حمید پارسانیا: مساله سوژه و ابژه در جهان اسلام حدود پنج سده قبل از اینکه در غرب مطرح شود مورد بحث بوده است. مثلا ابن‌سینا با این پرسش مواجه بود که اگر علم عرض هست و معلوم جوهر، چگونه جوهر و عرض با هم جمع می‌شوند، اینکه بقیه اعراض و مقولات در ذهن تبدیل به عرض کیف نفسانی می‌شود؛ چگونه این عرض کیف نفسانی با مقوله‌ای غیر از خودش جمع می‌شود. این پرسش خیلی دقیق‌تر از پرسش دکارت است. ابن‌سینا تلاش زیادی برای حل این مساله می‌کند تا به عواقبی که کانت و نوکانتی‌ها دچار آن شده‌اند، گرفتار نشوند. این گفت‌وگو‌ها حدود پنج سده ادامه پیدا می‌کند تا در دیدگاه ملاصدرا با «اتحاد علم و عالم و معلوم» این مشکل حل می‌شود. درست زمانی که این مشکل در غرب تبدیل به فرآیندی می‌شود که درنهایت به مرگ سوژه می‌انجامد، در جهان اسلام این مشکل حل شده است.