عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ:ساعت 30: 19 خبر تلخی در رسانه‌های رسمی منتشر شد؛ دوباره تروریست‌ها به حرم شاهچراغ حمله کرده بودند و یکی از خبرگزاری در همان بدو انتشار از به شهادت رسیدن دو تن از هموطنان‌مان خبر داد. این خبر سریع در همه رسانه‌ها چرخید و درست 5 دقیقه بعد، یکی دیگر از خبرگزاری‌ها از به شهادت رسیدن 4 نفر در این حمله تروریستی خبر داد.
حدود ساعت 8 شب، شبکه خبر روی آنتن زده و در حال گفت‌وگو با مصطفی پورمحمدی خبر این حمله تروریستی را اعلام کرد. مجری برنامه اعلام کرد دو تن از هموطنان شهید شدند. خبرها و تصاویر به‌صورت قطره‌چکانی از جایی که مشخص نیست براساس کدام خرد رسانه‌ای منتشر می‌شدند. تصاویر این حمله در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های رسمی همین‌طور می‌چرخید اما همچنان تناقضات آشکار در انتشار خبر مشهود بود. بالاخره تولیت آستان مقدس حضرت شاهچراغ در ساعت 8 و 20 دقیقه درمورد این موضوع گفت‌وگو کرد و گفت: «دو نفر از تروریست‌ها تلاش کردند، که به داخل حرم نفوذ کنند و به صورت بی‌هدف دست به تیراندازی زدند و یکی از اینها دستگیر شده و نفر دوم متواری است.»
به نظر می‌رسید که خبر شسته و رفته باشد اما همچنان بی‌خبر از احوال هموطنان‌مان که قربانی این حمله تروریستی شده بودند. خبر تولیت، سریع به‌عنوان خبر یک چرخید و چند دقیقه بعد خبرنگار شبکه خبر با استاندار فارس در یک تماس تلفنی گفت‌وگو کرد و استاندار از به شهادت رسیدن یک نفر خبر داد. استاندار همچنین گفت عامل حمله تروریستی یک نفر است. با وجود اعلام رسمی استانداری همچنان فضای مجازی و انتشار خبر در برخی کانال‌های خبری با ضدونقیض‌هایی همراه بود. شایعات از شهادت دو نفر خبر می‌داد، تا اینکه بالاخره ساعت 21، معاون سیاسی استانداری فارس با اعلام خبر رسمی شهادت یک نفر را تایید کرد.
با وجود اینکه صداوسیما به‌عنوان یک رسانه رسمی، سریع‌تر از وقایع مشابه وارد عمل شد، اما همچنان بلبشوی رسانه‌ای در انتشار خبرهای این اتفاق مشهود بود. ضمن اینکه همچنان برخی رسانه‌های داخلی که عمدتا در رقابت برای پربیننده شدن در فضای مجازی هستند، متوجه شکل پوشش این مدل خبرها نیستند و احوال مخاطب عمومی را رعایت نمی‌کنند؛ این درحالی است که در همه جای دنیا، هنگام پوشش خبرهای پرتنش و خشونت‌آمیز علاوه‌بر حفظ ظرافت‌های خبری، متوجه بروز عواطف انسانی هم هستند.
رسانه‌های رسمی در دنیا چگونه با خبرهای تروریستی برخورد می‌کنند؟
حوادث خشونت‌بار شامل تیراندازی جمعی، حملات تروریستی، خشونت در اماکن عمومی در کشورهای مختلف اتفاق می‌افتد، اما یکی از نکات قابل توجه در این زمینه نحوه انعکاس این حوادث از سوی رسانه‌ها است. بررسی انجام شده درباره چند مورد از این حوادث نشان می‌دهد که اغلب رسانه‌های مطرح جهان در پوشش این حوادث معمولا از اصول یکسانی در مواردی مانند استفاده از منابع اخبار، تصاویر منتشره، نحوه تنظیم خبر و رعایت خطوط قرمز در انتشار جزئیات و حتی در بسیاری از موارد عدم پوشش بسیاری از ابعاد حادثه پیروی می‌کنند. به‌طور مثال در حوادثی مانند تیراندازی مرگبار در دبیرستان پارکلند در ایالت فلوریدا، تیراندازی جمعی در لس‌آنجلس، حمله تروریستی در پاریس و... رسانه‌ها به‌طور معمول از منبع خبری واحدی برای بیان جزئیات استفاده می‌کنند. در بیان اخبار مربوط به این نوع حوادث نیز تا حدود زیادی ساختار خبری یکسانی به کار می‌رود و پراکندگی زیادی در زمینه ارائه جزئیات و ساختار خبر وجود نداشته و در بسیاری از موارد، جزئیاتی که از سوی یک منبع رسمی درباره این حادثه منتشر می‌شود از سوی اغلب رسانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
استفاده از منبع خبری یکسان
وقتی به اخبار حادثه تروریستی شاهچراغ نگاه می‌کنیم، یکی از ایرادهای مهم در پوشش این حادثه را باید در تعدد منابع خبری دانست. فارغ از اینکه کدام منبع رسمی برای حوادث اینچنینی محل رجوع رسانه‌ها است، باید تدبیری اتخاذ شود که در شرایط اینچنینی، میدان‌داری رسانه برعهده بخش‌های خبری رسانه ملی باشد و باقی رسانه‌ها با تکروی خبری، زمینه‌ساز بروز شایعه نشوند. استفاده از متن یکسان برای وقوع خبرهای پرتنش در رسانه‌های دنیا مرسوم است. به‌عنوان مثال زمانی که یک زن در مریلند آمریکا اقدام به تیراندازی کرد و 3 نفر را به قتل رساند و 3 نفر دیگر را مجروح کرد و درنهایت خودکشی کرد، اغلب رسانه‌های آمریکایی این خبر را به نقل از «مقامات مریلند» و «پلیس» گزارش کرده‌اند و برخی حتی متن یکسانی را در انعکاس این خبر استفاده کردند. سال ۲۰۱۷ مرگبارترین تیراندازی تاریخ آمریکا در «لاس وگاس» روی داد که در پی آن حدود ۶۰ نفر جان خود را از دست دادند و حدود ۴۰۰ نفر نیز مجروح شدند. رسانه‌های آمریکا در انعکاس این خبر هم از نقل قول «جوزف لومباردو» رئیس پلیس لاس وگاس استفاده کرده‌اند.
هر راست نشاید گفت
بحث انتشار تصاویر در حوادث تروریستی به‌خصوص در دنیای امروز که گروه‌های تروریستی نیز رسانه‌های خود را دارند موضوعی بسیار مهم در پوشش این حوادث از سوی رسانه‌ها به شمار می‌رود. در بخش‌هایی از ویدئوهایی که یکشنبه از حرم شاهچراغ پخش می‌شد، تصاویری را می‌دیدیم که شاید دیدنش روح هر انسانی را می‌آزرد و می‌توانست اذهان عمومی را نسبت به‌شدت این حادثه خدشه‌دار کند. با توجه به گستردگی رسانه‌های اجتماعی در دنیای امروز، در پی هر حادثه‌ای تصاویری بسیار متنوع از سوی کاربران به اشتراک گذاشته می‌شود اما این امر درباره رسانه‌ها تا حدود زیادی صادق نیست و رسانه‌ها حتما باید اصول خاصی را در انتشار تصاویر رعایت کنند. اما دیدیم که رسانه‌های رسمی‌مان هم در این زمینه تمام اخبار شبکه‌های اجتماعی را دنبال می‌کردند و همان‌ها را بدون اینکه از صحت‌وسقمش مطلع باشند بازنشر می‌کردند. مثلا در همان بازنشر اخبار حادثه تیراندازی مرگبار در دبیرستان پارکلند در ایالت فلوریدا، اغلب تصاویر منتشرشده مربوط به رویدادهای بعد از این تیراندازی مانند ابراز همدردی دیگر دانش‌آموزان و مردم با بازماندگان این حادثه است یا تصاویری که از محل این تیراندازی گرفته شده معمولا تصاویری از بالا یا تصاویر کلی بوده و جزئیات حادثه مانند اجساد قربانیان و صحنه تیراندازی تا حدود زیادی منتشر نمی‌شود. یا اینکه نشریه فرانسوی «لوموند» در پی یکی از حوادث تروریستی در این کشور با ارائه دلایلی از انتشار برخی تصاویر مربوط به این حادثه خودداری کرد. رعایت این خطوط قرمز درباره انتشار مطالب و تصاویر مربوط به حوادث تروریستی و خشونت‌بار در حالی دنبال می‌شود که اغلب این حوادث ذکرشده در محیط‌های شهری روی داده و مربوط به اماکن حساس نبوده و چه‌بسا اگر این حوادث در اماکن حساس‌تر روی دهد این خطوط قرمز بسیار شدیدتر خواهد شد.
در سال 2015 سه عملیات تروریستی در فرانسه رخ داد که بیش از 250 کشته و 350 زخمی به دنبال داشت و برای مدت‌ها جامعه فرانسه و کشورهای اروپایی را به شوک فرو برد. اتفاقی هولناک تا حدی که به گفته رئیس پلیس پاریس نمی‌توانستند درمورد آن صحبت کنند. در انتشار اخبار این حوادث، اجازه اظهارنظر به هیچ‌کسی داده نشده و فقط یک نفر محل رجوع خبرها بود. در اولین اقدام اطراف محل حادثه را محدود کردند و هیچ کسی نمی‌توانست از آن عکس بگیرد و در فضاهای مختلف منتشر کند. حتی اگر کسانی این کار را می‌کردند، باید در مقابل عکس یا خبری که بدون اجازه منتشر کرده بود، پاسخگو باشند.
