مهران زارعیان، منتقد: نوشتن درباره تمام فیلم‌های مهم نمایش‌‌داده‌شده در سال پر رونق 2023 در این مختصر گزارش ممکن نیست و احتمالا شما هم با من موافق هستید که امسال برای سینمای جهان اتفاقات خوبی رقم خورد. از بین فیلم‌های شاخصی که در لیست زیر فرصت نشد جزئیاتی بیان کنم می‌توان به ناپلئون (ریدلی اسکات)، کاخ (رومن پولانسکی)، هیت‌من (ریچارد لینکلیتر)، ال‌کنده (پابلو لارین)، می‌دسامبر (تاد هینز)، جاماندگان (الکساندر پین)، زندگی‌های گذشته (سلین سونگ)، برگ‌های افتاده (آکی کوریسماکی)، آتشین (کریستین پتزولد)، روزهای عالی (ویم وندرس)، روی علف‌های خشک (نوری بیگله جیلان)، استروئید سیتی (وس اندرسون)، درس (آلیس تروتون)، زندگی شگفت‌انگیز هنری شوگر (وس اندرسون)، اصل (آوا دوورنی) و همچنین انیمیشن‌های المنتال و قسمت دوم فرار مرغی اشاره کرد.
اوپنهایمر
نخستین فیلمی که در این فهرست به سراغش می‌روم، تازه‌ترین اثر کریستوفر نولان است که خود او اخیرا این فیلم را موفقیت‌آمیزترین فیلم کارنامه‌اش دانسته است! منظور نولان البته ناظر به وجه صنعتی سینماست، زیرا با توجه به درجه سنی R و فیلمبرداری سیاه و سفید در بخش‌های زیادی از فیلم، فروش یک میلیارد دلاری «اوپنهایمر» (10 برابر بیش از بودجه) به معنای دستیابی به یک کامروایی بزرگ است. البته همزمانی اکران این فیلم با فیلم تجاری «باربی» را نمی‌توان در رسیدن به این فروش بالا نادیده گرفت، اما به هر حال هر فیلم جدید از نولان، یک اتفاق در سال سینمایی انتشارش بوده است.
اوپنهایمر به لحاظ هنری و ارزش‌های سینمایی نیز واجد امتیازات قابل توجه است و در فصل جوایز هم تاکنون موفقیت‌هایی فراتر از عملکرد معمول آثار نولان داشته است؛ به طوری که نامزد شدن نولان در بخش کارگردانی اسکار امسال را می‌توان قطعی دانست و احتمال اینکه بالاخره مجسمه طلایی را در دستان این فیلمساز مهم سینمای امروز ببینیم، کم نیست.
«اوپنهایمر» فیلمی زندگی‌نامه‌ای با بازی درخشان کیلین مورفی است که ماجرای ساخته شدن نخستین بمب اتمی تاریخ را روایت می‌کند و تمرکز اصلی‌اش بر ابعاد روان‌شناختی و ذهنی کاراکتر جی. رابرت اوپنهایمر است.
قاتلان ماه گل
مارتین اسکورسیزی همچنان پس از نیم قرن فیلمسازی، به عنوان یک وزنه عظیم در سینمای جهان توانسته حضورش را تثبیت کند به طوری که فیلم‌های اخیرش هم همگی در سطح مطرح‌ترین عناوین سال بوده‌اند. «قاتلان ماه گل» نیز از این قاعده مستثنی نیست. فیلمی که علی‌رغم زمان طولانی بیش از سه ساعته‌اش، مخاطب را درگیر داستان جنایی قدرتمندش می‌کند و روایتی استادانه دارد.
در قاتلان ماه گل همزمان دو ستاره اصلی سینمای اسکورسیزی حضور دارند؛ رابرت دنیرو و لئوناردو دی‌کاپریو. دنیرو در آثار شاخص اسکورسیزی پیش از قرن 21 همواره حضور داشت و دی‌کاپریو ستاره اصلی سینمای اسکورسیزی در قرن جدید بود به طوری که شاید بتوان ادعا کرد هر دوی این بازیگران برجسته، بدون حضور در آثار اسکورسیزی ممکن بود به جایگاه دست‌نیافتنی امروز خود نرسند.
قاتلان ماه گل روایتی است از قتل‌های مرموز سرخ‌پوستان قبیله اوسیج در ایالت اوکلاهما که در اوایل قرن بیستم رخ می‌داد و بعدها مشخص شد که به دلیل طمع سفیدپوستان در تصاحب منابع نفتی آن منطقه بوده است. یک وسترن افشاگرانه که به نوعی احساس عذاب وجدان تاریخی اسکورسیزی نسبت به بومیان آمریکایی است و از نظر سبک روایی، کاملا امضای اسکورسیزی را در خود دارد.
بلوط پیر
کن لوچ را به عنوان یک فیلمساز دغدغه‌مند سوسیالیسم می‌شناسیم که به عنوان یک کارگردان پیشکسوت بریتانیایی، آثار دردمندانه فراوانی را به حافظه جمعی سینمادوستان جهان هدیه داده است و دو بار جایزه نخل طلای کن را برده است که از این حیث جزء رکوردداران این جشنواره محسوب می‌شود.
فیلم بلوط پیر تازه‌ترین فیلم کن لوچ است که در جشنواره کن 2023 منتشر شد و با روایتی آرام و متین به سراغ موضوع مهاجران در کشورهای غربی می‌رود و تصویری همدلانه و شرافتمندانه از مهاجران ارائه می‌دهد.
در فیلم بلوط پیر نیز مثل دیگر آثار کن لوچ، ستارگان مشهور حضور ندارند و هنر فیلمساز باعث خلق شخصیت‌های همدلی‌برانگیز برای پیشبرد داستان ساده اما زیبا با تمی صلح‌طلبانه شده است.
قاتل
دیوید فینچر پس از تجربه کلاسیک و زندگی‌نامه‌ای فیلم «منک»، دوباره به سینمای جنایی همیشگی‌اش بازگشت و فیلم شخصیت‌محور «قاتل» را با بازی مایکل فاسبندر مقابل دوربین برد که در جشنواره ونیز 2023 منتشر شد.
قاتل البته به قوت آثار همیشگی فینچر نبود و بازخورد چندان مثبتی نگرفته است. مراحل توسعه اقتباس از رمان قاتل از سال ۲۰۰۷ در پارامونت پیکچرز آغاز شد. فینچر به‌عنوان کارگردان و آلساندرو کامون به‌عنوان فیلمنامه‌نویس به کار گرفته شدند. فینچر در سال ۲۰۲۱ پروژه را به نتفلیکس منتقل کرد و اندرو کوین واکر جایگزین کامون شد.
آناتومی یک سقوط
در سال 2023 فیلمی به نام «آناتومی یک سقوط» از سینمای فرانسه، برنده نخل طلای کن شد. آناتومی یک سقوط توسط فیلمساز زن جوانی به نام ژوستین تریه ساخته شده و داستانی دلهره‌آور دارد. فیلم ماجرای یک نویسنده زن را روایت می‌کند که به جرم قتل دستگیر شده و سعی می‌کند بی‌گناهی خود را اثبات کند. حال و هوای برفی فیلم، در نگاه اول شاید «فورس ماژور» محصول 2014 را به یاد بیاورد اما فیلم به طور کلی به درام دادگاهی نزدیک می‌شود.
آناتومی یک سقوط در بخش‌های اصلی گلدن گلوب از جمله بهترین فیلم درام، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه و بهترین بازیگر زن نقش اصلی نامزد شده است اما جالب است که فرانسه این فیلم را برای جوایز اسکار نفرستاده است.
منطقه مورد‌علاقه
جاناتان گلیزر با فیلم «زیر پوست» با بازی اسکارلت جوهانسون شناخته می‌شود. او در تازه‌ترین تجربه خود به سراغ اقتباس از یک رمان تاریخی به قلم مارتین آرمیس رفته است. «منطقه مورد علاقه» یک فیلم درام تاریخی است که با تم هولوکاست در اردوگاه آشویتس فیلمبرداری شده است.
منطقه مورد علاقه در جشنواره کن امسال رونمایی شد و همان‌جا جایزه بزرگ و جایزه فیپرشی را کسب کرد. هنوز نسخه خانگی فیلم منتشر نشده و نمی‌دانیم «منطقه مورد‌علاقه» تا چه اندازه به خاطر سوژه و مضمونش مورد توجه قرار گرفته، اما به هر نحو این فیلم یکی از شانس‌های اصلی در بخش بهترین فیلم خارجی‌زبان در جوایز اسکار است که همین الان هم در بخش‌های اصلی جوایز گلدن گلوب مثل بهترین فیلم درام نامزد شده است.
بیچارگان
یورگوس لانتیموس، فیلمساز جوان یونانی، خیلی زود توانست خودش را در سطح یکی از فیلمسازان مهم جهان جا بیندازد به طوری که هر فیلم جدیدی از او، کنجکاوی‌های فراوانی برمی‌انگیزد. لانتیموس را بیشتر به خاطر فیلم «خرچنگ» می‌شناسند که یکی از بهترین فیلمنامه‌های سال 2015 را داشت، اما فیلم‌های دیگری مثل «دندان نیش» و «کشتن گوزن مقدس» نیز دارد که تجربه‌هایی بس غنی و عمیق از حیث دراماتیک و نمادین هستند.
«بیچارگان» یک فیلم کمدی سیاه فانتزی است که داستان زنی در دوران ویکتوریا را روایت می‌کند که پس از خودکشی توسط یک دانشمند دیوانه زنده می‌شود و به سفری ماجراجویانه می‌رود. لانتیموس این بار فیلمنامه اثرش را خودش ننوشته و از فیلمنامه اقتباسی تونی مک‌نامارا برای ساخت فیلم استفاده کرده است. اما استون که در «سوگلی» لانتیموس نیز بازی شاخصی داشت در نقش اصلی فیلم بیچارگان بازی کرده و چهره‌های دیگری مثل ویلم دفو و مارک رافلو نیز در این فیلم حضور دارند. نسخه خانگی بیچارگان هنوز منتشر نشده و سینمادوستان ایرانی مثل من فیلم را ندیده‌اند.
باربی
ترجیح می‌دادم نام این فیلم را در فهرست آثار مطرح 2023 قرار ندهم. باربی یک فیلم کمدی فانتزی تجاری است که در تابستان امسال همزمان با اوپنهایمر اکران شد و فروش خیره‌کننده‌ای تجربه کرد و تبدیل به پرفروش‌ترین فیلم سال شد. طبیعتا اهمیت این فیلم چه به لحاظ تجاری و چه به لحاظ فرهنگی و اجتماعی بالاست، اما چندان دل خوشی ندارم که چنین فیلمی تا این حد لااقل در محافل سینمایی و فصل جوایز مورد توجه قرار گرفته است.
گرتا گرویگ فیلمساز زن جوانی است که با فیلم ساده و زیبای «لیدی‌برد» به شهرت رسید. او و همسرش نوآ بامباک معمولا فیلمنامه‌هایشان را مشترکا می‌نویسند و استعداد زیادی هم از خودشان نشان داده‌اند. با این حال باربی به گواهی خیلی از سینمادوستان فیلم معمول پیش‌پا افتاده‌ای است که از جذابیت‌های نوستالژیک و زیبایی‌شناختی عروسک باربی بهره گرفته و با بازی با کلیشه‌های برعکس، ذهنیتی فمینیستی را بازتاب می‌دهد. اینگونه که به نظر می‌رسد، باربی جزء شانس‌های اصلی فصل جوایز محسوب می‌شود که با سیاست‌های عجیب آکادمی اسکار در سال‌های اخیر، اصلا تعجب نخواهیم کرد اگر عنوان بهترین فیلم سال نصیب این فیلم متوسط شود.
ماموریت غیر‌ممکن: روزشمار مرگ قسمت اول
شاید در کمتر فهرستی این فیلم قرار داده شود. با این حال به عنوان یک طرفدار پر و پا قرص سری «ماموریت غیر‌ممکن» که تمامی قسمت‌های آن را چندین بار دیده‌ام، نمی‌توانم قسمت جدید این مجموعه را در لیست فیلم‌های مطرح سال قرار ندهم. «ماموریت غیر ممکن 7» علاوه بر اهمیت تجاری‌اش در سال 2023 به نظرم فیلم درخشانی محسوب می‌شود که آنطور که شایسته بود مورد توجه قرار نگرفت. علی‌رغم آنکه معمولا فیلم‌های دنباله‌دار به تکرار و ضعف دراماتیک می‌افتند، ماموریت غیر ممکن 7 حتی بهتر از قسمت‌های قدیمی‌اش شده و به جرات یکی از سه قسمت برتر این مجموعه است. کریستوفر مک‌کوری فیلمنامه‌نویس مطرحی است که به خاطر نوشتن «مظنونین همیشگی» اسکار گرفت و از سال 2015 با «ماموریت غیر ممکن 5» یا همان «ملت یاغی» به مجموعه اضافه شد. کارگردانی دو قسمت اخیر ماموریت غیر‌ممکن را نیز همین کریستوفر مک‌کوری برعهده داشته است که هر دو جزء بهترین قسمت‌ها بوده‌اند. قرار است ادامه داستان قسمت 7 را هم سال آینده ببینیم و احتمالا پرونده این فرنچایز محبوب برای همیشه بسته خواهد شد. ویژگی برجسته ماموریت غیر‌ممکن 7 این بود که به سراغ موضوع هوش مصنوعی رفته و نگرانی‌های امنیتی و سیاسی نسبتا تازه‌ای که با پیشرفت فناوری هوش مصنوعی به وجود آمده در این فیلم به صورت جدی مطرح شده است. این داستان قطعا هر مخاطبی را میخکوب می‌کند و تام کروز، این ستاره بلا‌منازع سینمای اکشن هم کماکان حتی در 60 سالگی، می‌درخشد و آمادگی بدنی‌اش همه را شگفت‌زده می‌کند.
مایسترو
بردلی کوپر در چند سال اخیر به کارگردانی علاقه نشان داده و فیلم «ستاره‌ای متولد شده است» را در سال 2018 ساخت که مورد توجه قرار گرفت. او در تجربه جدیدش به سراغ زندگی آهنگساز بزرگی به نام لئونارد برنستاین رفته است.
«مایسترو» در جشنواره ونیز رونمایی شد و آنجا نامزدی جایزه بهترین شیر طلایی را تجربه کرد. تاکنون نیز بازخوردهای مثبتی درباره این درام زندگی‌نامه‌ای ثبت شده که تا نسخه خانگی‌اش در دسترس قرار نگیرد نمی‌توانیم درباره آن قضاوتی بکنیم. خود بردلی کوپر و کری مولیگان ستارگان مایسترو هستند و به نظر می‌رسد که تمرکز فیلم بر داستان ازدواج برنستاین است. هم‌اکنون مایسترو در بخش‌های اصلی جوایز گلدن گلوب از جمله بهترین فیلم درام، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر مرد نقش اصلی و بهترین بازیگر زن نقش اصلی، نامزد شده است. شاید این نکته هم کنجکاوی‌برانگیز باشد که استیون اسپیلبرگ و مارتین اسکورسیزی هم جزء تهیه‌کنندگان فیلم هستند.
فراری
فیلم جدید مایکل‌مان در جشنواره ونیز امسال رونمایی شد. مایکل‌مان یکی از فیلمسازان پیشکسوت سینمای اکشن است که به خاطر فیلم درخشان «مخمصه» شهرت دارد. «فراری» یک فیلم زندگی‌نامه‌ای دلهره‌آور ورزشی است که به زندگی انزو فراری (بنیان‌گذار ایتالیایی خودروهای فراری) می‌پردازد و ماجرای مسابقات میلی میگلیا در سال 1957 را نمایش می‌دهد. ابتدا قرار بود کریستین بیل در نقش انزو فراری بازی کند، سپس هیو جکمن برای این نقش وارد مذاکره شد اما نهایتا قرعه به نام آدام درایور افتاد که در این فیلم به همراه پنه‌لوپه کروز و شیلین وودلی بازی کرده است. فراری در همین روزها قرار است اکران شود و نسخه خانگی آن هم طبیعتا چند ماه دیگر در دسترس قرار خواهد گرفت، با این حال دیدن چنین فیلمی قاعدتا کنجکاوی‌برانگیز خواهد بود، حتی اگر در فصل جوایز به آن توجه نشود.
پریسیلا
سوفیا کوپولا دختر فرانسیس فورد کوپولای معروف، دست‌کم دو دهه فعالیت حرفه‌ای در عرصه فیلمسازی دارد که فیلم «گمشده در ترجمه» با بازی اسکارلت جوهانسون، بیش از دیگر آثارش مورد توجه واقع شده است. سوفیا کوپولا امسال فیلم «پریسیلا» را منتشر کرد که درباره زندگی پریسیلا پریسلی با موسیقی‌دان و چهره مطرح پاپ در دهه 70 میلادی، الویس پریسلی است.
طبیعتاً پریسیلا هم یک فیلم زندگی‌نامه‌ای است که مثل دیگر آثار زندگی‌نامه‌ای این سال‌ها، از روی یک رمان اقتباس شده است. پریسیلا نیز در جشنواره ونیز رونمایی شد و بازخوردهای مثبتی هم گرفت و بازیگر زن نقش اصلی آن (کیلی اسپینی) در همان جشنواره جایزه گرفت. این فیلم نیز هنوز نسخه خانگی‌اش نیامده و نمی‌دانیم تا چه اندازه تجربه درخشانی از آب درآمده است اما به هر حال نامش به عنوان یکی از فیلم‌های مطرح 2023 مطرح شده است.
