عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: فردای روزی که آخرین قسمت سریال «زخم کاری» پخش شد، محمدحسین مهدویان در جواب منتقدانش پستی در صفحه اینستاگرامش منتشر کرد و با لحنی پیروزمندانه از کسب موفقیت در جذب مخاطب، نوشت: «اپیزود پایانی این فصل با ششصد‌وپنجاه‌ودو هزار نمایش ثبت شده در روز جمعه رکورد تماشای آخرین قسمت یک سریال در روز اول نمایشش در پلتفرم فیلیمو را شکست. توجه کنید این فقط آمار روز اول پخش سریال است و نشان‌دهنده میزان تشنگی مخاطبان برای تماشای قسمت جدید. وگرنه میزان تماشای قسمت اول از فصل دوم سریال تاکنون از عدد یک میلیون‌وسیصد هزار نمایش گذشته و هنوز هم تماشایش ادامه دارد.» فارغ از اینکه چقدر این تصمیم مهدویان، حاصل یک واکنش احساسی به انبوه انتقادات علیه سریالش بوده، انتشار این آمارها از چند جهت مهم و قابل ارزیابی است. با اعلام تعداد مخاطبان فصل دوم سریال زخم کاری می‌توان امیدوار بود که پلتفرم‌های شبکه نمایش خانگی که تمایلی به انتشار اطلاعات خود ندارند، به سمت شفافیت در ارائه آمار بروند. چه خوب که پلتفرم فیلیمو، هزینه‌های تولید سریال زخم کاری و پول‌پاشی‌هایی که برای حجم گسترده تبلیغات این سریال داشته را هم به صورت شفاف اعلام کند. در سایه این شفافیت است که مخاطب می‌تواند در مورد هم‌وزنی هزینه‌های حولوحوش یک سریال با تعداد مخاطبانش قضاوت کند و شاید این سوال هم برایش مطرح شود که چرا یک پلتفرم خصوصی باید هزینه‌های گزافی را صرف یک اثر کم‌مخاطب کند؟
این آماری که بی‌هیچ ملاحظه و دستکاری روابط عمومی فیلیمو منتشر کرده، نشان میدهد که برخلاف هو و جنجال‌هایی که حولوحوش شبکه نمایش خانگی می‌شود، چقدر فاصله دارد برای رقابت که نه، حتی برای نزدیک شدن به دیگر مدیوم‌های تصویری. اقبال به سریال زخم‌کاری که اتفاقا جزء پربازدید‌های فیلیمو است، در مقایسه با میزان مخاطبان سریال و برنامه‌های تلویزیونی نشانگان واضحی است از اینکه این مدیوم تصویری همچنان راه زیادی دارد تا بتواند رقیبی جدی برای تلویزیون شود. تلویزیون در همین روزهایی که بدترین وضعیت مخاطب را دارد و مدیرانش برنامه‌های جذاب را به مسلخ بردند، همچنان بیشتر از زخم کاری دیده می‌شود. سریال‌های تکراری تلویزیون همچون «یوسف پیامبر(ع)» و «جومونگ» که در تلوبیون بارگذاری شدند، تعداد مخاطب بیشتری از سریال زخم کاری دارند. البته این نشانه‌ای برای ذوق کردن و خوشحالی مدیران تلویزیون نیست و اگر آمار منتشرشده را با دقت کامل بررسی کنیم، زنگ هشدار برای تلویزیون را خواهید شنید. به نظر کارشناسان فصل اول زخم کاری به مراتب جذابیت و عناصر روایی بهتری از فصل دوم داشت اما آمارها تعداد بازدید بالاتری را برای فصل دوم نشان میدهد. فصل نخست زخم‌کاری در ۱۴ خرداد ۱۴۰۰ به نمایش درآمد و بعد از 15 قسمت در ۱۹ شهریورماه، به پایان رسید. فصل دوم در ۱۷ شهریور ۱۴۰۲ به نمایش درآمد و در دهم آذرماه و بعد از ۱۳ قسمت به پایان رسید. این بالا رفتن تعداد مخاطب، نه به خاطر توفیق سریال زخم‌کاری است که به خاطر این بود که مخاطبان تازه‌تری نسبت دو سال گذشته، به دست آورده است. مخاطبانی که بعید نیست ناامید از تلویزیون، حالا دلبسته سریال‌های شبکه نمایش خانگی شدند.
قدر تلویزیون را نمی‌دانند
پخش‌های چندین باره سریال یوسف پیامبر را سال‌هاست که از تلویزیون می‌بینیم و هر بار هم مورد استقبال قرار می‌گیرد. در روزهای اخیر پخش مجدد این سریال از شبکه آی‌فیلم، آن هم بعد از گذشت ۱۵ سال، با استقبال ویژه مخاطبان همراه شده است. یوسف پیامبر در سال 98 وقتی از شبکه آی‌فیلم برون‌مرزی، پخش می‌شد با ۲۳.۹ درصد مخاطب و ۹۹ درصد رضایت در صدر سریال‌های تکراری قرار گرفت. در همان زمانی هم که این سریال پخش می‌شد، به عنوان پربیننده‌ترین سریال تلویزیون مطرح می‌شد که خیابان‌ها را خلوت می‌کرد. محمد اسدی‌موحد، که رایزن فرهنگی کشورمان در چندین کشور آفریقایی و عربی از جمله تونس، زیمبابوه، تانزانیا و کنیا بود در گفت‌وگویی از استقبال مردم تونس برای این سریال در سال 1397 می‌گوید که ۳۳ بار از شبکه‌های مختلف تلویزیونی این کشور پخش شد و مردم تونس به شدت سریال حضرت یوسف را دوست داشتند. افسانه جومونگ را هم باید از سریال‌هایی دانست که با وجود اینکه بارها از تلویزیون پخش شده اما باز هم مورد استقبال قرار می‌گیرد. سال 1401 که این سریال برای چندمین بار در سال‌های اخیر از شبکه تماشا بازپخش شد، در ۱۰ قسمت آخر به طور میانگین ۴۷۶ هزار بازدید داشته است. در ادامه چند نمونه مشهور سریال و برنامه تلویزیونی را مرور می‌کنیم که باعث شده مخاطبان زیادی در بسترهای مختلف انتشار با این برنامه‌ها همراه شوند.
«پایتخت» چقدر دیده شد؟
سریال «پایتخت» به کارگردانی سیروس مقدم را باید از آن دسته سریال‌هایی دانست که همیشه مردم به آن اقبال داشتند و آن را می‌دیدند، سریال پایتخت 6 فصل داشت و فصل به فصل به تعداد مخاطبان اضافه می‌شد و بازپخش آن هم همچنان با اقبال مخاطب همراه است.
صداوسیما در گزارشی آمار مخاطبان هر فصل این سریال را به صورت جداگانه اعلام کرد. که طبق این آمار پایتخت1؛ 62.8 درصد مخاطب و ۸۶ درصد رضایت در حد زیاد، پایتخت۲؛ 63.4 درصد مخاطب و ۸۷ درصد رضایت در حد زیاد، پایتخت۳؛ ۷۴ درصد مخاطب و 82.6 درصد رضایت در حد زیاد، پایتخت۴؛ 61.8 درصد مخاطب و ۹۵ درصد رضایت در حد زیاد، پایتخت۵؛ ۸۱.۳ درصد مخاطب و 93.5 درصد رضایت در حد زیاد و پایتخت۶؛ ۷۵ درصد مخاطب و 93.8 درصد رضایت در حد زیاد داشته است. اما حالا که چند سال از پخش فصل 6 این سریال گذشته، هر بار پخش آن در شبکه‌های تلویزیونی، بازدیدهای زیادی داشته و گاهی حتی جزء برنامه‌های پربیننده هم اعلام شده است. فصل ششم پایتخت 32 میلیون و ۸۳۶ هزار و ۵۶۳ مشاهده داشته و پایتخت ۵ هم با آمار 29 میلیون و ۹۴۸ هزار بیننده مواجه شده است.
سریال سعید آقاخانی و آمار میلیونی
سعید آقاخانی شاید زمانی که ساخت سریالش در تلویزیون را شروع کرد، فکرش را نمی‌کرد که این سریال به عنوان یکی از پرمخاطب‌های تلویزیون معرفی شود. فصل اول این مجموعه همزمان با ایام نوروز سال 1398، از شبکه یک پخش شده بود و پس از استقبال مخاطبان، فصول دیگر آن نیز به سفارش گروه فیلم و سریال شبکه یک ساخته شد. فصل سوم سریال «نون خ۳» در شبکه یک ۸۲.۱ درصد را به خود اختصاص داد. مخاطبان «نون خ۳» از این سریال حدود ۸۸ درصد رضایت در حد زیاد داشتند. فصل چهارم مجموعه تلویزیونی «نون‌خ» همزمان با ایام نوروز 1402 به‌روی آنتن شبکه یک سیما رفت. یکی از قسمت‌هایش بیش از 4 میلیون و 650 هزار بار در تلوبیون دیده شد. این آمار به غیر از مخاطبانی است که هرشب از شبکه یک سیما و شبکه تماشا فصل چهارم «نون خ» را در آن زمان دنبال می‌کردند. البته همیشه این نکته که آمار مشخصی از تماشاگران برنامه‌های تلویزیون نمی‌توان استخراج کرد، وجود داشته است اما کنداکتور پر از آگهی قبل از پخش و در میانه پخش این سریال نشان میدهد تعداد مخاطبان به قدری بالا بوده که صاحبان آگهی این چنین سفارش تبلیغات داده‌اند. البته بازپخش نون خ که در چند ماه اخیر از شبکه آی‌فیلم پخش شد هم باز آمار بازدید مخاطبان تلویزیون را با وجود اینکه بازپخش بود بالا برد و تقریبا هر قسمت در تلوبیون حدود 500 هزار تا یک میلیون و 200 هزار بار بازدید داشته است.
معلی و مخاطبان میلیونی
فصل اول «حسینیه معلی» به‌عنوان ویژه برنامه محرمی شبکه ۳ سیما در سال ۱۴۰۱ با اجرای حامد سلطانی و کارشناسی مداحانی چون سیدمجید بنی‌فاطمه، مهدی رسولی، سعید حدادیان و محمد صمیمی روی آنتن رفت. فصل دوم این برنامه محرم امسال و با تغییری در ترکیب اجرا ساخته شد. نجم‌الدین شریعتی، جایگزین حامد سلطانی شد و از طرفی هم عبدالرضا هلالی و میثم مطیعی به‌جای سعید حدادیان و محمد صمیمی به ترکیب کارشناسان اضافه شدند. این برنامه با توجه به نظرسنجی مرکز تحقیقات صداوسیما - که بعد از پایان برنامه‌های مناسبتی انجام میدهد - پربیننده‌ترین برنامه دهه اول محرم امسال شد. براساس این نظرسنجی برنامه حسینیه معلی با 30.6 درصد بیننده و رضایت ۸۹.۹ درصدی در صدر برنامه‌های مناسبتی محرم قرار گرفته است. شهاب اسفندیاری رئیس دانشکده صداوسیما، که تحلیلی بر این آمار داشته، نوشته است: «براساس نظرسنجی‌ها بیش از ۳۰ درصد از مردم (بالای ۱۲سال) این برنامه را دیده‌اند. برنامه معلی با توجه به آمار، ۲۰میلیون بیننده در دهه اول محرم داشته است.» تعداد قسمت‌های معلی 15 قسمت بود که با تقسیم 20 میلیون بر هر قسمت، تعداد بینندگان هر قسمت حدودا یک میلیون و 350 هزار نفر می‌شوند.
آمارهایی که اعلام نمی‌شود
در سال 1400، فیلیمو آماری را از سه سریال پرمخاطبش منتشر کرد و دلیل این کار را استقبال از قسمت چهارم زخم کاری عنوان کرد. در این آمار، چهار قسمت ابتدایی سریال‌های زخم کاری، «هم‌گناه» و «آقازاده» با هم مقایسه شده است که با تحلیل قسمت چهارم، 218 هزار نفر سریال زخم کاری، 179 هزار 926 نفر آقازاده و 81 هزار و 538 نفر، قسمت چهارم سریال هم‌گناه را تماشا کرده‌اند. بعد از این آمار، دیگر پلتفرم‌ها آماری را از سریال‌هایشان منتشر نکردند و فقط آماری از سریال «پوست شیر» منتشر شد که در جای خود قابل تأمل است. طبق آمار منتشرشده از سوی فیلم‌نت، تنها با گذشت یک روز از عرضه قسمت دوم این سریال، همه رکوردهای قبلی از لحاظ تعداد بیننده شکسته شد و بیش از دو میلیون بیننده این قسمت را تماشا کردند که یک رکورد محسوب می‌شود. با وجود همه اینها، آمار بینندگان سریال‌های شبکه نمایش خانگی همیشه جزء اسرار مگو برای پلتفرم‌ها بوده، در‌حالی‌که اعلام این آمار نقش مهمی در دریافت مخاطب از تصویر واقعی این مدیوم ارائه میدهد.
خارجی‌های پربیننده
مقایسه سینما و تلویزیون ایران با آن‌چیزی که در مختصات مدیوم جهانی در حال رخ دادن است شاید منصفانه نباشد اما دید ما را نسبت به ظرفیت پلتفرم نمایشی که می‌تواند در جذب مخاطب داشته باشد، بهتر خواهد کرد. سریال‌های خارجی که در این بررسی معرفی می‌کنیم بینندگانی جهانی دارند و بنا به دغدغه‌مندی صاحبان صنعت سریال‌سازی در توسعه و جذب مخاطب مخاطبان چند صدمیلیونی در کشورهای مختلفی برای خودشان دست و پا کردند. سریال کره‌ای «اسکوئید گیم»، رتبه اول شبکه نتفلیکس را به دست آورده است و در زمان انتشار با رشد بی‌سابقه آمار خرید اکانت نتفلیکس روبه‌رو شد و درصدهای بازدید این شبکه را جابه‌جا کرد و توانست به یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های این شبکه در چند سال اخیر تبدیل شود. این سریال با کسب امتیاز 8 از Imdb و 95 از راتن تومیتوز توانسته است در مدت 28 روز به رکورد 1650 میلیون ساعت تماشا برسد. سریال «چیزهای عجیب» به‌عنوان یک سریال تینیجری در نتفلیکس مطرح شد اما با گذر زمان توانست اعتماد مخاطبانش را جذب کند و جامعه بینندگان خود را گسترش دهد. رشد خاص این سریال در فصل چهارم خود رخ داد؛ جایی که توانست در 28 روز به رکورد 1352 میلیون ساعت بازدید برسد و برای مدتی کوتاه عنوان محبوب‌ترین سریال نتفلیکس را یدک بکشد. مینی‌سریال «جفری دامر» یکی دیگر از سریال‌های پربازدید تلویزیون است که توانست با نگاهی دقیق داستان زندگی او را روایت کند. این مینی‌سریال در 10 قسمت تولید شده است و در ماه اول انتشار خود به رکورد 856 میلیون ساعت تماشا رسیده است که با توجه به تعداد قسمت‌هایش خیره‌کننده به شمار می‌رود. موفقیت این اثر باعث شد تا سازندگان دو پروژه دیگر از سایر قاتلان را کلید بزنند. «مانی هایست» یا خانه کاغذی هم جزء بهترین‌های نتفلیکس محسوب می‌شود؛ فصل پنجم این سریال توانست در چهار هفته اول خود 792 میلیون ساعت تماشا شود. جالب است بدانید که این سریال قبل از پخش سریال «بازی مرکب» محبوب‌ترین سریال غیرانگلیسی زبان نتفلیکس به شمار می‌رفت. سریال «بریجرتونیک» سریالی در ژانر عاشقانه است و 656 میلیون ساعت تماشای آن نشان‌دهنده این است که مورد استقبال مخاطبان سریال‌های تلویزیونی قرار گرفته است.
