۱۴۰۲-۰۸-۲۰ - ۰۴:۰۰
۰
فرهیختگان: ریچارد گوانا، مسئول بخش سازمان ملل در گروه مطالعات بحران، در مقاله‌‌ای با عنوان «چگونه جهان اعتماد خود به سازمان ملل را از دست داد» که در وب‌‌سایت فارن افرز منتشر شده است، به طرح این گزاره پرداخته است که سازمان ملل در دوران جدید دیگر اعتبار چندانی در نزد جهانیان، به‌ویژه کشورهای درحال توسعه، ندارد؛ امری که نمود آن توجه بیش از حد این نهاد به جنگ اوکراین و روسیه و در‌عوض بی‌عملی در برابر وحشیگری‌‌های رژیم‌صهیونیستی در غزه است.
از سال 1947 زمانی که مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تقسیم فلسطین به دو کشور یهودی و عربی رأی مثبت داد، این سازمان با بحران‌های مختلفی در خاورمیانه دست و پنجه نرم کرده است. در دهه‌های اخیر، بحثهای مربوط به مناقشه اسرائیل و فلسطین در سازمان ملل از همان پویایی اساسی قبلی برخوردار بوده است؛ ایالات متحده از وتوی خود برای جلوگیری از انتقاد از اسرائیل در شورای امنیت استفاده کرده و کشورهای عربی هم ممالک درحال توسعه را برای دفاع از فلسطینی‌ها گرد‌هم آورده‌‌اند. بحثهای سازمان ملل در هفته‌های پس از حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر هم عمدتا از این الگوی آشنا پیروی کرده است. واشنگتن مانع درخواست شورای امنیت برای اعلام آتش‌بس در نوار غزه شده است؛ اما در‌عین‌حال قادر نبوده تا قطعنامه‌ای را که در اواخر اکتبر با رأی مثبت اکثریت قاطع مجمع عمومی برای درخواست «آتش‌بس بشردوستانه» تصویب شد، متوقف کند.
با این حال دیپلمات‌های مستقر در دفاتر سازمان ملل در نیویورک و ژنو می‌گویند که این بحران حالت متفاوتی دارد و تاثیرات آن می‌تواند فراتر از اسرائیل و نوار غزه به خود سازمان ملل نیز سرایت کند. هشدارهای آنها تا حدی واکنشی به وحشیگری حماس، افزایش تلفات غزه بر اثر بمباران اسرائیل و خطرات ناشی از تشدید تنش در منطقه است. در عین حال بدبینی گسترده نسبت به آینده سازمان نیز منعکس‌کننده فقدان اعتماد به کل این سازمان نیز است. تردید درباره کارآمدی نهادی که برای انعکاس روابط قدرت در قرن بیستم و مقابله با مشکلات پس از جنگ طراحی شده است، اصلا جدید نیست. با این حال سازمان ملل در سال گذشته بیش از هر زمان دیگری «فاقد سکان» به‌نظر می‌رسد و قادر به پاسخگویی بحران‌های مختلف مانند شعله‌ور شدن خشونت‌ها در سودان و قره‌باغ کوهستانی و کودتا در نیجر نبوده است. دیپلمات‌های شورای امنیت معتقد هستند تنش‌ها بین روسیه و غرب بر سر اوکراین -که موضوع بحثهای بی‌ثمر سازمان ملل از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022 بوده است- بحثهای دیگر درباره موضوعات نامرتبط در آفریقا و خاورمیانه را تضعیف می‌کند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر هشدار داد که یک «شکستگی بزرگ» در نظام حکمرانی جهانی در راه است. جنگ بین اسرائیل و حماس ممکن است ضربه آخر به اعتبار سازمان ملل در پاسخ به بحران‌ها را وارد کند. دولت‌های ملی و مقامات سازمان ملل متحد به‌زودی با حساب و کتاب مواجه خواهند شد. آنها باید به این سوال پاسخ دهند در زمانی که نقاط مشترک بین قدرت‌های بزرگ روزبه‌روز درحال کاهش است، چگونه سازمان ملل می‌تواند به صلح و امنیت کمک کند.
سازمان ملل متحد متناسب با عصر کنونی باید جاه‌طلبی‌های خود را کاهش دهد. این سازمان درباره مسائل امنیتی باید بر تعداد محدودی از اولویت‌ها تمرکز کند و در‌صورت امکان، زمام مدیریت بحران را به دیگران بسپارد. برخی از مشکلات بین‌المللی همچنان به‌نوعی از هماهنگی نیاز دارند که فقط از مجرای سازمان ملل امکان‌پذیر است. حتی زمانی که به‌نظر می‌رسد کشورهای رقیب دیپلماسی را کنار گذاشته‌‌اند، این نهاد همچنان مکانی باقی خواهد ماند که در آن دشمنان می‌توانند اختلافات خود را حل کرده و فرصت‌هایی برای همکاری پیدا کنند. دولت‌های ملی و مقامات سازمان ملل به‌جای اینکه اجازه دهند درگیری‌های کنونی این نهاد را از هم بپاشد، باید برای حفظ حیاتی‌ترین کارکردهای آن تلاش کنند.
بحران اعتماد به سازمان ملل از زمان تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین شکل گرفته است. در هفته‌های بعد از این حمله دیپلمات‌ها نگران بودند تنش بین قدرت‌های بزرگ سازمان ملل را فلج کند. در ابتدا به‌نظر می‌رسید که ترس آنها نابجا بوده است؛ زیرا روسیه، ایالات‌متحده و متحدان اروپایی آن درگیر مجادلات شدید با یکدیگر درباره جنگ اوکراین بودند، اما با اکراه به هماهنگی با یکدیگر در سایر موضوعات ادامه دادند. مثلا شورای امنیت موفق شد رژیم تحریم جدیدی را بر باندهای تروریستی هائیتی تحمیل کند و بر سر ماموریت جدید سازمان ملل برای همکاری با دولت طالبان در کابل برای ارائه کمک به افغان‌های رنج‌دیده به توافق برسد. به‌نظر می‌رسید هم روسیه و هم غرب مایل به استفاده از قدرتمندترین نهاد سازمان ملل به‌عنوان فضایی برای همکاری در حوزه‌‌های باقی‌مانده هستند.
در همین حال ایالات‌متحده و متحدانش موفق شدند در مجموعه‌‌ای از رأی‌‌گیری‌‌های مجمع عمومی حمایت قابل توجهی را برای اوکراین کسب کنند. تا ماه‌های ابتدایی سال‌جاری بسیاری از دیپلمات‌ها امیدوار بودند که سازمان ملل توانایی خود را برای اقدام مشترک حفظ کند؛ حتی در شرایطی که بسیاری از اعضای آن بر سر جنگ در اوکراین رخ در رخ یکدیگر قرار گرفته بودند.
این تعامل شکننده پیش از پایان بهار شروع به از بین رفتن کرد. روسیه با تکرر فزاینده‌ای به‌عنوان یک عامل خرابکار در سازمان ملل عمل کرده است. در ماه ژوئن، مسکو با دولت مالی -که برای دریافت کمک‌‌های امنیتی دست نیاز به سوی شرکت نظامی خصوصی واگنر که تحت حمایت کرملین محسوب می‌شود، دراز کرده بود- همکاری کرد تا نیروهای حافظ صلح سازمان ملل را مجبور به عقب‌نشینی از خاک کشور مالی کنند و به ماموریتی یک‌دهه‌‌ای آنها در این کشور پایان دهند. در ماه ژوئیه هم روسیه تمدید حکم شورای امنیت به آژانس‌های امدادرسان سازمان ملل مبنی‌بر ارسال کمک به مناطق تحت کنترل شورشیان در شمال‌غربی سوریه را که از سال 2014 جاری بود، وتو کرد. مسکو همچنین از ابتکار غلات دریای سیاه خارج شد؛ توافقی که با میانجیگری سازمان ملل و ترکیه در ژوئیه 2022 به اوکراین اجازه داده بود محصولات کشاورزی خود را بدون دخالت روسیه صادر کند.
جنگ در خاورمیانه بر این رویکرد تند و تیز نسبت به دیپلماسی سازمان ملل شدت بخشیده است. در جریان فوران‌‌های گذشته مناقشه اسرائیل و فلسطین، از‌جمله وقوع خشونت در غزه در می 2021، روسیه و چین در سازمان ملل از انتقاد زیاد از دخالت ایالات‌متحده خودداری می‌کردند. این‌‌بار نیز چین از جنجال پرهیز کرده و اظهارات خود را به درخواست برای آتش‌بس محدود کرده؛ اما روسیه برای استفاده از این موقعیت عنان از کف داده است. پس از اینکه آمریکا در اواسط اکتبر قطعنامه شورای امنیت را که خواستار ارائه کمک‌‌های بشردوستانه به غزه شده بود وتو کرد. واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل متحد، از «نفاق و استانداردهای دوگانه همکاران آمریکایی ما «ابراز تأسف کرد و تلویحا گفت که واشنگتن ممکن است برای افزایش فروش تسلیحات تولید خود به این جنگ دامن بزند. موضع روسیه در مورد مناقشه، اعضای شورای امنیت را که به‌دنبال زمینه‌های مشترک درباره مسائل بشردوستانه هستند و حتی کشورهای عربی را که گمان می‌کنند مسکو از رنج فلسطین برای اهداف خود سوءاستفاده می‌کند، آزرده است. اگر روسیه در سازمان ملل متحد است، حمایت بی‌قید و شرط ایالات متحده از اسرائیل آسیب دیپلماتیک بیشتری به بار آورده است. این تاثیرات در مجمع عمومی آشکارتر است، جایی که ائتلاف کشورهایی که قبلا از اوکراین حمایت می‌کردند بر سر غزه متلاشی شده است. مجمع عمومی در 27 اکتبر با 120 رای موافق، 14 رای مخالف و 44 رای ممتنع، قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن خواستار «آتش‌بس بشردوستانه» بین اسرائیل و حماس شد. ایالات متحده با استناد به عدم محکومیت حماس به خاطر جنایاتش، به قطعنامه رای منفی داد. کشورهای اروپایی تقسیم شدند و برخی رای موافق، برخی مخالف و برخی ممتنع دادند. سقوط قابل پیش‌بینی بود. دیپلمات‌های کشورهای در حال توسعه به‌طور خصوصی اعلام کردند که ممکن است قطعنامه‌های آینده سازمان ملل در حمایت از اوکراین را در پاسخ به عدم همبستگی غرب با فلسطینی‌ها رد کنند.
اگر روسیه وقعی به سازمان ملل نمی‌‌نهد، حمایت بی‌قید و شرط ایالات متحده از اسرائیل آسیب دیپلماتیک بیشتری به بار آورده است. این تاثیرات در مجمع عمومی آشکارتر است؛ جایی که ائتلاف کشورهایی که قبلا از اوکراین حمایت می‌کردند اکنون بر سر غزه متلاشی شده است. مجمع عمومی در 27 اکتبر با 120 رای موافق، 14 رای مخالف و 44 رای ممتنع، قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن خواستار «آتش‌بس بشردوستانه بین اسرائیل و حماس شده بود؛ اما ایالات متحده با استناد به عدم محکومیت حماس به خاطر جنایاتش، به قطعنامه رای منفی داد. کشورهای اروپایی نیز مواضع متفرقی داشتند و برخی رای موافق، برخی مخالف و بعضی ممتنع دادند. این وضعیت بغرنج قابل پیش‌بینی بود. دیپلمات‌های کشورهای در حال توسعه به‌طور خصوصی اعلام کردند که ممکن است قطعنامه‌های آینده سازمان ملل در حمایت از اوکراین را در پاسخ به عدم همبستگی غرب با فلسطینی‌ها رد کنند.
این شکاف احتمالا تلاش‌های اخیر ایالات متحده برای بهبود روابط خود با جنوب جهانی در سازمان ملل را تضعیف خواهد کرد. دولت بایدن خواستار اصلاحاتی در شورای امنیت شده است که می‌تواند به قدرت‌هایی مانند برزیل و هند صدای بیشتری در این شورا بدهد؛ به علاوه متعهد شده است که با بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول همکاری کند تا منابع مالی را که کشورهای در حال توسعه به آنها بسیار نیاز دارند، فراهم کند؛ اما اکنون و پس از مواضع دولت بایدن درباره جنگ اسرائیل و غزه، ممکن است تمامی پیشرفت‌‌های مطلوب آن در این حوزه از بین برود.
برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.
نظرات کاربران
یادداشت
آخرین اخبار