زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: «گوترش» روز چهارشنبه (6 دسامبر) ماده 99 منشور سازمان ملل را فعال کرد، این در‌حالی است که از اکتبر 1945 تا دسامبر 2023 سازمان ملل تنها 9 بار این ماده را فعال کرده است. اقدامی که دبیرکل سازمان ملل برای اولین‌بار از آغاز فعالیت خود در سال 2017 آن را انجام داد. براساس ماده 99 منشور سازمان ملل، دبیرکل سازمان می‌تواند در مواردی که احساس کرد صلح و امنیت جهانی در‌خطر است، خواستار تشکیل جلسه‌ای فوری توسط شورای امنیت و تصمیم‌گیری اضطراری در این رابطه شود. گوترش این تصمیم را ناظر به اتفاقات و درگیری‌های در‌حال وقوع در غزه گرفته است. تا اینجای ماجرا و با توجه به اینکه سازمان ملل و دبیرکل این سازمان صرفا به اظهارنظر و محکوم کردن جنگ در غزه اکتفا کردند، می‌توان فعال کردن ماده 99 را جدی‌ترین و مهم‌ترین تصمیم سازمان ملل درباره غزه از آغاز درگیری‌ها تاکنون دانست.
سال‌هاست رژیم‌صهیونیستی رابطه دوستانه‌ای با سازمان ملل ندارد
از آغاز درگیری در نوار غزه، تلاش‌های زیادی از جانب کشورهای عربی، روسیه و چین برای تصویب قطعنامه‌ای علیه صهیونیست‌ها صورت گرفت که عموما با وتوی آمریکا و دیگر کشورهای اروپایی همراه شد. در میان این عدم‌تصویب و وتوها بالاخره بعد از 40 روز از آغاز جنگ، قطعنامه حمایت از وقفه بشردوستانه در غزه توسط کشورهای عضو شورای امنیت به تصویب رسید که نهایتا از برقراری یک آتش‌بس چندروزه در غزه حمایت کردند. در بخشی از قطعنامه به این موضوع اشاره شده بود که دوطرف از محروم کردن غیرنظامیان نوار غزه از کمک‌های بشردوستانه خودداری کنند. با این حال این قطعنامه از آتش‌بس دائمی در غزه سخنی به میان نیاورده بود و حرفی نیز از محکومیت صهیونیست‌ها نسبت به اقدامات و جنایاتی که در غزه در‌حال وقوع بود، نبود و قطعنامه شروط را خطاب به دوطرف مورد تاکید قرار داده بود. به‌نظر می‌رسید این قطعنامه چندان به مذاق صهیونیست‌ها خوش نیامده است. نماینده رژیم‌صهیونیستی در سازمان ملل در واکنش به تصویب این قطعنامه گفت: «شرم‌آور است که شورای امنیت حتی به کشتاری که حماس در اسرائیل انجام داده، اشاره‌ای نکرده و همچنان از محکوم کردن آن خودداری می‌کند. راهبرد حماس این است که عمدا وضعیت انسانی در غزه را وخیم‌تر کند و تلفات فلسطینی‌ها را افزایش دهد تا شورای امنیت را برای متوقف کردن اسرائیل ترغیب کند، اما چنین نخواهد شد و اسرائیل تا نابودی حماس و آزادی گروگان‌ها به اقدامات خود ادامه خواهد داد.» این البته تنها واکنش منفی صهیونیست‌ها نسبت به مواضع و اقدامات سازمان ملل در جریانات درگیری‌های اخیر نبوده است. تصاویر و گزارش‌های منتشر شده از آنچه در حمله به مناطق مسکونی، بیمارستان‌ها و کشتن زنان و کودکان در غزه منتشر می‌شد، امری نبود که بتوان درباره آن سکوت کرد. این موضوع در وهله اول با واکنش منفی افکار عمومی جهان همراه شد و برگزاری تجمع‌ها در اعتراض به این کشتارها، نمود عینی واکنش به جنایت‌ها بود. دبیرکل سازمان ملل متحد نیز در میان فشار افکارعمومی جهان ناشی از اینکه چرا سازمان ملل اقدامی در این رابطه انجام نمی‌دهد، به اظهار نگرانی از وضع و شرایط غیرانسانی در غزه و در مواردی نیز به محکوم کردن اقدامات اسرائیل در غزه پرداخت. این امر نیز از‌جمله مواردی بود که مورد پسند صهیونیست‌ها قرار نگرفت و واکنش‌های منفی نسبت به اظهارات گوترش و پاسخ گوترش به اظهارات صهیونیست‌ها آنقدر ادامه پیدا کرد که بعد از صحبت‌های دبیرکل سازمان ملل در مورد اسرائیل و محکوم کردن صهیونیست‌ها به نقض قوانین حقوق بشری و اظهار نگرانی درباره اقدامات آنها، نماینده صهیونیست‌ها در 25 اکتبر اعلام کرد که صدور ویزا برای مقام‌های سازمان ملل را متوقف خواهد کرد. «الی کوهن»، وزیر خارجه اسرائیل نیز دیدار خود با گوترش را لغو کرد. این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شد که تا الان هیچ قطعنامه یا اقدام عملی که تلویحا و مشخصا صهیونیست‌ها را به انجام اقدامات ضد قواعد حقوق بشری محکوم کرده و برای آنها تبعات بین‌المللی داشته باشد، صورت نگرفته است. محکوم کردن اقدامات صهیونیست‌ها آن هم نه به‌منظور حمایت از حماس بلکه نسبت به وضعیت نگران‌کننده غیرنظامیان صورت گرفته است، اما به‌نظر می‌رسد همین اظهارنظرها برای صهیونیست‌ها نیز چندان مطلوب نبوده و واکنش‌های منفی زیادی نسبت به این اظهارات نشان دادند تا آنجا که از برکناری آنتونیو گوترش نیز صحبت به میان آوردند. اما به قول خبرنگار صهیونیستی اینترنشنال«سال‌هاست، داستان میان سازمان ملل، گوترش و اسرائیل، داستان عاشقانه‌ای نیست و صهیونیست‌ها سال‌هاست روابط دوستانه‌ای با سازمان ملل ندارند و آنها را محکوم می‌کنند که یکطرفه و جانبدارانه از فلسطینی‌ها دفاع می‌کند.»
فشار افکار عمومی منجر به موضع‌گیری گوترش شد
دور دوم حملات صهیونیست‌ها و تنگ‌کردن حلقه محاصره در مرز غزه بعد از اتمام زمان آتش‌بس دوباره از سرگرفته شد. آمار کشته و زخمی‌های فلسطینی همچنان افزایشی است، در آخرین آمار تعداد شهدای فلسطینی در نوار غزه به 15 هزار و 899 نفر رسیده است. تکرار حملات به اردوگاه‌ها و غیرنظامیان فلسطینی به‌وضوح از نقض قواعد بین‌المللی در غزه حکایت دارد. امری که منجر شد گوترش، دبیرکل سازمان با استفاده از اختیارات خود درخواست تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت برای تصمیم‌گیری در این رابطه را منتشر کند. به‌نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین دلایل اقدام اخیر گوترش، واکنش منفی‌ای است که در میان افکار عمومی جهان نسبت به ادامه این حملات به‌وجود آمده است. امری که همواره این اتهام را متوجه سازمان ملل می‌کند که هیچ اقدام ویژه و قابل توجهی برای مقابله با این حملات صورت نگرفته است. بر این اساس به‌نظر می‌رسد اقدام تازه دبیرکل سازمان و استفاده از ماده 99 منشور سازمان ملل به‌منظور کم کردن فشار افکار عمومی بر سازمان ملل صورت گرفته است. با این حال اگر نتیجه جلسه شورای امنیت نیز منجر به تصمیم قطعی درباره آتش‌بس نشود هم مقدار قابل توجهی از فشارها را بر سازمان ملل کم خواهد کرد. طبیعی است که در سمت دیگر ماجرا صهیونیست‌ها نظر دیگری دارند و معتقدند حملات می‌بایست تا نابودی حماس ادامه پیدا کند البته مسائل داخلی سرزمین‌های اشغالی نیز در ادامه حملات زمینی بی‌تاثیر نیست و می‌توان گفت حیات سیاسی نتانیاهو به نتیجه این درگیری در غزه بستگی دارد.
واکنش مثبت اروپا به موضع گوترش
یکی از نکات قابل توجه پس از انتشار نامه گوترش به شورای امنیت پیرامون درخواست فوری برای تشکیل جلسه اضطراری، واکنش برخی مقامات و کشورهای اروپایی به این نامه بود. جوزف بورل، دبیر سیاست خارجه اتحادیه اروپا، از‌جمله مقاماتی بود که از این اقدام گوترش حمایت کرد و گفت: «سازمان ملل باید فورا برای جلوگیری از فروپاشی کامل وضعیت زندگی در غزه اقدام کند.» و از اروپایی‌ها و شرکای آنها در شورای امنیت خواست از ماده 99 منشور سازمان ملل متحد حمایت کنند. «پدرو سانچز»، نخست‌وزیر اسپانیا دیگر مقام اروپایی بود که از اقدام گوترش در رابطه با فعال کردن ماده 99 منشور سازمان ملل حمایت کرد. پس از این امارات‌متحده‌عربی با استناد به نامه گوترش پیش‌نویسی از قطعنامه جدید منتشر کرده و آن را به شورا ارسال کرد و خواستار تصویب فوری قطعنامه آتش‌بس انسانی شد. معاون دبیرکل سازمان ملل نیز در حمایت از موضع گوترش، گفت: «روند هجوم نظامی در جنوب غزه، تکرار همان روند و شدت عمل در شمال نوار غزه است و هیچ مکان امنی آنجا وجود ندارد، بیش از دو میلیون نفر در غزه نمی‌دانند چه آینده‌ای در انتظارشان است.» در ادامه این واکنش‌ها رژیم‌صهیونیستی همانند گذشته به موضع گوترش واکنش منفی نشان داد. الی کوهن، وزیر خارجه رژیم‌صهیونیستی، گوترش را تهدیدی برای صلح جهانی خواند و گفت: «دبیرکل سازمان ملل اینک به خطری برای صلح جهانی تبدیل شده است. تصمیم گوترش به منزله حمایت از گروه تروریستی حماس است و به قتل سالمندان، ربودن نوزادان و تجاوز به زنان کمک می‌کند.» نماینده صهیونیست‌ها در سازمان ملل نیز بار دیگر خواستار برکناری گوترش شد. با در نظر گرفتن واکنش برخی مقامات اروپایی به‌نظر می‌رسد، بازتاب اقدامات و حملات صهیونیست‌ها به نوار غزه در اروپا آنقدر منفی بوده که منجر به حمایت از موضع گوترش شده است. فارغ از اینکه در نبرد میان حماس و اسرائیل چه مسائلی در حال وقوع است، اما اکنون جنایات جنگی که در نوار غزه در حال رخ دادن بوده، اروپایی‌ها را مجبور به واکنش نسبت به این حملات کرده است. به نظر می‌رسد آنچه روزبه‌روز از اهمیت آن در عرصه بین‌المللی کم می‌شود، ادعاهایی است که صهیونیست‌ها درباره حماس مطرح می‌کنند، امری که از تلاش صهیونیست‌ها برای توجیه حمله به مناطق مسکونی و بیمارستان‌ها و اردوگاه‌ها حکایت دارد، اما ادامه این حملات منجر به افزایش فشار افکار عمومی بر مجامع بین‌المللی شده تا نهادهای بین‌المللی نیز نتوانند از اقدامات صهیونیست‌ها حمایت کنند.
رای ممتنع یا وتوی آمریکا؟
تا لحظه تنظیم این گزارش هنوز جلسه شورای امنیت سازمان ملل تشکیل نشده است و چند احتمال درباره آنچه در جلسه شورای امنیت اتفاق خواهد افتاد، مورد توجه قرار دارد. آمریکایی‌ها همچنان از عدم اقبال نسبت به برقراری آتش‌بس در غزه صحبت می‌کنند، امری که این احتمال را تقویت می‌کند آمریکایی‌ها هر قطعنامه‌ای که علیه صهیونیست‌ها در شورای امنیت مطرح شود را وتو کنند. از طرفی این فرض نیز محتمل است که در صورت وجود اجماعی درباره پیش‌نویس قطعنامه در شورای امنیت، آمریکایی‌ها رای ممتنع بدهند. با این حال همچنان نمی‌توان به‌طور قطع درباره نتایج جلسه شورای امنیت اظهارنظر کرد اما نتایج نهایی جلسه شورای امنیت می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر سرنوشت درگیری‌ها در نوار غزه داشته باشد.
چالش میان صهیونیست‌ها و سازمان ملل عمیق‌تر خواهد شد
برای بررسی مواضع و واکنش گوترش و نتیجه نشست اضطراری شورای امنیت با احمد دستمالچیان، سفیر سابق ایران در لبنان و کارشناس مسائل بین‌الملل گفت‌وگو کردیم. او معتقد است، فشار و برانگیختگی افکار عمومی منجر به واکنش دبیرکل سازمان ملل شده است و در این باره توضیح می‌دهد: «سازمان ملل از بدو تاسیس قطعنامه‌های متعدد و الزام‌آوری ناظر به فلسطین و فعالیت صهیونیست‌ها صادر کرده است، منتها موضوع سرپیچی رژیم‌صهیونیستی از این قطعنامه و پشت‌پا زدن به تمام قوانین در عرف بین‌المللی است که از‌جمله هنرهای بزرگ رژیم‌صهیونیستی بوده که در هیچ چهارچوبی نمی‌گنجد و مثل لات محل است که فقط خودش را قانون می‌داند. ناظر به اتفاقات اخیر می‌توان گفت صهیونیست‌ها بیش از اندازه جنایت کردند و فشار افکار عمومی در سراسر دنیا بسیار زیاد شد و طبیعی است که سازمان ملل و دبیرکل آن نسبت به این برانگیختگی افکار عمومی، واکنش نشان دهند و باید پاسخ می‌دادند. به‌خصوص که در غرب تظاهرات و برانگیختگی افکار عمومی بیش از سایر نقاط بود و سران کشورهای غربی را تحت منگنه و فشار شدید قرار داده است. آقای گوترش به‌دلیل اینکه باید یک همراهی و همکاری با افکار عمومی می‌کرد، در اولین مصاحبه خود در رفح جمله مهمی را متذکر شد که موجب عصبانیت رژیم‌صهیونیستی شد و آن این بود که ما نباید طوفان الاقصی را محدود به امروز ببینیم، بلکه باید آن را با در‌نظرگرفتن گذشته 75ساله نگاه کنیم. رژیم‌صهیونیستی به این اظهارات واکنش تند نشان داد و حتی خواستار برکناری گوترش شد، اما آنچه به نظر می‌رسد الان مهم است، درخواستی است که دبیرکل سازمان ملل مطرح کرده و این می‌تواند منجر به واکنش شدید صهیونیست‌ها شود اما همراهی بین‌المللی در سطح دولت‌ها را به همراه دارد. چالش بزرگی بین اسرائیل و سازمان ملل به‌وجود آمده و عمیق‌تر نیز خواهد شد.»
وتوی آمریکا برایش گران تمام خواهد شد
دستمالچیان در ادامه حمایت بایدن و کاخ‌سفید از حملات صهیونیست‌ها را موضوعی دانست که منجر به شکست آنها در انتخابات آتی خواهد شد و می‌گوید: «آمریکا و شخص بایدن در این ماجرا بسیار حماقت آمیز رفتار کردند و هیات حاکمه آمریکا باید هزینه‌های سنگینی بدهد، به این دلیل که شخص بایدن و تیم کاخ‌سفید، حمایتی عریان و کاملا آشکاری از جنایت‌های رژیم‌صهیونیستی انجام دادند و نتیجه آن در انتخابات آینده روشن خواهد شد و افکار عمومی آمریکا به این مواضع پاسخ خواهند داد. حمایت‌های بی‌چون و چرا کاخ‌سفید و بایدن برای حیثیت و اعتبار ملی آمریکا بیش از گذشته هزینه خواهد داشت.»
سفیر سابق ایران در لبنان معتقد است اگر اجماعی در قطعنامه صورت گیرد، آمریکا قطعنامه را وتو نخواهد کرد و توضیح می‌دهد: « به‌نظر می‌رسد اگر اجماعی باشد، آمریکا رای ممتنع بدهد اما اگر بخواهد وتو کند، برایش هزینه سنگینی خواهد داشت. اگر اغلب کشورهای دنیا که در این رای‌گیری شرکت می‌کنند، رای مثبت دهند، بعید به‌نظر می‌رسد که آمریکا بخواهد جلوی قطعنامه را بگیرد، چون بحث کمک‌های انسان‌دوستانه و بازشدن راه‌ها برای ارسال کمک مطرح است.»
