فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار گروه دانشگاه: شاید کتابخانه برای مردم عادی شهر اهمیت چندانی نداشته باشد اما برای دانشجویی که روز و شب خود را بین کتاب و درس و امتحان می‌گذراند این مکان شکل متفاوت‌تری دارد. اگر بخواهیم صریح‌تر باشیم، احتمالا بعد از سلف، کتابخانه‌ها برای دانشجویان جایگاه ویژه‌ای خواهند داشت. این را زمانی می‌توان بهتر درک کرد که به ساعت‌های شلوغی کتابخانه‌های دانشگاهی نگاهی بیندازیم و بدانیم دانشجویان در روزهای منتج به امتحانات، عمده وقت‌شان را در کتابخانه می‌گذرانند. به بهانه هفته کتاب و کتابخوانی سراغ سه مسئول کتابخانه در دانشگاه‌های مطرح رفتیم و با آنها درباره وضعیت کتابخانه‌ها و ارتباط دانشجویان با کتابخانه‌ها به گفت‌وگو نشستیم.
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران:
بعد از کرونا با هجوم عضویت و استفاده از تالارها مواجه شدیم
کتابخانه دانشگاه تهران آخرین کتابخانه‌ای است که به سراغ آن رفتیم. فاطمه ثقفی، رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران درباره گنجینه‌های قدیمیترین کتابخانه دانشگاهی گفت: «در این کتابخانه، تقریبا 17 هزار نسخه خطی داریم که از قرن سوم و چهارم را شامل می‌شود. این نسخ خطی، در حوزه‌های تخصصی مختلفی مانند علوم پزشکی و... است. همچنین ما اسناد وقفی مکان‌های مختلف را داریم که به صورت نسخه خطی نوشته شده است. بسیاری از نسخ خطی ما دارای تصویرهای تذهیبشده است. در دانشگاه تهران نقشههای مختلف، اسناد دانشگاه‌ها و اسناد دیگری که در کشور وجود داشته را داریم.»او ادامه داد: «کتب فارسی و لاتین و گنجینه‌ای از مهر داریم. گنجینه‌ای از عکس و اسلایدهایی داریم که بسیار قدیمی هستند و در کنار اینها، درواقع یک نشریات قدیمی که مربوط به به دوران قاجار و پهلوی هستند و برخی از آنها اولین شماره از نشریات می‌شود را داریم. بسیار مهم است که شماره یک نشریات داشته باشیم.»ثقفی با اشاره به بخش نابینایان کتابخانه، افزود: «این بخش نزدیک به یک دههای می‌شود که افتتاح شده است. در طول این یک دهه، هزار و 300 کتاب را صوتی کردیم تا نابینایان بتوانند از آن استفاده کنند. سال گذشته این بخش از کتابخانه خطبه غدیر حضرت علی را به هفت زبان زنده دنیا، ترجمه و گویاسازی کرد که با لهجه صحیح زبان خاص خوانده شود که اگر در اختیار فردی قرار گرفت برای او واضح باشد. اسکنر و پرینتر هم داریم تا برای نابینایان با خط بریل، آثار مربوطه را چاپ و در اختیار آنها قرار دهیم. در کنار این موضوعات نزدیک به سه هزار کتاب بریل برای نابینایان داریم که فایل PDF آن نیز موجود است.»رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران تصریح کرد: «البته بیشتر این نسخ که توسط خاتمی‌نیا جمعآوری شده است، کتب موسیقی هستند. درخواست‌ها در همه رشته‌هاست و بر اساس درخواست کار انجام می‌شود. همچنین ظرفیت کتابخانه ما، 760 صندلی در کتابخانه مرکزی است. اما ما 52 کتابخانه دانشکده‌ای داریم که باید سه کتابخانه جدید نیز اضافه شود؛ با این حال آمار ظرفیت کتابخانه‌های دانشکده‌ها را نداریم.»
ثقفی درباره تغییرات رفتاری دانشجویان نسبت به کتاب و کتابخانه در سال‌های اخیر گفت: «شاید پیش از کرونا یا در دوران کرونا برخی از دانشجویان به دلیل وضعیت موجود نمی‌توانستند به کتابخانه بیایند، اما بعد از کرونا شاهد سیل زیادی از افرادی بودیم که بخشی از آنها از خارج از دانشگاه خواستار عضویت در کتابخانه بودند. با این حال ما در بسیاری از موارد محدودیت برای پذیرش افراد از بیرون دانشگاه داریم. نکته دیگر ما اینکه نزدیک به امتحانات فضا برای حضور دانشجویان در کتابخانه کم داریم، تا جایی که برخی از دانشجویان روی زمین راهروها می‌نشینند.»
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران گفت: «برای کتابخانه مرکزی ما بودجه‌ای در نظر می‌گیریم و 70 درصد کتاب‌ها را هم در اینجا داریم. یعنی کتاب‌هایی را که کتابخانه‌های پردیسها نمیخرند و گران یا مرجع است، ما تهیه می‌کنیم. در حقیقت دانشکده‌ها کتاب‌های تخصصی رشته خودشان را می‌خرند و از جهتی تخصصی‌تر هستند و به همین دلیل کتاب‌های گرانتر و مرجع را ما می‌خریم؛ چراکه بودجه ما قطعا بیشتر است. با این حال باید این مساله را هم بگویم که از سرجمع بودجه، یک سوم به کتابخانه مرکزی و دو سوم به مابقی کتابخانه دانشکده‌ها می‌رسد.»
او با تاکید بر اینکه تنظیم بودجه مابقی کتابخانه‌ها زیر نظر ماست اما ما آن را تخصیص نمی‌دهیم، افزود: «بسیاری از مراکز هستند که کتاب به ما اهدا می‌کنند و ما از این منبع نیز استفاده می‌کنیم. با این حال واجب است که ما کتاب‌های مرجع را داشته باشیم؛ البته ما این کتاب‌ها را وارد نمی‌کنیم و از کارگزار می‌خریم. انتشارات‌هایی که کتاب‌های لاتین می‌فروشند در واقع کارگزارانی هستند که این کتاب‌ها را وارد می‌کنند. همچنین یک سری خریدهای ما در نمایشگاه کتاب است و دسته دیگری از خریدها با موضوع ری‌سرچ در نمایشگاه کتاب‌های دانشگاهی انجام می‌شود. در عین حال به دلیل روابط با ناشران اگر طی سال بودجه داشته باشیم و بخواهیم خرید کنیم باز با آنها مکاتبه می‌کنیم.»
امسال کتاب الکترونیکی نخریدیم
ثقفی با اشاره به اینکه برخی از نسخه‌ها را الکترونیکی خریداری می‌کنند، گفت: «ما یک سری از نسخه‌های الکترونیکی را خریداری کردیم که موجود هستند. امسال کتاب الکترونیکی خریداری نکردیم. اما در دوره کرونا درخواست‌های الکترونیک بسیار افزایش داشت. درست است که سعی کردیم به این سمت برویم اما تلاشمان آن است که اگر منبعی را تهیه می‌کنیم حتما با بحث کپیرایت همخوانی داشته باشد. یعنی اساسا رفتار کاربران ما نسبت به درخواست منبع تغییر کرده است. شاید پیش از کرونا به این موضوع فکر نمی‌کردند که درخواست الکترونیک داشته باشند اما شرایط کرونا به آنها یاد داد که می‌توانند چنین درخواستی را از کتابخانه داشته باشند. بعد از کرونا درخواست‌های از راه دور داریم، یعنی درخواست‌هایی از سوی محققان خارج از ایران و داخل کشور داریم که اصلا عضو دانشگاه تهران نیستند که آنها را هم پیگیری و اجرا می‌کنیم.»
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در خصوص کتاب‌های غیردرسی گفت: «انواع و اقسام رمان و ادبیات و غیره را ما در کتابخانه داریم و حوزه‌های مختلف تاریخی و هنری را پوشش می‌دهیم. ما این نگاه را داریم که بحث غیرکتابی در بخشی به اوقات فراغت بازمیگردد. بخش دیگر نیز این منابع غیردرسی در جبهه دیگری مورد پژوهش قرار می‌گیرد و دانشجویان کتاب‌های درسی دارند که استاد معرفی می‌کند و غیردرسیها بعضا می‌توانند اوقات فراغت را پر کنند. ما با شناختی که از کاربران داریم در زمان خرید همه موارد را بررسی می‌کنیم.»او در پایان درباره راه‌های عضویت در این کتابخانه خاطرنشان کرد: «افراد برای عضویت اگر فوقلیسانس به بالا باشند ما به آنها سرویس می‌دهیم. برای استفاده از تالارها در صورتی که آن برهه تالارها خلوت باشد، مشکلی نداریم اما در دوره امتحانات عذر آنها را می‌خواهیم. نکته دیگر اینکه کم پیش می‌آید که ما از لحاظ منابع نیاز داشته باشیم تا با جای دیگری این تبادل را داشته باشیم، اما در مقابل بسیار پیش می‌آید که مراجعی را از ما درخواست کنند. مثلا کتابخانه دانشگاه الزهرا زمانی که می‌خواست موزه‌ای راه‌اندازی کند از ما درباره اسناد خود کمک گرفت.»
رئیس کتابخانه دانشگاه امیرکبیر:
سیاست دسترسی بهتر از سیاست تامین منبع است
ایمان شعبانی، رئیس مرکز اطلاع‌رسانی، کتابخانه و نشر شهید صبوری دانشگاه امیرکبیر با تاکید بر اینکه در چندسال اخیر بیشتر نسخ الکترونیکی کتاب‌ها در دانشگاه تهیه می‌شود، گفت: «تهیه نسخ الکترونیک، از لحاظ فیزیکی برای ما به‌صرفه‌تر است. روند استقبال و خوانش دانشجویان هم به‌سمت استفاده از کتاب‌های الکترونیکی رفته و این امر کاملا قابل‌حس است. موضوع دیگر اینکه تمایل برای کتاب‌های الکترونیکی تنها مختص ایران نیست و در دنیا نیز دانشجویان به استفاده از چنین نسخه‌ای برای کتاب و مقاله تمایل دارند، البته کتاب‌هایی که درحال‌حاضر سالیانه و به‌صورت فیزیکی خریداری می‌کنیم، بیشتر آنها‌هایی هستند که استفاده درسی و کمک‌درسی دارند اما کتاب‌های مرجع اکثرا به‌صورت الکترونیک تهیه می‌شوند.» شعبانی درباره بودجه تخصیص‌یافته از سوی دانشگاه به کتابخانه عنوان کرد: «این بودجه با سیاست ما همخوانی دارد و کافی است و می‌توانیم کتاب‌های را در قالب فیزیکی یا الکترونیکی تهیه کنیم، یعنی ما درخواستی نداریم که کتابی نیاز باشد و ما تهیه نکرده باشیم. با توجه به اینکه ما دانشگاه فنی و مهندسی مادری هستیم که تعاملات جهانی برایمان مطرح است و باید بیشتر کتاب‌های به‌روز نسخه زبان اصلی را داشته باشیم؛ اگر کتاب ترجمه و تالیف و تصنیف زبان فارسی داشته باشد، به‌صورت فیزیکی تهیه می‌شود، اما بیشتر کتاب‌های مرجع ما به‌شکل نسخه الکترونیک و زبان اصلی است و کتاب‌های درسی و کمک‌درسی بیشتر فیزیکی است. اگر برای تهیه نسخه‌ای متقاضی وجود داشته، آن را تهیه کرده‌ایم.»
بانک الکترونیکی درخواست‌ها را کم کرد
رئیس کتابخانه دانشگاه امیرکبیر با اشاره به اینکه در سایت قسمتی برای تامین منبع دارند، افزود: «تامین منبع می‌تواند شامل کتاب و مقاله شود. ما در کتابخانه بخش تامین منابع داریم که دسترسی برای دانشجویان و اعضای علمی را فراهم می‌کند. همین‌طور اگر برای مقالات، کتاب‌ها و پایان‌نامه‌های بین‌المللی متقاضی داشته باشند (جدا از دسترسی‌هایی که وجود دارد) درخواست می‌دهند و تهیه می‌شود. درخصوص نحوه تامین منبع هم باید بگویم که شخص می‌تواند لینک را اسکن کند و وارد آن شود و درخواست منبع مورد نظرش را ثبت کند و در اسرع‌وقت و بعد از تامین بودجه، منبع را تامین می‌کنیم، یعنی به شکل معمول مشکل خاصی در این زمینه نداریم.» شعبانی با تاکید بر اینکه بانک بزرگی از کتاب‌های الکترونیک تهیه شده است، توضیح داد: «درنتیجه راه‌اندازی این بانک، درخواست‌های ما روزبه‌روز کاهش داشته است. در اصل ما به‌جای اینکه بخواهیم منابع را تهیه کنیم و خرید داشته باشیم، دسترسی به منابع را برای دانشجویان و اعضای هیات‌علمی فراهم می‌کنیم. خوبی دسترسی این است که هرکس به موجب نیاز خود، دسترسی را پیدا می‌کند. این امر با توجه به اینکه بسیار گسترده است باعث کاهش تقاضای نسخه فیزیکی شده است.»
در سال گذشته تنها 250 مورد تامین منبع داشته‌ایم
او با اشاره به اینکه دسترسی‌های ما تا چندسال گذشته گسترده نبود، بیان کرد: «فکر می‌کنم در سال قبل تنها 250 مورد درخواست تامین منبع داشتیم که شامل کتاب و مقاله و... می‌شد. از این تعداد تنها به سه مورد پاسخ ندادیم. این موارد نیز شرایط خاصی داشتند، برای مثال یکی از آنها مقاله‌ای مربوط به 50 سال پیش بود!» رئیس کتابخانه دانشگاه امیرکبیر درباره روند تغییر سلیقه دانشجویان درخصوص نوع کتب و مراجعه به کتابخانه توضیح داد: «روند جهانی از 20 سال گذشته تا امروز نشان می‌دهد که مراجعه به کتب فیزیکی کم شده و کتاب‌های دیجیتال مورد استقبال قرار می‌گیرند. همچنین در دوران کرونا با توجه به اینکه اکثر مراکز و دانشگاه‌ها غیرحضوری شده‌اند، بخش فیزیکی با افت بسیاری مواجه بوده و مراجعات به منابع الکترونیک افزایش پیدا کرده است. تامین منبع در این دوره غالبا به‌صورت دسترسی از دور و سیستم‌های آنلاین صورت می‌گرفت. این نوع تامین منبع، در دوران کرونا به اوج خود رسید اما بعد از افت کرونا مخزن کتابخانه دانشگاه دوباره فعال شد.»
کارشناسی‌ها بیشتر سراغ نسخه‌های فیزیکی می‌روند
شعبانی گفت: «البته باید به این موضوع اشاره کرد که کتاب فیزیکی هیچ وقت به‌صورت کامل حذف نمی‌شود و همیشه مخاطب و مشتریان خود را دارد. اگر بخواهم دسته‌بندی‌ای در این مورد داشته باشم، باید بگویم که دانشجویان مقطع لیسانس علاقه‌مند به استفاده از نسخه‌های فیزیکی هستند اما اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی بیشتر به‌دنبال بهره‌مندی از نسخه‌های الکترونیک هستند و از آنها استفاده می‌کنند؛ چراکه این افراد بیشتر به دسترسی به مراجع و منابع پژوهشی علاقه‌مندند. درواقع بر حسب موقعیتی که دانشجو در آن قرار می‌گیرد، رفتار متفاوتی از خود نشان می‌دهد.» او با اشاره به اینکه آمار استفاده از کتابخانه‌ها پیش از کرونا با کاهش روبه‌رو بود، افزود: «بااین‌حال بعد از کرونا این موضوع افزایش پیدا کرد. درحال‌حاضر نیز تقریبا حالت تثبیت‌شده‌ای دارد. تصور من این است و حتی بین دانشجویان هم می‌بینم که شاید استقبال از حضور در کتابخانه به دلیل جهانی، مثل قبل نباشد. بااین‌حال در حوزه کتاب‌های چاپی‌ها یک گروه از مخاطبان را شاهدیم اما در بحث منابع بیشتر شاهد استفاده دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اعضای هیات‌علمی هستیم.» رئیس کتابخانه دانشگاه امیرکبیر با تاکید بر اینکه در قسمت پژوهشی، استفاده از منابع الکترونیک رایج‌تر است، عنوان کرد: «این منابع به‌روزتر است و در مقابل کتاب چاپی نیز به‌دلیل نرخ ارز و سختی واردات نسخ فیزیکی، کمتر خریداری می‌شوند. ما به‌صورت مستقیم درگیر واردات کتاب نیستیم اما به‌صورت کلی واردات کتاب چاپی در سالیان اخیر کم شده است. نکته دیگر اینکه ما بیشتر بحث هزینه خریداری کتاب را می‌بینیم و بعد از افزایش هزینه‌ها سراغ روش‌های کم‌هزینه‌تر می‌رویم. سیاست دسترسی بهتر از سیاست خرید منبع است. درست است که با خرید منبع افراد هر زمان که بخواهند می‌توانند از آن استفاده کنند، اما دسترسی به همین صورت است و تفاوتی درنتیجه آن وجود ندارد. دسترسی منابع ما بیشتر حالت دیجیتال دارد و از این جنبه نیز به‌صورت دسترسی الکترونیک راحت‌تر است.»
پای هوش مصنوعی به کتابخانه امیرکبیر هم باز شد
شعبانی درباره استفاده از هوش مصنوعی در حوزه کتاب و کتابخانه گفت: «در وهله اول باید بگویم که فهرست‌بندی کتاب‌هایمان در سال‌های قبل اتفاق افتاده و عملا نیازی به مخزن جدیدی در این حوزه نداریم. با این حال هوش مصنوعی را ما در قسمت مربوط به دسترسی به منابع دیجیتال و دسترسی‌هایی مربوط به سایت‌ها و نرم‌افزارهایی که محتوای دانشجو را به شکل مقاله آماده کرده و می‌خواهد برای نشریه خارجی یا داخلی انگلیسی زبان ارسال کند، استفاده می‌کنیم. همچنین از این ظرفیت برای چک کردن اینکه مقاله از لحاظ محتوایی مشکلی نداشته و نگاه قوانین علمی به مقاله‌نویسی، مشکلی نداشته باشد، بهره می‌بریم.» او گفت: «فصل امتحانات و ایام آن شلوغ‌ترین روزهای کتابخانه است. ساختمان ما بزرگ و خوب است و زیرساخت بسیار خوبی نیز دارد. دو سالن 260 نفره برای آقایان و خانم‌ها داریم. ظرفیت کل کتابخانه، 560 یا 570 نفر است. همچنین سالن مطالعه گروهی داریم که دانشجویان می‌توانند به‌صورت گروهی درس بخوانند و صحبت کنند و پروژه انجام دهند. اگر کسی از خارج دانشگاه، بخواهد عضو کتابخانه باشد و منبعی را تهیه کند، این دسترسی را ایجاد می‌کنیم اما برای قرائت‌خانه و سالن‌های مطالعه، خصوصا در فصل امتحانات که سخت است؛ این امکان وجود ندارد. بااین‌حال در قسمت قرائت‌خانه و سالن‌های مطالعه در زمان امتحانات که متقاضی زیاد است مدیریت سختی دارد و جمعیت بسیاری متقاضی وجود دارد و ظرفیت‌ها نیز محدود هستند و به‌هرحال در ایام امتحانات سرانه مطالعه درسی افزایش خواهد داشت.» او درمورد ارتباط با دیگر دانشگاه‌ها گفت: «با دیگر دانشگاه‌ها ارتباط می‌گیریم، در قسمت تامین منبع بسیاری اوقات، دانشگاه‌های دیگر منبعی را در دسترس ندارند و اساتید و دانشجویان درخواست می‌دهند و ما هم این امکان را فراهم می‌کنیم و برعکس این موضوع نیز وجود دارد.»
رئیس کتابخانه دانشگاه صنعتی شریف:
ظرفیت سالن مطالعه دانشگاه 1.5 برابر افزایش می‌یابد
محمد میرزایی، رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه شریف درباره ظرفیت سالن‌های قرائت‌خانه، گفت: «فضایی که به‌صورت مستقیم در کتابخانه مرکزی برای این موضوع به کار رفته تا دوماه گذشته برای 500 نفر بود که این تعداد درآینده نزدیک به 1.5 برابر افزایش پیدا می‌کند. غیر از این ظرفیت، سالن‌های مطالعه‌ای در دانشکده‌هاست که آنها نیز برای مطالعه دانشجویان اختصاص یافته است. مجموع این فضاها در دانشگاه حدود 950 نفر ظرفیت دارد.» وی درباره شلوغ‌ترین ایام کتابخانه گفت: «ایام امتحانات مراجعه امتحانی به کتاب افزایش دارد و همه به‌سمت کتاب و مطالعه آن می‌روند. خصوصا اینکه دانشگاه ما تعدادی از خوابگاه‌ها در اطراف دانشگاه است و معمولا در این ایام مراجعه می‌کنند و تعداد مراجعان افزایش پیدا می‌کند. این موضوع مساله‌ای می‌شود که کمبود جا و فضا را نشان می‌دهد.»
در ادامه فرنوش رقابی، معاون کتابخانه این دانشگاه، درباره نحوه تامین کتاب توضیح داد: «تامین کتاب به این صورت است که کتاب‌های تخصصی را از کتاب‌های عمومی‌تر و شایسته حضور در کتابخانه جدا می‌کنیم. کتاب‌های علمی را حتما باید اساتید یا دانشجویان تحصیلات تکمیلی ما و کارشناسی پیشنهاد کنند و این پیشنهاد به تایید برسد. زمانی که این زنجیره حفظ می‌شود، تامین آن جزء دستور کار قرار می‌گیرد. درخصوص کتاب‌هایی که فارسی و برای بودن در کتابخانه مناسب هستند، بدون هیچ محدودیتی درخواست‌ها دریافت می‌شود و براساس بودجه‌بندی و سهمیه‌ای که برای هر دانشکده داریم، سعی می‌کنیم بیشترین حد ممکن را تامین کنیم.»
تعداد کتب کتابخانه شریف تا پایان سال به دوهزار عنوان می‌رسد
او ادامه داد: «درمورد کتب علمی هم با تایید جامعه علمی و اساتید و دانشجویان حتما در دستور کار قرار می‌گیرد، درمورد کتاب‌های غیرعلمی، اولویت‌بندی‌هایی می‌شود و بهترین‌ها به مجموعه اضافه می‌شوند. تبادل و دریافت کتاب‌ها نیز به این مجموعه‌سازی کمک می‌کند. میزان کتاب‌هایی که امسال به مجموعه کتابخانه- چه از طریق خرید و چه از طریق مبادله و اهدا به کتابخانه- اضافه شده است، به‌نظر می‌رسد که تا پایان سال می‌توانیم دوهزار عنوان را داشته باشیم. به‌صورت تخمینی 50 درصد کتاب تخصصی و تحقیقی و توسعه‌ای از میزان خرید کتاب‌های ما را تشکیل می‌دهد و 50 درصد غیرتخصصی است. 50 درصد غیرتخصصی شیوه فراهم کردن متفاوتی دارد.» میرزایی با تاکید بر اینکه به‌دلیل افزایش قیمت کتاب در سال‌های اخیر نحوه تامین کتاب متفاوت است، گفت: «طبعا اولویت را در تهیه منابع به کتاب‌های تخصصی و موضوعات فنی مهندسی اختصاص می‌دهیم. بخشی که خریداری می‌شود به کتاب‌های تخصصی اختصاص دارد. منابع دیگر که در حوزه موضوعات عمومی و غیرتخصصی دانشگاه است، سعی می‌کنیم تا با روش‌هایی دیگر تامین شوند. بخشی در دریافت مدارک علمی و منابع، کتاب است که بین دانشگاه‌ها این ارتباط برقرار است. مبادله نیز بعضا بین انتشارات دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد و ما سعی کرده‌ایم بخشی از نیازمندی‌ها را با مبادله کردن، کمک بگیریم یا مثلا موسسه انتشارات خود دانشگاه هم به این صورت است.»
در مورد خرید نسخه‌ها اضافه کرد: «در خرید نسخه‌ها هر دو حالت را داریم و زمانی که چاپی تهیه می‌کنیم، سعی می‌کنیم تا همراه با آن محتوای الکترونیک نیز موجود باشد. با دیدگاهی که برخی از سفارش‌دهندگان کتاب دارند، می‌گویند ما با نسخه الکترونیکی نیز مشکلی نداریم و کفایت می‌کند.»
معاون کتابخانه مرکزی شریف افزود: «مرتبا با دانشگاه‌ها در ارتباط هستیم و بخشی در اینجا برای ارتباطات بین کتابخانه‌ای وجود دارد و بسیاری از کتاب‌ها از اینجا برای کتابخانه دانشگاه‌های دیگر نیز تامین می‌شود. متقابلا هم وجود دارد و بعد از پایان یافتن طرح غدیر (طرحی برای شکل دادن به روش‌های امانت‌گیری از کتابخانه‌ها برای دانشجویان) زیرمجموعه وزارت عتف، شما اگر عضو غدیر بودید، با داشتن کارت می‌توانستید به کتابخانه دانشگاهی دیگری که این کتاب را دارد مراجعه کنید. این طرح فعلا خاتمه یافته است اما این داستان به سمت کتابخانه‌ها آمده که خودشان این تبادل را داشته باشند و فکر می‌کنند این بخش، بخش پرکاری است و خوشبختانه ارتباطاتی وجود دارد. باید اشاره کنم که در حال حاضر یک شبکه کتابخانه‌های دانشگاهی زیرمجموعه وزارت علوم در حال شکل‌گیری است که کتابخانه دانشگاه شریف یکی از بنیان‌گذاران این شبکه محسوب می‌شود. ارتباط را به شکل رسمی، در تمامی زمینه‌ها از نظر خدمات و نرم‌افزار و حتی آیین‌نامه‌ها و بحث استانداردها و منابع اطلاعاتی شکل می‌دهد.»
او توضیح داد: «برای یک کتابخانه و کتابداران آن فلسفه وجودی این است که دانشجویان به اینجا بیایند و نهایت افتخار ما این است که بتوانیم سرویس‌دهنده باشیم. دانشجویان این مملکت با دانشجویان شریف برای ما تفاوتی ندارند. امسال تدبیری در آیین‌نامه اتخاذ شده است که اگر کسی نیاز دارد تا منبعی را مطالعه کند فضایی را برای عضویت‌های یک روزه می‌گذاریم و دوستان می‌توانند از این طریق به کتابخانه بیایند. این به غیر از ارتباطات کتابخانه‌های دانشگاهی است. به نظر من با توجه به محدودیت امکانات این گام بسیار خوبی است و ما استقبال بسیار خوبی را دیده‌ایم.»
رقابی در خصوص نشریاتی که در این کتابخانه موجود است عنوان کرد: «ما دوهزار عنوان کتاب فارسی و غیرفارسی در کتابخانه داریم. درمورد نشریات ما تا سال 2005، نشریات به ویژه علمی خارج از کشور را به صورت مشترک تهیه می‌کردیم و پس از آن با محدودیت‌های ارزی از یک سمت و کنسرسیومی در وزارت علوم برای دسترسی به پایگاه‌های اطلاعات از سمت دیگر، خرید نشریات متوقف شد و خرید، جای خود را به تامین اشتراک از پایگاه‌های اطلاعاتی ارائهکننده نشریات داد؛ بنابراین اگر الان، شما سوال می‌کنید به چند کتاب الکترونیک و نشریه و غیره دسترسی داریم، عددهای قابل توجهی است که به تعداد نسخ چاپی ما اضافه می‌شود. از نشریات تخصصی غیرفارسی، 10هزار عنوان به طور معمول مورد دسترسی اعضای دانشگاه از طریق پایگاه اطلاعاتی است. همچنین با آمار کمتر کتاب‌های الکترونیک، ما در 60 پایگاه ایرانی و خارجی اشتراک داریم. نسخه‌های فیزیکی نشریات 255 عنوان از نشریات طرازاول علمی در رشته‌هایی که اینجا تدریس می‌شده وجود دارد که الان آرشیو شده است.»
رئیس کتابخانه دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به اینکه مسائل مربوطه در حوزه کتابخوانی و کتاب به عنوان یکی از مقوله‌های فرهنگی محسوب می‌شود، درباره تحولات رفتاری دانشجویان (نسبت به کتابخانه) گفت: «تحولات اجتماعی که در گذشته اتفاق می‌افتاد یکی از نمود آن در کتابخانه است که خود آن موضوع مستقلی است که چه تحولاتی پیش آمده است. به هر حال در این دو سه سال کرونا نیز به عنوان پدیده نوظهور تاثیر خود را گذاشت؛ این موضوع را در کنار ابزارهایی بگذاریم که امروز در اختیار دانشجویان و جوانان قرار دارد که تغییراتی داشته است و باید به عنوان منبع به کتاب مراجعه می‌شد و برای کسب اطلاعات می‌توان در حوزه‌های علمی از این موضوع استفاده کرد. اما این عکس‌العمل به این معنی نیست که کتاب از رده منابع اطلاعاتی افراد خارج شده است. چون طبیعتا زمانی که در محیطی مثل دانشگاه دانشجویان باید به منبع کتاب سر بزنند بسیاری از افراد با فضای مجازی ارتباط برقرار نمی‌کنند و با خود کتاب ارتباط می‌گیرند. افرادی که تحقیق می‌کنند اگر می‌خواهند منبعی را پیدا کنند، طبیعتا به کتابخانه مراجعه می‌کنند. وجود کتابخانه و بودن منابع کتاب به صورت کاغذی هنوز ارزش خود را دارد؛ هرچند تغییرات را در دانشجویان می‌توان دید.»
چرخه امانت کتاب‌ها افت پیدا کرده است
معاون دانشگاه درباره تغییر نسل بیان کرد: «ما هر لحظه این فکر را داریم که باید چه کنیم تا کتابخانه را با نقش‌های جدید هماهنگ کنیم. عادت مطالعه، علیرغم اعدادی که اعلام می‌شود، از کتاب و نسخ کاغذی به نسخ الکترونیکی مهاجرت کرده و این موضوع با تعریفی که ما از مطالعه قائل هستیم متفاوت است. محمل تغییر کرده اما مساله این است که آیا کتابخانه برای حیات خود باید وابسته به این موضوع باشد؟ وقتی ما محدودیت استفاده از کتاب را می‌بینیم به دلایلی مانند علایق فردی، محدودیت زمانی و... خود دانشجو ترجیح می‌دهد به جای مطالعه کتاب، چکیده آن را روی یک جزوه دریافت کند؛ چراکه زمان زیادی ندارد. این موضوعات باعث می‌شود مراجعه به اصل منبع به ویژه به صورت کاغذی دستخوش تغییراتی شود. اکثر افرادی که به کتابخانه‌ها مراجعه می‌کنند کسانی هستند که می‌خواهند از فضای مطالعه استفاده کنند و حتی، منابع اطلاعاتی آنها نیز روی لپ‌تاپ است و با خودشان می‌آورند و چرخه امانت کتاب‌ها افت پیدا کرده است.»
رقابی تصریح کرد: «ما باید برای دانشگاه‌ها در این حوزه کاری انجام دهیم. ما با این موضوع کاری نداریم که حتما باید کاغذی یا الکترونیکی خوانده شود، اما منبع اطلاعاتی در این دوره‌ای که انفجار اطلاعاتی را داریم، باید از سمت کتابخانه تامین شود و از بین این خیل باید منابع برگزیده را کتابخانه مشخص کند. کتابخانه کانون تبادل اطلاعات و نه صرفا فضای مطالعه است. این آمار در کتابخانه ما کاهش مراجعه به کتب را نشان می‌دهد. نه به معنای اینکه مطالعه صورت نمی‌گیرد، اما محمل آن تغییر کرده است.»
میرزایی در خصوص اوقات فراغت و تامین کتاب در این حوزه برای دانشجویان بیان کرد: «بحث اوقات فراغت دانشجویان گسترده است. اما یک بخش آن می‌تواند سروکار داشتن با کتاب و موضوعات مربوط به کتاب باشد. طبعا در فراهمآوری منابع، تلاش شده است علاوه بر کتب تخصصی، کتب در حوزه‌های دیگر نیز تامین شود. علاوه برآن فعالیت فرهنگ‌سازی کتابخوانی نیز مدتی است که انجام می‌شود. جلساتی مانند بررسی برخی از کتب معروف و غیره هم داشته‌ایم.»
رقابی نیز در مورد این موضوع توضیح داد: «چندسالی است که دانشجویان برای جذب آنها تلاش می‌کنند و متوجه شدیم استعداد بسیار زیادی در این دانشجویان وجود دارد که اگر ما بخواهیم آثار فرهنگی و هنری را داشته باشیم این دانشجویان مستعدترین هستند. ما با دانشجویان هنرمند همکاری داشته‌ایم. سرانه تعداد کتاب به دانشجو، اگر کتاب‌های چاپی مورد نظر شماست عدد 30 عدد صحیحی است و ما به ازای هر عضو 30 کتاب داریم. در بخش عضویت، انتخاب توسط فرد است و در هنگام ثبت‌نام می‌توانند با پر کردن فرم عضو کتابخانه شوند. در حال حاضر هم 7800 عضو داریم.»
