شکاف دولت-ملت پروژه جامعه‌شناسی ایران است، نه توصیف آن

سیدجواد نقوی، خبرنگار گروه ایده حکمرانی: ما چگونه ما می‌شویم؟ تفاسیر جامعه‌شناسان در گذر زمان همیشه در شکل‌گیری برساختی از جامعه و ناخودآگاه جمعی جوامع اثر داشته است. به تعبیری جامعه‌شناسان همیشه در شکل‌گیری افکار جوامع خود چه در زمان معاصر و چه در آینده نقش داشته‌اند. آنچه اما باعث اثر آنها شده است، دقت نظر‌ آنها در دوره زیستن خود بوده است؛ به طور مثال جامعه‌شناسان کلاسیک تغییرات با اهمیت اثر خود را سوژه تفکر و جا‌معه‌شناسان متاخر هم دگرگونی‌های با اهمیت را به پروژه خود بدل کرده‌اند که می‌توان از زیمل و والرشتاین به عنوان نمونه‌های موفق یاد کرد. در کشور ما اما علم جامعه‌شناسی در طول زمان خیلی نتوانسته است به واقعیت‌های علمی خود پایبند باشد و همیشه در شرایط خاصی تلاش کرده است صورت‌بندی‌هایی از جامعه ارائه کند که بعد از مدتی به طور خودکار نقض شده است. هر‌چند این مورد در باب همه افراد شاغل در حوزه جامعه‌شناسی صدق نمی‌کند اما به صراحت می‌توان مدعی شد که بسیاری را شامل می‌شود. نمونه‌های فراوانی را نیز در این خصوص می‌توان ذکر کرد که اعتراضات سال گذشته و جنگ اخیر، نمونه‌هایی از آن هستند؛ جایی که جامعه‌شناسان بیش از آنکه کمک‌کننده باشند و توصیف‌های منطقی از صحنه و میدان عرضه کنند، نهایتا در حد و اندازه تحلیلگران سیاسی و کنشگران رسانه‌ای ظاهر شدند. ما با سیدحسین شهرستانی همین موضوع را مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار داده‌ایم؛ اینکه جامعه‌شناسی ایرانی در این لحظات چگونه می‌تواند به کمک جامعه خود بیاید و از میدان به بهبود وضعیت کمک کند، پس از اتفاقاتی که در پس اعتراضات سال قبل و جنگ اخیر شکل گرفت مجدد شاهد آن بودیم که جامعه‌شناسان بیش از آنکه کمک کننده باشند و حتی توصیف‌های منطقی از صحنه یا میدان ارائه کنند، مجدد در وضعیتی قرار دارند مشابه تحلیلگران سیاسی یا کنشگران عرصه رسانه؛ به این منظور پرسشی مطرح می‌شود که در این لحظات جامعه‌شناسی ایرانی چه کمکی می‌تواند به جامعه خود بکند؛ و آیا اصلا تحلیل یا عدم تحلیل جامعه‌شناسان ایرانی در این مقطع اهمیت دارد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها شاید بهتر باشد ابتدا تاریخ علم جامعه‌شناسی در ایران و آنچه در افکار جامعه‌شناسان ایرانی برای شکل‌گیری این علم وجود داشته است را نوعی تبار‌شناسی کنیم تا بهتر بتوانیم به چرایی این وضعیت رسیدگی کنیم. به این جهت به سراغ سیدحسین شهرستانی رفتیم تا در باب جامعه‌شناسی و مساله ایران گفت‌وگویی را داشته باشیم که در اینجا می‌توانید متن کامل گفت‌وگو را بخوانید.