پایانِ باز داستان خودکفایی کاغذ

عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: در سال‌های اخیر یکی از موارد پرتکراری که از جانب مدیران فرهنگی برای بهبود وضعیت نشر به کار می‌برند فعال کردن کارخانه‌های کاغذ به منظور تولید کاغذ تحریر است. ظاهرا اولین جرقه‌های بحران کاغذ در بازار نشر در دولت دهم زده شد که با توجه به تحریم در واردات کاغذ، مشکلاتی به وجود آمد و همین باعث شد موضوع تولید کاغذ به بحث روز رسانه‌ها تبدیل شود؛ از آن روزها سال‌ها گذشته است و در دولت سیزدهم، تلاش برای حل این مساله، به یکی از کارویژه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تبدیل شده است. از روزهای اول حضور محمدمهدی اسماعیلی در این وزارتخانه، بر این موضوع تاکید شد که حتما تولید کاغذ در اولویت قرار گیرد و رونق به کارخانه‌های کاغذ باز‌‌گردد. روز گذشته جشن خودکفایی کاغذ در کارخانه کاغذ مازندران برگزار شد. در گزارش امروز به این پرداختیم که چقدر گزاره خودکفایی کاغذ درست است و وضعیت حال حاضر کارخانه‌های کاغذ چگونه است؟

ماجرای خودکفایی از کجا شروع شد؟
اردیبهشت ماه سال 1401 وزیر فرهنگ و ارشاد در اظهارنظری مطرح کرد که «هفته‌ای دو تا سه‌بار رئیس‌جمهور از شخص بنده پیگیر مساله کاغذ هستند. این درحالی است که تامین ارز مورد نیاز کاغذ جزء برنامه‌های کوتاه‌مدت ما بود. ما مساله کاغذ در حوزه نشر و چاپ را داریم حل می‌کنیم. البته واردات جدید به نمایشگاه کتاب امسال نرسید. سال آینده مشکلی از لحاظ تامین کاغذ نخواهیم داشت. طبق برنامه پیش‌رو تا سال۱۴۰۲ با همکاری چهار شرکت داخلی ان‌شاءالله به‌سمت صادرات کاغذ پیش خواهیم رفت.» انتظار تحقق وعده خودکفایی کاغذ همچنان ادامه داشت تا اینکه هفته گذشته، وزیر ارشاد در دیدار صمیمانه‌ای که با خبرنگاران حوزه کتاب به مناسبت هفته کتاب داشت، از برگزاری باشکوه جشن خودکفایی کاغذ صحبت کرد و وعده‌ای را که در سال گذشته داده بود، محقق دانست و اعلام کرد جشن خودکفایی کاغذ را همزمان با افتتاح فاز دوم کارخانه کاغذ مازندران برگزار می‌کنیم. اسماعیلی درخصوص حجم تولید کاغذ در کشور هم گفت: «کارگروه‌ نشر و کاغذ از همان ابتدای آغاز دولت تشکیل شد. روزی که دولت را تحویل گرفتیم تولید کاغذ ایرانی در کشور پنج تن و نهایتا ۱۰ هزار تن بود و ما امروز در آستانه تولید ۸۰ هزار تن کاغذ ایرانی هستیم. مسائل مختلف حل شده است و همه مسائل حوزه نشر در اینجا قابل پیگیری است و ما قطعا مسائل را حل خواهیم کرد، این یک ‌کار بسیار جامعی را می‌طلبید لذا ما با همکاران‌مان در بخش‌های مختلف وارد گفت‌وگو شدیم، کارگروه کاغذ در معاونت اول ریاست جمهوری با ریاست دکتر مخبر و عضویت بنده و وزیر محترم صمت و معاونان ذی‌ربط تشکیل شد و همچنین مدیرعامل‌های بانک‌ها نیز به این حوزه اضافه شدند. همچنین دستگاه‌هایی از بخش‌های خصوصی و مردمی نیز به این کارگروه اضافه شدند. بنابراین ما به تدریج جلو آمدیم و سال گذشته در ۱۴۰۱ به عدد ۴۰ هزارتن و امسال به عدد ۸۰ هزارتن رسیدیم. اکنون کل تولید کاغذ مورد‌نیاز آموزش‌و‌پرورش برای ۱۵۵ میلیون کتاب درسی به صورت صد‌درصد داخلی انجام می‌شود که ۴۵ هزارتن برای چاپ کتب درسی و پنج هزارتن برای جلد کتاب است. در شیراز نیز یک‌ مجموعه جدید را آماده بهره‌برداری می‌کنیم که خودش نزدیک به ۵۰ هزارتن به تولید کاغذ ما اضافه خواهد کرد و تا پایان سال ۱۴۰۲ ان‌شاءالله ظرفیت تولید به حدود ۱۳۰ هزارتن خواهد رسید، درحالی‌که نیاز اصلی و اولیه در نشر، مطبوعات و کتاب حدود ۸۰ هزارتن است از این رو این اتفاق مبارکی است و دولت با قوت این مساله را ادامه می‌دهد. تلاش داریم در پایان چهار سال تمام نیازهای داخلی را با حداکثر امکان پوشش دهیم و بخشی را هم به خارج از کشور صادر کنیم.»

چقدر ظرفیت تولید کاغذ داریم؟
شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران بزرگ‌ترین تولیدکننده کاغذ در ایران با ظرفیت اسمی مجموعا 175هزارتن، شامل 90هزارتن کاغذ روزنامه و چاپ و تحریر و 85 هزارتن کاغذ فلوتینگ است. همچنین حفظ و احیا و بهره‌برداری اصولی از جنگل‌های کرانه دریای‌خزر، کاهش وابستگی کشور به واردات کاغذ، کاهش خروج ارز از کشور، ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی در منطقه و کشور و رشد و توسعه تخصص‌های امور جنگل و صنعت کاغذسازی ازجمله اهداف تاسیس این کارخانه تعریف شده است. اما در خصوص اینکه این کارخانه چقدر می‌تواند تولید کند، حرف و سخن بسیار است و از تولید کاغذ بین 30 تا 50هزارتن را برای این کارخانه عنوان می‌کنند. بنا به ادعای مدیران دولتی، این کارخانه توانسته 45 هزار تن کاغذ کتاب درسی تولید کند. برای صحت‌سنجی این مدعا سراغ منابع خودمان هم رفتیم و بنا به اطلاعاتی که به دست ما رسیده تولید کاغذ این کارخانه بعد از گذشت 8 ماه از سال، فقط 24 هزار تن بوده است که در چهار ماه باقی‌مانده سال و در بهترین حالت بتواند‌ 12 هزار تن دیگر تولید کند. در محاسبات خودکفایی، یک کارخانه دیگر در جنوب غرب کشور هم می‌تواند محل اتکا باشد. گروه صنایع کاغذ پارس هم در سال ۱۳۴۶ در شمال خوزستان با هدف استفاده از باگاس استخراج‌شده از کارخانه نیشکر هفت‌تپه تاسیس شد و در سال ۱۳۴۹ به بهره‌برداری رسید. این کارخانه پس از راه‌اندازی تا مدت‌ها تنها تامین‌کننده کاغذ چاپ و تحریر داخل کشور بود. اما به دلیل صدمات وارده در طی دوران جنگ تحمیلی و عدم نوسازی و بازسازی در زمان تصدی بخش دولتی، در معرض تعطیلی همیشگی قرار گرفت و ظرفیت تولید آن در سال‌های منتهی به ۱۳۹۱ به کمتر از ۲۰ درصد ظرفیت اسمی رسید. در مهر ماه سال ۱۳۹۲، فصل جدیدی در گروه صنایع کاغذ پارس آغاز شد و فعالیت کارخانه بیشتر شد، اما محصولات دیگری غیر از کاغذ تحریر در چرخه تولید قرار گرفتند. کارخانه کاغذ پارس اگر بخواهد در حوزه چاپ کاغذ تحریر فعالیت موثر داشته باشد، باید چند فاز غیر تحریر خود را تعطیل کند. برای تحقق چنین کاری، کارخانه نیازمند تسهیلات ویژه است. به عبارتی می‌توان گفت که چنین مهمی هم در کوتاه مدت محقق نخواهد شد و عملا این کارخانه نتوانسته به سمت تولید کاغذ تحریر برود.
یکی دیگر از کارخانه‌های جنوب غرب کشور، کارخانه دیبای شوشتر است. این کارخانه با مساحت ۹۲ هکتار و زیربنای حدود ۲۰ هکتار در شمال استان خوزستان و با هدف استفاده از باگاس استخراج‌شده از کارخانجات نیشکر که یکی از مزیت‌های ایران و خاورمیانه به شمار می‌آید‌، تاسیس شده است. ‌این مجموعه در حال حاضر با استفاده از فناوری‌های نوین این صنعت و رعایت استانداردهای تجاری و عملیاتی بین‌المللی در زنجیره تولید و تامین و با مراقبت از جامعه و محیط‌زیست جهت حفظ جنگل‌ها توانسته‌ علاوه بر تامین نیازهای داخلی، محصولات خود را به خارج از کشور نیز صادر کند. در این راستا فاز دوم کارخانه دیبای شوشتر جهت تولید خمیر کاغذ طبق استانداردهای جهانی با پیشرفت ۷۰ درصدی در حال بهره‌برداری است که می‌تواند علاوه بر تولید مواد اولیه موردنیاز خط کاغذسازی خود، با تامین خمیر ویرجین در بازارهای داخلی و خارجی موجب اشتغالزایی و رونق بیشتر اقتصادی کشور شود. دیبای شوشتر و کارخانه پارس قرار است‌ 20 هزار تن کاغذ تولید کنند که تا به حال حدود هشت هزار تن تولید شده است و در حال حاضر فرصت دیگری به مدیران این کارخانه‌ها داده شده تا بتوانند نهایتا تا اردیبهشت ماه 1403 به تعهد خود عمل کنند. کارخانه کاغذ زاگرس شیراز، یکی دیگر از آن کارخانه‌هایی است که اگر فعالیتش را آغاز کند، می‌تواند در فرآیند خودکفایی کاغذ موثر باشد. ظرفیت اسمی کاغذ تحریر در این کارخانه، 40 هزار تن است‌؛ 87 درصد عملیات ساخت این واحد تولیدی انجام شده و برای تکمیل 13 درصد باقی‌مانده، به تسهیلات برای بخش سرمایه ثابت و سرمایه در گردش نیاز دارد. ‌این کارخانه با 110 هزار متر مربع مساحت، یکی از کارخانه‌های برخوردار از تکنولوژی روز دنیاست که 87 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. کارخانه کاغذسازی زاگرس با ظرفیت تولید سالانه 40 هزار تن کاغذ چاپ و تحریر، توانایی تامین 10 تا 20 درصد کاغذ مورد نیاز کشور را دارد.
حمیدرضا ایزدی، رئیس سازمان صمت استان فارس اواخر تیرماه امسال در مورد راه‌اندازی این کارخانه گفته بود: «مالک کارخانه کاغذسازی زاگرس در سفر رئیس‌جمهور اعلام کرد 100 میلیارد تومان برای راه‌اندازی کارخانه تسهیلات نیاز است اما هنگام ارائه طرح، درخواست بیش از هزار میلیارد تومان داشت که برای بانک صنعت و معدن به عنوان بانک عامل، پرداخت این میزان تسهیلات مقدور نبود. تلاش شد با ایجاد کنسرسیوم این مبلغ تامین شود؛ این موضوع توسط بانک صنعت و معدن خیلی پیگیری شد تا بانک تجارت هم شرکت کند و از بانک مرکزی هم استعلام شد، اما پروسه طولانی شد، البته مالک هم سر موقع مدارک و مستندات را ارائه نمی‌داد. نهایتا خود مدیران کارخانه به این نتیجه رسیدند که فاز کاغذ کرافت را راه‌اندازی کنند که 400 میلیارد مصوب و 30 میلیارد تومان در قسط اول پرداخت شد. باید به همین میزان کار انجام دهد و بعد برای اقساط بعدی اقدام کنند.» اما هنوز این کارخانه به مرحله بهره‌برداری نرسیده است. محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سفر مازندارن که روز گذشته انجام شد، در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرد که بهمن ماه امسال این کارخانه افتتاح می‌شود و کار تولید کاغذ را آغاز می‌کند.

ادانه مطلب را اینجا بخوانید.