فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار گروه دانشگاه: احتمالا در این روزهای منتهی به روز زن، واژه زن و دختر را بسیار در گزارش‌ها خوانده و شنیده‌اید. به قدری چالش‌ها و حواشی که دور این واژه می‌چرخد بسیار است که قطعا در یک گزارش نمی‌گنجد. برای هرکدام از ما «زن» تداعی‌کننده حس یا خاطره‌ای است. شاید تو را به یاد روزهای عجیب تابستان و پاییز پارسال بیندازد یا دستت را بگیرد و به روزهای خوب کودکی و گرمای آغوش مادر ببرد. بعید نیست که برایت تداعی‌کننده معلم کلاس اول یا همان استاد دلنشین و کاربلد ادبیات دانشگاه باشد. هر جای کشور که باشید، قطعا دور و اطراف‌تان یا در ذهن‌تان زنی را به یاد دارید که به شما کلمه یا مهارت یا شعری آموخته باشد. در این گزارش به رسم هر سال و به مناسبت روز زن، به سراغ زنانی رفته‌ایم که به نحوی در آموزش عالی کشور نقش ایفا می‌کنند. این زنان یا دانشجویانی هستند که برای کشور افتخار‌آفرینی کرده‌اند یا اساتیدی که دانشجویان بسیاری پرورش داده‌اند یا کارمندان دانشگاهی هستند که برای نظم و پیشرفت دانشگاه هر کاری که می‌توانند انجام می‌دهند. در ادامه گفت‌وگوی خودمانی «فرهیختگان» با زنان فعال در حوزه علم و فناوری را می‌خوانید.
تالار فردوسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، میزبان مراسمی برای تجلیل از پژوهشگران و اعضای هیات‌علمی پراستناد دانشگاه بود. یکی از دانشجویانی که از طرف دانشگاه مورد تقدیر قرار گرفت، سیده خمساءاسبقیان دانشجوی دکتری تخصصی، رشته مهندسی بیولوژی و بیوتکنولوژی خاک دانشگاه تهران بود. دختری که لبخندی با نور امید داشت. خمساء مانند بسیاری از دختران و زنان کشور، زن بودن را دلیلی بر محدودیت نمی‌دانست و صحبت‌هایش سرشار از این باور بود. بعد از اینکه از چالش‌ها می‌پرسم، می‌گوید: «قبل از چالش‌ها باید درباره نگاه جوامع بین‌المللی به جوانان ایرانی بگویم. حتی بسیاری از متخصصان دانشگاه‌های مختلف به من می‌گفتند که چطور می‌توانند در دانشگاه‌های ایران ادامه تحصیل دهند! اما یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که به نظر من وجود دارد، ارتباط بین صنعت و دانشگاه است و ما باید در کشور رویکرد حل مساله را داشته باشیم و به آن رجوع کنیم. باید تلاش کنیم با حضور زنان، بهتر و بیشتر به آن بپردازیم و برای اینکه این حضور تا حد زیادی تقویت شود، طبیعتا نیاز است تا اهالی علم با سیاستگذاران کشور ما ارتباط داشته باشند.» خمساء به خوبی منظور من را از سوال فهمیده بود اما از نظرش دختر بودن محدودیت نیست و به‌خاطر همین، پاسخ کلی به سوالم داد. سوالم را دوباره تکرار کردم، اما این بار بر چالش‌های زنانه تاکید بیشتری کردم که در جوابم می‌گوید: «حقیقتا اگر بخواهم صادقانه بگویم، عنوان دختر بودن و زن بودن هرگز محدودیتی برای من در عرصه علمی ایجاد نکرده و من در کنار اینکه فعالیت‌های علمی را انجام دادم، در حال حاضر به‌عنوان دانشجوی دوره خلبانی سازمان هواپیمایی کشور نیز تحصیل می‌کنم. همیشه به زن بودن در مجامع علمی افتخار می‌کنم اما اگر هم چالش‌هایی به دلیل محدودیت وجود دارد، درخواست می‌کنم که مسئولان ما توجه ویژه‌تری داشته باشند و توانمندی بانوان را در عرصه‌های علمی اصلا دست‌کم نگیرند. پرچم زنان ایرانی همیشه بالاست و هرجا که ورود کردند نشان دادند که بهترین هستند.»
برخی اساتید پس از فرزندآوری دچار رکود علمی می‌شوند
بعد از خمساء به سراغ مریم سلامی، عضو هیات‌علمی گروه مهندسی صنایع غذایی دانشگاه تهران رفتم که جزء پژوهشگران یک درصد جهان است. سلامی درباره چالش‌هایی که اعضای هیات‌علمی زن با آن مواجه می‌شوند، می‌گوید و توضیح می‌دهد: «هیات‌علمی بودن شغلی نیست که 8 صبح سرکار برویم و 4 بعدازظهر به خانه برگردیم. کارها و پژوهش‌های ما تا زمانی که بیدار هستیم با ماست و از این نظر بسیار برایمان سخت است. از سمت دیگر نیز یکی از چالش‌های تمامی اعضای هیات‌علمی، کمبود امکانات، تجهیزات آزمایشگاهی و گرنت است. اگر مقداری تجهیزات آزمایشگاهی به‌روزتر بود، زن‌ها خوش‌تر می‌درخشیدند و می‌توانستیم در ریل پیشرفت حرکت کنیم.» از خانم سلامی درباره چالش‌های ارتقای زنان می‌پرسم. او با اشاره به اینکه خودش با این چالش‌ها چندان دست‌وپنجه نرم نکرده، می‌گوید: «زنانی که هیات‌علمی هستند، ممکن است بعد از زایمان و فرزندآوری در همان سال و سال‌های بعد با رکود علمی مواجه شوند اما من با توجه به سوابقی که داشتم چنین تجربه‌ای نداشتم.» سلامی درباره راهی که برای رسیدن به جمع یک درصد پژوهشگران پراستناد دنی طی کرده، می‌گوید: «علاقه، تلاش دانشجویان و تیم کاری خوب بسیار در این راه موثر هستند. خیلی سخت است اما با علاقه داشتن می‌توان به آن رسید و این مسیر برای من بیش از 9 سال طول کشید.»
حتی برای مرخصی استحقاقی به مشکل می‌خوریم
بعد از سلامی به سراغ کارمندان دانشگاهی رفتم. فرض کنید کارمند به‌اصطلاح بهترین دانشگاه‌های پایتخت هستید که به‌عنوان دانشگاه مادر و سطح یک نیز از برخی از آنها یاد می‌شود. همچنین در بخش مرکز زنان و خانواده این دانشگاه‌ها کار می‌کنید اما به‌عنوان یک کارمند و نه یک مادر کارمند از ساده‌ترین حق خود، یعنی مرخصی استحقاقی گاهی محروم می‌شوید. درست در مرکزی که نام زنان و خانواده را یدک می‌کشد و یکی از وظایفش آسان‌تر کردن شرایط برای مادران و کارمندان زن است. به سراغ دو زنی می‌روم که روی سن ایستاده‌اند. یکی از آنها خودش را سحر رنجبر، کارمند رسمی مرکز زنان و خانواده دانشگاه تهران معرفی می‌کند. او درباره بیشترین چالشی که به‌عنوان زن با آن مواجه شده، می‌گوید: « ما شاغل هستیم و در عین حال فرزند داریم و در مرخصی رفتن، حتی مرخصی استحقاقی با مشکل مواجه می‌شویم. به دلیل پروژه‌هایی که داریم مدیران معمولا سختگیری می‌کنند. سعی می‌کنیم همکاری داشته باشیم اما یک زن وقتی، هم شاغل و هم خانه‌دار است به مشکل برمی‌خورد.» زن دیگری که کنارش ایستاده در تایید حرف او می‌گوید: «باید اضافه کنم ساعت‌های کاری که ما را مجبور می‌کنند بمانیم، بسیار مشکل‌ساز است. به‌خصوص زنانی که مسیر طولانی‌تری دارند و بچه کوچک دارند، برایشان معضل‌ساز است و همیشه با این معضل روبه‌رو بوده‌اند.» از سحر درباره حقوق و مزایایی که دریافت می‌کنند، می‌پرسم. او می‌گوید: «مادران حق اولاد و حق عائله‌مندی می‌گیرند که در همه سازمان‌ها به این صورت است.»
روابط فردی مانع استفاده از بانوان در مدیریت دانشگاه‌ها
در راه رسیدن به روزنامه تصمیم می‌گیرم تا با یکی از کارمندان یکی از دانشگاه‌های صنعتی تهران نیز صحبت کنم که قرعه به نام دانشگاه امیرکبیر می‌افتد. از روابط‌عمومی شماره‌ها را می‌گیرم و به اولین شماره زنگ می‌زنم بعد از دومین بوق صدایی رسا و گرم، شروع به صحبت می‌کند. بعد از معرفی و سلام می‌گوید که منتظر تماس من بوده است. خودش را طاهره سمایی‌یکتا معرفی می‌کند که از زمان دانشجویی در دانشگاه امیرکبیر درس می‌خوانده. او تا سال گذشته، کارشناس آموزشی بود و واحد آزمایشگاه را ارائه می‌کرد. همچنین در پروژه‌های صنعتی دانشجویان به آنها مشاوره می‌داد و به نوعی مسئول کارآموزی آنها محسوب می‌شد اما امسال به سمت معاون مالی و اداری دانشکده مهندسی پلیمر و رنگ رسیده است.
از او درباره چالش‌هایی که در 30 سال خدمت خود با آن مواجه شده می‌پرسم، یکتا می‌گوید: «من جزء محدود زنانی هستم که توانستم تا اینجا رشد کنم و معاون دانشکده شوم. خوشبختانه باید اقرار کنم جزء خانم‌های موفق دانشگاه بوده‌ام که این سال‌ها کار کردم و بازخورد آن را دیدم. باید بگویم یکی از چالش‌هایی که بین زنان و مردان وجود دارد، مسائلی است که برخی از مردان می‌خواهند ایجاد کنند و زنان باید خودشان را بسیار باور داشته باشند تا چنین اتفاقی نیفتد و چنین چالشی ایجاد نشود.» یکتا در ادامه به نکته‌ای اشاره می‌کند و می‌گوید: «شاید در دانشگاه ما تنها دو زن هستیم که این پست را داریم. در دانشگاهی که 16 یا 17 دانشکده دارد. من احساس می‌کنم که بیشتر به باور خانم‌ها نسبت به خودشان ارتباط دارد که باید به سمت چنین مسئولیت‌هایی بروند.» موضوعی که یکتا به آن اشاره می‌کند، نظرم را جلب می‌کند. در سوال بعدی از تفاوتی که بین مردان و زنان وجود دارد، می‌پرسم. یکتا توضیح می‌دهد: «ضابطه‌هایی که آقایان با هم دارند، باعث می‌شود که معمولا دوستان یکدیگر را معرفی کنند و بیشترین مسئولیت‌ها برعهده آنان است.»
