میلاد جلیل‌زاده، خبرنگار گروه فرهنگ: بیست‌وسوم تیرماه سال ۱۳۹۳ بود که حجت‌الله ایوبی، رئیس وقت سازمان سینمایی وزارت ارشاد برای اولین بار وعده اعطای خدمات «سینما-کارت» را به سینماگران و کارمندان بخشی از نهادها و سازمان‌های دولتی داد. سینما-کارت یک کارت بانکی بود که با آن صرفا امکان خریداری بلیت از گیشه سینما وجود داشت و دارنده کارت باید آن را شارژ می‌کرد تا بلیت‌ها را با ۲۰ درصد تخفیف از گیشه‌ها خریداری کند. به عبارتی یک کارمند که از طرف نهاد یا سازمان مربوطه‌اش سینما-کارت را دریافت کرده بود، با شارژ ۸۰ هزار تومانی آن کارت می‌توانست به اندازه ۱۰۰ هزار تومان از گیشه سینما بلیت بخرد. درحالی‌که قیمت بلیت سینما در روزهای سه‌شنبه نیم‌بها بود، این طرح نمی‌توانست جذابیت چندانی داشته باشد و اضافه شدن این تخفیف به تخفیف ۵۰ درصدی سه‌شنبه‌ها هم چشمگیر به نظر نمی‌رسید. به علاوه تمام سینماها به این سیستم مجهز نبودند و ادارات و سازمان‌های دولتی هم در توزیع سینما-کارت فعالیت جدی و قابل‌توجهی انجام ندادند.
به‌طور کلی سیاست‌های اعلامیه دولت قبل دوری هرچه بیشتر از پرداخت یارانه در هر موضوعی و سپردن قیمت‌ها به بازار آزاد بود و طرحی مثل سینما-کارت با سیاستگذاری‌ها و مشی کلی دولتمردان قبل همخوانی نداشت. به جز اینها عوامل دیگری هم دست در دست هم گذاشتند تا طرح سینما-کارت در زمان ریاست حجت‌الله ایوبی بر سازمان سینمایی شکست بخورد. پس از ایوبی دو چهره دیگر هم در دولت‌های یازدهم و دوازدهم ریاست سازمان سینمایی را عهده‌دار شدند و در زمان تصدی آنها بر این منصب نه‌تنها طرحی مثل سینما-کارت به اجرا در نیامد، بلکه جلسات شورای عالی سینما هم که رئیس‌جمهور ریاست آن را برعهده داشت برگزار نشد.
شیوه جدید حمایت از سینما در دولت سیزدهم
شورای عالی سینما هشت سال به‌طور غیررسمی تعطیل بود و پنج سال هم از انحلال رسمی آن می‌گذشت که بالاخره قرار شد دوباره در دوره ریاست محمد خزاعی بر سازمان سینمایی جلسات آن برگزار شود و حتی در ابتدا اعلام شد که شخص رئیس‌جمهور قرار است در آن شرکت کند. سرانجام این شورا فعالیت مجددش را با حضور محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور آغاز کرد و در جلسه دوم آن که یک روز قبل از روز ملی سینما در سال ۱۴۰۲ برگزار شد، بندهایی مصوب شد که می‌توانست روی روند فعالیت و گردش مالی سینمای ایران تاثیر قابل توجهی بگذارد. مخبر در این جلسه که با حضور وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی و آموزش‌وپرورش، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، رئیس سازمان سینمایی، رئیس فرهنگستان هنر و اعضای حقیقی شورای عالی سینما برگزار شد، گفت: «جلسات شورای عالی سینما در بین سایر شوراها و نهادهای فرهنگی اهمیتی اساسی دارد که باید تمامی اعضا برای برگزاری منظم جلسات حساسیت ویژه‌ای داشته باشند.» او اضافه کرد که «باید هماهنگی و همکاری وزارتخانه‌های آموزش‌وپرورش و فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ساخت فیلم‌های مختص کودک و نوجوان و تعیین محتوای مناسب با سنین آنان افزایش یابد» مخبر همچنین بر تقویت جریان سینمایی در استان‌ها و بهره‌گیری از نخبگان هنری و فرهنگی به‌ویژه در شهرستان‌های محروم کشور تاکید کرد و از شورای عالی سینما خواست تا با برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی با دستگاه‌های ذی‌ربط به‌ویژه وزارت خارجه زمینه را برای صادرات آثار سینمایی ایران در حوزه کشورهای همسایه و منطقه و همچنین تولید آثار مشترک سینمایی و هنری با کشورهای حوزه تمدن اسلامی و ادبیات مقاومت فراهم کند. برای نیل به چنین چشم‌اندازهایی فراهم کردن یک‌سری زیرساخت‌ها لازم بود و از همین رو علاوه‌بر وعده ساخت دو هزار واحد مسکونی برای سینماگران اختصاص اعتبارات لازم برای تولید مشترک فیلم با کشورهای حوزه تمدنی و محور مقاومت و طرح کمک به تجهیز و روزآمدسازی ۱۰۰ شعبه و نمایندگی دفتر انجمن سینمای جوانان در سراسر کشور تا سقف ۱۸۰ میلیارد تومان، تصویب احداث سالن سینما در شهرهای بالای ۱۰۰ هزار نفر جمعیت از محل منابع سفرهای استانی رئیس‌جمهور، تصویب طرح تاسیس شهرک سینمایی دیجیتالی، تصویب بودجه ارزی برای تولیدات مشترک بین‌المللی، طرح اکران صبحگاهی فیلم برای دانش‌آموزان و راه‌اندازی طرح «سینما-کارت» برای تضمین دائمی مخاطبان سینما هم به‌عنوان خروجی‌های جلسه اعلام شد.
در بند 4 مصوبات جلسه شورای‌عالی سینما مورخ 20/6/1402 در مورد طرح سینما-کارت آمده است: «با هدف گسترش عدالت فرهنگی، عمومی‌سازی و تقویت فرهنگ سینما رفتن، تداوم تولید آثار سینمایی ارزشمند، رونق اقتصاد سینما، افزایش و گسترش طیف مخاطبان سینمای کشور، حمایت از اکران فیلم‌های سینمایی ارزشمند و مروج اولویت‌های فرهنگی بر‌شمرده‌شده در سند تحول دولت سیزدهم و برنامه تحول سازمان امور سینمایی، مقرر گردید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درخواست مکتوب تهیه و صدور سینماکارت برای کارمندان دولت و بازنشستگان را برای بررسی و اخذ مصوبه دولت، جهت استحضار معاون اول محترم رئیس‌جمهور ارسال نمایند.» این توضیحات می‌تواند امیدواری‌هایی را درخصوص استفاده هوشمندانه از فرصت به‌وجود‌آمده توسط طرح سینما-کارت و سپرده نشدن ظرفیت ۴ همتی آن در اختیار مهندسان فعلی اکران تقویت کند.
سینما- کارت چیست؟
سینما-کارت که مبلغ یارانه آن قرار است بین سه همت الی چهار همت باشد، می‌تواند تحولی عظیم در وضعیت مالی و حتی محتوایی سینمای ایران به وجود بیاورد و اثر انگشت دائمی این دولت را بر ساختار کلی سینمای ایران به جای بگذارد. البته با اینکه چنین طرحی مصوب شده هنوز اخبار موثقی از تخصیص بودجه آن در سال پیش‌رو اعلام نشده و سینماگران ایرانی را در آستانه آزمودن معاون اول رئیس‌جمهور در جدی بودن اولین وعده‌اش به آنها قرار داده است. این اولین جایی‌است که اهالی سینما اجرایی‌ترین شخصیت دولت سیزدهم را در عمل به وعده‌هایش محک می‌زنند و پس از این مشخص خواهد شد که آیا به موارد چشمگیری که در جلساتی زیر نظر محمد مخبر تصویب شده‌اند، می‌توانند دل خوش کنند یا نه.
غیر از زنده شدن اقتصاد سینمای ایران با این طرح و رسیدن کف فروش سالانه به ۳ الی ۴ همت، تاثیر مهم دیگری که توسط آن بر ساختار کلی سینما به جای خواهد ماند، مربوط به کیفیت و محتوای فیلم‌ها می‌شود. به واسطه اجرای این طرح سهم شهرستان‌ها از فروش کل سینمای ایران افزایش می‌یابد و این روی نوع تولیدات هم اثر خواهد گذاشت. در سال ۷۶ سهم تهران از فروش کل سینمای کشور ۲۷ درصد بود اما در سال ۸۴ و با اعمال سیاست‌های دولت‌های هفتم و هشتم، این رقم به ۵۲ درصد رسید. پرواضح است که از آن به بعد سمت‌و‌سوی موضوعی و محتوایی تولیدات سینمای ایران تغییراتی اساسی کرد و این قضیه به طور واضحی با رویکردهای سیاسی و جناحی به‌خصوصی در کشور همخوانی داشت. سینما-کارت با کشاندن پای شهرستانی‌ها به سرم‌های سینما می‌تواند این معادله را تغییر بدهد. به‌علاوه با اجرای چنین طرحی امکان حمایت از فیلم‌هایی که کیفیت و محتوای مناسب‌تری دارند، به راحتی فراهم می‌شود. در دهه ۶۰ برای حمایت از فیلم‌های با‌کیفیت‌تر طرح رده‌بندی کیفی آثار سینمایی اجرا می‌شد که در تعداد سالن‌های نمایش فیلم و ساعت پخش فیلم‌ها موثر بود اما این طرح جدید، بدون دخالت مستقیم و عیان دولت در اکران‌ها و پدید آوردن شائبه‌های احتمالی، می‌تواند همان تاثیر را به شکلی جدی‌تر به جای بگذارد. اینها همه البته در حالی رخ خواهند داد که برای اکران فیلم‌ها در این طرح کارگروه هوشمندی شکل بگیرد و تمام این مبلغ در قالب کیفی و محتوایی قبل قرار نگیرد.
در هیچ‌کدام از کشورهای دیگر دنیا که چنین طرحی را به اجرا گذاشته‌اند، مخاطب در انتخاب فیلم‌هایی که می‌توانست با یارانه تماشا کند کاملا مختار نبود و حتما جهت‌دهی می‌شد. عموما در این نوع طرح‌ها تمرکز روی استفاده از محصولات داخلی کشورهاست اما در ایران که مشکل رقابت فیلم‌های ایرانی با آثار خارجی وجود ندارد، جهت‌دهی این طرح می‌تواند به سمت نوع خاصی از آثار باشد که به رغم کیفیت بالا، در سیستم فعلی اکران امکان دیده شدن چندانی پیدا نمی‌کنند.
سوبسید به هنر در کشورهای دیگر
حتی در کشورهایی که وضعیت اقتصادی سینمایشان به اندازه ایران دچار بحران نیست و از طرفی صنعت سینما تا این اندازه گرفتار یک اقتصاد سیاسی نشده که از جانب یکی از جناحین سیاسی کشور حتی وقتی آنها در قدرت نیستند مهندسی شود، باز هم تقویت یارانه‌ای سینما از جانب «تقاضا» یک سیاست جاافتاده است. این طرح در کشورهای مختلف به فراخور شرایط اجتماعی و اقتصادی هر کشور، به شکلی متفاوت اجرا می‌شود مثلا در برخی کشورها این یارانه‌ها با تمرکز بر مخاطبان جوان سینما اعطا می‌شوند و در برخی کشورهای دیگر تمرکز اصلی بر افراد مسن‌تر است. شیوه ارائه این خدمات هم در کشورهای مختلف به صورت‌های متفاوتی است و حتی در ایالات‌متحده طرحی در بخش خصوصی اجرا می‌شود که شبیه اعطای یارانه دولتی است و برای مشترکانش مشوق‌هایی در نظر می‌گیرد. در ادامه به چند مورد از اجرای این طرح در کشورهای مختلف پرداخته شده تا از رهگذر مقایسه آنها، سیمایی کلی از طرح‌هایی به دست بیاید که سینما را با یارانه یا مشوق‌هایی در جانب تقاضا تقویت می‌کنند.
کره‌جنوبی
صنعت فیلم کره‌جنوبی پس از فراگیر شدن پاندمی کرونا به لحاظ مخاطبان داخلی صدمه‌ای جدی را متحمل شد و این قضیه دولت کره را به فکر اعطای یارانه‌هایی در سمت تقاضا انداخت. در بیانیه‌ای که شورای فیلم کره منتشر کرد، آمده بود: «پرچم قرمز برای صنعت فیلم کره برافراشته شد، زیرا این صنعت به‌شدت تحت تاثیر همه‌گیری ویروس کرونا قرار گرفت. هدف این کمپین احیای صنعت فیلم و احیای کلی جامعه با کمک مالی برای فعالیت‌های فرهنگی شهروندان است.»
پس از اینکه شورای فیلم کره (KOFIC) اعلام کرد که ۶۰ درصد از هزینه بلیت سینما را در این کشور به‌عنوان یارانه به اپراتورها می‌پردازد تا با کاهش فروشی که به دلیل همه‌گیری کووید-19 ایجاد شده مقابله کند، سینماهای محلی در آخر هفته مملو از تماشاگران سینما شدند. بلافاصله پس از پیاده‌سازی این طرح مخاطبان سینمای کره نسبت به هفته قبل بیش از ۱۱۰ درصد افزایش داشت. فیلم کره‌ای تازه‌اکران‌شده «مهاجم» از تخفیف حاصله بسیار بهره‌مند شد و نزدیک به ۲۹۰ هزار نفر در آخر هفته آن را در سالن‌های سینما دیدند.
اسپانیا
بیش از هشت ماه پیش پدرو سانچز، نخست‌وزیر اسپانیا اعلام کرد که برای افراد بالای ۶۵ سال پیش از انتخابات منطقه‌ای بلیت دو یورویی سینما ارائه می‌دهد. سانچز، رهبر حزب سوسیالیست اسپانیا در سخنرانی شهر پورتولانو گفت که این ابتکار بخشی از تلاش‌های دولت او برای ترویج فرهنگ و قابل دسترس‌تر کردن آن به‌ویژه پس از سال‌های بسیار دشوار همه‌گیری کرونا است. اعطای این یارانه یک سال پس از آن اعلام شد که دولت ائتلافی سانچز طرح «کوپن فرهنگ جوانان» را معرفی کرد. آن طرح به اسپانیایی‌هایی که ۱۸ ساله می‌شوند، ۴۰۰یورو می‌دهد تا برای کتاب، اشتراک دیجیتال، حضور در جشنواره‌ها، کنسرت‌ها، تئاتر، نمایشگاه و تماشای فیلم هزینه کنند. این طرح «دعوتی برای ورود به بزرگسالی» عنوان شده و جوانانی که در سال ۲۰۰۴ متولد شده‌اند اگر در سال ۲۰۲۳ درخواست می‌دادند، می‌توانستند عضو این طرح شوند. مدتی پس از اجرای این طرح برای جوانان تشخیص داده شد که چنین طرحی با شمایلی دیگر باید برای افراد مسن‌تر جامعه هم اجرا شود.
چین
از سال ۱۹۹۱ دولت چین تعدادی از سیاست‌های سینمایی را اجرا کرده است که به دنبال ارائه یارانه برای ارتقای این صنعت بوده‌اند. این طرح به‌طور خاص، به دنبال تقویت فیلم‌های موسوم به جریان اصلی است که در خدمت توزیع ایدئولوژی و اعتقادات دولت هستند. با وجود اجرای چنین طرحی و چند سال تلاش برای تقویت سینمای داخلی چین، وقتی «آواتار» برای اولین‌بار در دسامبر ۲۰۰۹ در ایالات‌متحده اکران شد سینماهای چین اکران خود را به‌مدت دو هفته به تاخیر انداختند و راه را برای نمایش دو فیلم چینی «بادیگاردها و آدمکش‌ها و یک زن» و «اسلحه و فروشگاه نودل» که تقریبا همه ستاره‌های برتر چینی را در خود داشتند، باز کردند. با این حال آواتار در آن زمان رکوردهای تمام‌وقت گیشه‌های چین را شکست. این سالی بود که هالیوود اعتمادبه‌نفس فیلم‌های چینی را به‌شدت از بین برد؛ اما با ادامه این طرح بالاخره فیلم‌هایی مثل «هشتصد» و «نبرد در دریاچه چانگ‌جین» که مضمونی جنگی و حماسی داشتند، از سال‌های ۲۰۲۰ به بعد نه‌تنها رکوردهای گیشه چین بلکه رکوردهای جهانی را شکستند.
روسیه
دولت روسیه برای تقویت استفاده از محصولات فرهنگی داخلی از اواخر تابستان سال ۲۰۲۱ میلادی طرحی به نام کارت پوشکین را به اجرا گذاشت. کارت پوشکین که به نام الکساندر پوشکین، شاعر و نویسنده روسی سبک رومانتیسیسم نامگذاری شده است یک کارت بانکی با محدودیت مشخص است که با افراد ۱۴ تا ۲۲ سال با آن می‌توانند بلیت تئاترها و موزه‌ها، نمایشگاه‌ها و کنسرت‌ها را خریداری کنند. همچنین کاربران می‌توانند با کارت پوشکین، بلیت فیلم‌هایی که تولید سینمای خود روسیه هستند را تهیه کنند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور پیشنهاد ایجاد نقشه را داد. او بیان کرد ایده‌اش این است که هنر برای جوانان سراسر روسیه قابل دسترس‌تر شود. سپس از نظر فنی این ایده توسط بانک پوتچاPochtaپشتیبانی شد و از سال ۲۰۲۱ برای جوانان روسی کارت ویژه‌ای به نام پوشکین سکایا صادر شد که هر کسی می‌توانست آن را بدون توجه به محل زندگی و وضعیت مالی‌اش دریافت کند. ابتدا مبلغ این کارت سه هزار روبل بود که در ژانویه ۲۰۲۲ به پنج هزار روبل افزایش پیدا کرد.
