر گزارش شده است.

6. 11 درصد سن بالا‌ها مخاطب دوره‌های روزانه هستند
از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ تعداد کل دانشجویان شاغل به تحصیل در سنین نامتعارف در مقاطع کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری تخصصی دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی ۴۸۷ هزار و 732 نفر بوده که از این تعداد ۵۵ هزار و ۷۲۹ نفر در دوره‌های روزانه تحصیل‌کرده‌اند.

7. جمعیت نامتعارف‌های ارشد 4 برابر شد
آمار نشان می‌دهد تحصیل دانشجویان خارج از سنین متعارف تحصیلی در طول 10 سال اخیر به‌ویژه در دوره‌های تحصیلات تکمیلی رشد قابل توجه‌ای داشته است. از سال 92 تاکنون تعداد دانشجویان کارشناسی روند ثابتی داشته است اما در مقطع کارشناسی دانشجویان سن بالا حدودا 4 برابر و در دوره دکتری تخصصی دو برابر افزایش داشته است.
8. جمعیت پیام نور یک‌سوم شد، نامتعارف‌ها بدون تغییر
تعداد دانشجویان 30 سال و بیشتر مشــغول به تحصیل در دوره کارشناسی روزانه سال1402 بیش از سه برابر دوره‌های نوبت دوم و مجازی است. از سوی دیگر تعداد همین دانشجویان در دانشگاه پیام نور در سال جاری بیش از 19 هزار نفر است که حدود 13 برابر دانشجویان در دوره‌های روزانه دانشگاه‌های دولتی هستند. روند حضور سن‌و‌سال‌دارها در کارشناسی پیام نور اگرچه در 10 سال اخیر افت‌وخیز داشته اما با وجود کاهش جمعیت دانشجویی این دانشگاه به یک‌سوم که اغلب هم در دوره کارشناسی مشغول هستند، تعداد شاغلان به تحصیل بالای 30 سال در این دانشگاه تغییر چندانی نداشته و به جز یکی، دو سال همیشه نزدیک 20 هزار نفر از جمعیت دانشجویی دانشگاه را شامل شده است.

9. سن‌و‌سال‌دارها مهم هستند؟
ارزیابی کم‌وکیف حضور دانشجویان قاعدتا باید مورد توجه دانشگاه‌ها و تصمیم‌گیران باشد. البته این موضوع بیشتر در یک فضای منطقی قابل انتظار است، نه در بستری که بیش از 95 درصد بودجه‌اش صرف تامین دستمزد کارکنانش می‌شود. با این حال تعداد دانشجویان سن‌و‌سال‌دار هشدار برانگیز نیست اما تغییرات آن می‌تواند قابل توجه باشد. از سوی دیگر با توجه به افزایش سن و فرصت کمتر جبران خدمت در چنین دانشجویانی به‌ویژه در مقاطع بالاتر به نظر می‌رسد باید سیاست‌های متفاوتی نسبت به حضور و مشارکت این دانشجویان در دوره‌های تحصیلات تکمیلی داشت. مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد کرده هیات‌امنای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش‌عالی دولتی اجازه داشته‌ باشند تا از دانشجویان در سنین نامتعارف تحصیل به‌جای تعهد به خدمت، هزینه تحصیل را در قالب وام شهریه بلند‌مدت دریافت کرده و هیات‌امنای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش‌عالی دولتی مجاز باشند شهریه تحصیلی دانشجویان در سنین نامتعارف را با توجه به گروه، رشته و مقطع تحصیلی تعیین کنند. دیگر پیشنهاد گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس مبنی‌بر این است که دانشگاه‌ها و موسسات آموزش‌عالی دولتی مجاز باشند تا بر‌اساس استعداد و شایستگی‌های علمی‌، نسبت به تخفیف شهریه این دانشجویان اقدام کرده و در صورت اتخاذ تصمیمی درباره دانشجویان در سنین نامتعارف، وزارتین علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شرایط تحصیل و استفاده از خدمات رفاهی برای دانشجویان در سنین نامتعارف را از طریق دفترچه آزمون‌های سراسری اطلاع‌رسانی کنند. همچنین دولت مجاز باشد از دانشجویان در سنین نامتعارف دوره روزانه در رشته‌های کم‌متقاضی و مورد نیاز کشور که توسط معاونت‌های آموزشی وزارتین علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مشخص می‌شوند - حمایت کند. این حمایت‌ها بسته به میزان نیاز و اولویت رشته‌ها می‌تواند در طیفی از رایگان بودن تا اعطای تسهیلات با نرخ بازپرداخت مختلف باشند.