حفظ میراث فرهنگی؛ از فقدان آموزش تا تنزل فرهنگ عمومی

محمدرضا ولی‌زاده؛ فرهیختگان آنلاین: روز گذشته صفحه فلات ایران در شبکۀ اجتماعی ایکس با انتشار عکسی خبر داد که متأسفانه فردی ناشناس با نارنجک‌دستی به کتیبه‌‌ی خشایارشا هخامنشی در گنج‌نامه‌ی همدان صدمه وارد کرده است. در ادامه نیز محسن معصوم‌علیزاده، مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان با اشاره به آغاز عملیات پاک‌سازی توسط گروه مرمت، اعلام کرد؛ «پس از بررسی‌های تیم کارشناسی، مشخص شده که آثار باقی‌مانده چیزی جز دود سیاه نیست و خوشبختانه آسیبی به بدنه بنا وارد نشده است.» سید عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز در واکنش به پرتاب یک ترقه به کتیبه گنجنامه همدان و اقدام اداره‌کل میراث‌فرهنگی این استان در ترمیم آن، نوشت: «بار‌ها گفته‌ایم که میراث ناملموس، روح میراث ملموس است. هنوز تا تحول فکری در جامعه برای حفظ فرهنگ و تمدن تاریخی‌مان فاصله داریم.»

فاجعه از همدان تا اصفهان
اما پس از انتشار تصاویری از تخریب کتبیه‌های هخامنشی در استان همدان در شب چهارشنبه‌سوری، تصاویری از آسیب رساندن به پل خواجو با نارنجک دستی نیز در فضای مجازی منتشر شد که این فاجعه را می‌توان از دو نگاه اجمالی بررسی کرد که نخست، فقدان آگاهی جامعه -به‌خصوص نسل کنونی- نسبت به هویت ملی و تاریخیِ آثار باستانی است و سپس، چگونگی اهمیتِ حفظ میراث فرهنگی برای آیندگان. دو عاملی که باید حفظ آثار تاریخی را به‌عنوان شناسنامه فرهنگی کشور به یک تکلیف عمومی بدل کند، اما با عدم‌‌آموزش و اطلاع‌رسانی صحیح توسط متولیان فرهنگی، مدت‌هاست مغفول واقع شده است.

فقدان قانون‌گذاری
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در واکنش خود به ماجرای کتیبه گنجنامه همدان به فاصله‌ی جامعه به تحول فکری در حفظ فرهنگ و تمدن تاریخی‌ کشور اشاره کرد اما مهم‌ترین چالش، فقدان قانون‌گذاری صحیح و جرم‌انگاری در حوزه میراث فرهنگی است که علیرغم ظرفیت‌های متعدد کشور تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است. در این بین، تنها راهکار موجود، تدوین قانونی جامع برای همکاری و مشارکت دستگاه‌های اجرایی در حفاظت از میراث فرهنگی کشور خواهد بود. آن‌هم در شرایطی که وجود یک سند راهبری می‌تواند علاوه بر حفط آثار باستانی در بخش‌هایی چون توسعه اقتصاد فرهنگی نیز موثر باشد.

چهارشنبه‌سوری؛ از جشن ملی تا تنزل فرهنگ عمومی
چهارشنبه‌سوری، روزگاری نمادی از هویت تاریخ ایرانیان بود اما این‌روزها این آئین باستانی، با استفاده از مواد منفجره و آتش‌زا شکل و شمایل دیگری به خود گرفته و موجب رنگ باختن بسیاری از سنت‌های اصلی آن شده است. هر ساله آمار مرگ‌ومیر، قطع عضو و سوختگی‌های شدید افزایش می‌یابد و این آئین باستانی دیگر، اصالت اولیه خود را از دست داده است. فارغ از این موارد، ماجراهای آسیب به آثار باستانی همدان و اصفهان و تغییر فلسفه آیین چهارشنبه‌سوری و تحول کارکرد آن، تنها نشان‌گر تنزل فرهنگ عمومی در کشور است که می‌تواند در آینده‌ای نزدیک عواقب بزرگ‌تری هم داشته باشد.