نگاهی به بازنمایی مساله فلسطین در ادبیات جهان
عاطفه جعفری، خبرنگار: این روزها با برگزاری جام‌جهانی همه نگاه‌ها به قطر دوخته شده است. اما رسانه‌های دنیا به غیر از خبر فوتبال و بردوباخت‌ها و حذف شدن‌ها، از مسائل دیگر هم صحبت می‌کنند که در این جام‌جهانی بسیار پررنگ شده است، طی یک هفته گذشته جمله «فلسطین قهرمان جام‌جهانی شد» در شبکه‌های اجتماعی جهان عرب بسیار برجسته و پربازدید شد. شبکه‌های اجتماعی، فلسطین را قهرمان جام‌جهانی ۲۰۲۲ قطر معرفی کردند و رسانه‌های صهیونیستی در برخی گزارش‌های خود نیز به آن اذعان داشتند. روزنامه گاردین در گزارشی نوشت با اینکه فلسطین در مسابقات جام‌جهانی قطر شرکت نکرده است، اما در قطر حضور چشمگیر داشته است. براساس آنچه در وبسایت بریتانیایی میدل‌ایست‌ای گزارش شده است، پرچم فلسطین به نمادی تبدیل شده است که در طول فعالیت‌های مسابقات جام‌جهانی ۲۰۲۲ حضور پررنگی دارد و هواداران تیم‌های عربی مایل هستند پرچم و چفیه فلسطین را در ورزشگاه‌ها به اهتزاز در آورند. در گزارش این صفحه با توجه به این حضور به کتاب‌هایی پرداختیم که در مورد فلسطین نوشته شده است. نویسندگان این کتاب‌ها از اقصی نقاط دنیا هستند و با تحقیق‌هایی که انجام داده‌اند به روایت از فلسطین می‌پردازند. روایت‌هایی که نشان از افشاگری درمورد اسرائیل و جنایت‌هایی که علیه مردم فلسطین انجام می‌دهد، دارد.
روایت زخم‌ها
کتاب «زخم داوود» نوشته سوزان الوالهوی و ترجمه فاطمه هاشم‌نژاد است که انتشارات آرما آن را به چاپ رسانده است. این رمان در سال ۲۰۰۹ به‌عنوان پرفروش‌ترین رمان فرانسه انتخاب شده و به ۲۶ زبان زنده دنیا ترجمه شده است. این کتاب مسائل انسانی و اجتماعی را میان حوادث جنگ روایت می‌کند و داستان آن در رابطه با زندگی چهار نسل از یک خانواده است. شخصیت اصلی داستان این کتاب دختری فلسطینی به نام «امل» است که در کودکی با حملات وحشیانه اسرائیل مواجه می‌شود و خانواده‌اش را از دست می‌دهد. در این کتاب تاریخ فلسطین از آغاز اشغال تا زندگی در اردوگاه‌های آوارگان در قالب داستان ترسیم شده است. موضوع مقاومت مردم فلسطین موضوع اصلی کتاب است و انتقادهایی نیز به کم‌کاری جامعه عرب در مساله فلسطین پرداخته و نویسنده از منظر جدیدی به فلسطین نگاه کرده است. در بخشی از این کتاب آمده است: «بالاخره در می۱۹۴۸ انگلیسی‌ها فلسطین را ترک کردند و صهیونیست‌ها شروع کردند به پناهندگی دادن به هرکسی که به کشوری به نام اسرائیل معتقد بود. عین‌حوض مجاور سه روستای دیگری بود که همه اشغال شده بودند. بنابراین، مردم فلسطین هم به جمع بیست هزار فلسطینی دیگری پیوستند که می‌خواستند در خانه‌هایشان بمانند. حمله‌ها را یکی بعد از دیگری رد می‌کردند و تقاضای آتش‌بس می‌دادند و فقط می‌خواستند در خانه‌هایشان بمانند، مثل همیشه. برای آنها که در طول تاریخ زیرسلطه اربابان زیادی بودند، رومی‌ها، صلیبی‌ها، عثمانی‌ها و انگلیسی‌ها، ملیت مفهوم چندانی نداشت. خدا و زمین و خانواده معنای زندگی آنها بود و آنچه باید از آن دفاع می‌کردند. بعد از هفته‌ها انتظار و نگرانی، بالاخره خبر آتش‌بس رسید و عین‌حوض نفس راحتی کشید. شورای بزرگان روستا تصمیم امیدوارانه و در عین حال غم‌انگیزی گرفته بودند که یحیی به‌عنوان نماینده شورا آن را اعلام کرد: «یه جشن به نشانه دوستی می‌گیریم و از این به بعد، شانه به شانه یهودیا زندگی می‌کنیم.»
یادداشت‌هایی برای رام‌الله
کتاب «کاپوچینو در رام‌الله» به قلم سعاد امیری و ترجمه لیلا حسینی توسط نشر روایت فتح منتشر شده است. این کتاب شامل یادداشت‌های کوتاه نویسنده در سال‌های ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۴ میلادی در شهر رام‌الله است. موضوع کتاب داستان زندگی زنی فلسطینی است که تصمیم می‌گیرد به وطنش برگردد و مدتی در آنجا بماند که این سفر کوتاه تبدیل به اقامت همیشگی او در فلسطین می‌شود.
رویدادهای روایت‌شده در این کتاب براساس توالی تاریخی نیست و این کتاب برشی است از زندگی نویسنده آن.
«کاپوچینو در رام‌الله»، «ولخرجی به خاطر موشک‌های اسکاد صدام»، «حماسه هفت‌ساله هویت من»، «ماسک ضدگاز» و «رام‌الله در حکومت نظامی» تعدادی از یادداشت‌های این کتاب است و زبان صریح نویسنده در بیان وقایع جذابیت خاصی به این اثر بخشیده است. در بخشی از کتاب چنین آمده است: «یادداشت‌های روزانه‌ام که مربوط به سال ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۴ است با سفری که از مادرم جدا شدم آغاز شد؛ سفر از امان، شهری که در آن بزرگ شدم و بیشتر زندگی‌ام را در آنجا گذرانده بودم، به رام‌الله، شهری که در اشغال اسرائیل بود. این سفر که قرار بود فقط شش ماه طول بکشد، به سفری برای همه عمر تبدیل شد. در رام‌الله زندگی کردم، کار کردم، عاشق شدم، ازدواج کردم و صاحب یک مادرشوهر شدم.»
در بخشی دیگری از این کتاب نیز آمده است: «بدجوری عاشق شده بودم. فقط می‌خواستم با او باشم. او در رام‌الله بود و من در ادینبورو. مادرش از روی حساب‌های تلفن بو برد بین ما عشق هست. بعد از هر تلفن عجیب احساس می‌کردم خالی شده‌ام. بعد هم خیالات به مغزم هجوم می‌آورد. اگر هیچ‌وقت نتوانم برگردم رام‌الله چه؟ اگر فرماندار اسرائیل به من مجوز رفتن به رام‌الله را ندهد چه؟»
پژوهش‌های تقلبی
کتاب «نکوهش قربانیان» مجموعه مقالاتی است از چندین تن از پژوهشگران برجسته دانشگاهی غرب، از جمله ادوارد سعید، کریستوفر هیچنز، ابراهیم ابولغد، نوام چامسکی، رشید خلیدی و دیگران، از جنگ ۱۹۴۸ که مردم فلسطین را از سرزمین مادری‌شان آواره کرد، اولیه‌ترین حقوق دموکراتیک آنها زیر پا گذاشته شده است. این کتاب نشان می‌دهد چگونه پژوهش‌های تقلبی و ساختگی آکادمیک، تلاش کرده‌اند تا ادعای فلسطینی‌ها برای داشتن سرزمینی برای خودشان را انکار کنند و از این پیش‌تر رفته و بگویند اصلا چنین مردمی وجود ندارند. ادوارد سعید در مقدمه‌اش بر کتاب نوشته است: «تاسیس اسرائیل، از طرفی، ناشی از برتری اسرائیل در «کنترل سرزمین»های منطقه بود، اما از طرف دیگر، ناشی از این بود که اسرائیل دعوای سیاسی‌ای که بر سر سرزمین فلسطین بالا گرفته بود را در «فضای بین‌الملل» برد. فضایی که از ایده‌ها، بازنمایی‌ها، رتوریک و تصاویر انباشته شده است. از نظر ادوارد سعید و همکارانش در این کتاب، این پیروزی دوم، حاصل گستره وسیعی از تحقیقات آکادمیک است که همگی جعلی‌اند.»
خطای سیستماتیک صهیونیسم
کتاب «تصور و واقعیت درباره اختلاف اسرائیل و فلسطین»، نوشته نورمن فینکلشتاین که در اصل رساله دکترای فینکلشتاین است، نادرستی‌ها و دروغ‌هایی که روایت‌های عامه‌پسند و عمومی از اختلاف اسرائیل و فلسطین وجود دارد را برملا می‌کند. او در ویراست دوم کتابش، علاوه‌بر چهار نویسنده‌ای که آثارشان را در رساله دکتری خود بررسی کرده بود، روایت کتاب بسیار پرفروش شش روز جنگ: ژوئن ۱۹۶۷ و ساختن خاورمیانه‌‌ای مدرن، نوشته مایکل اورن را هم مورد نقادی کوبنده‌ای قرار می‌دهد. فینکلشتاین معتقد است سنت تاریخ‌نویسی صهیونیسم، چندین خطای سیستماتیک نابخشودنی دارد. من‌جمله اینکه این تاریخ‌نگاران می‌کوشند تبعید و کوچ اجباری عرب‌های فلسطینی از منطقه زندگی‌شان زیر فشار نظامیان صهیونیست را مهاجرتی اختیاری و داوطلبانه نشان دهند که این اعراب، به خاطر فرمان‌هایی که از روسای اقوام عرب دریافت کرده‌اند یا به دلایل دیگر به آن دست زده‌اند.
نوام چامسکی، پس از چاپ کتاب دربارۀ آن نوشت: این کتاب «افشاگرانه‌ترین مطالعه‌ای است که درباره زمینه‌های تاریخی اختلاف اسرائیل و فلسطین» نوشته شده است.»
لابی‌های طرفدار اسرائیل
کتاب دانشگاه‌ها زیر فشار: گرو‌های ذینفع به‌خوبی گفت‌وگوهای دانشگاهی را خفه می‌کنند، نوشته پل فیندلی است، فیندلی ۲۲ سال عضو کنگره ایالات متحده بوده است. او در این کتاب تلاش می‌کند تا نقش لابی‌های طرفدار اسرائیل در دانشگاه‌های آمریکا را نشان دهد. فیندلی معتقد است این لابی‌ها علاوه‌بر اینکه برنامه‌های متعددی برای همراه کردن دانشجویان و اساتید با دولت اسرائیل و یهودیان صهیونیست دارند، تلاش گسترده‌ای می‌کنند جهت سرکوب و خفه کردن هر نوع بحث و گفت‌وگویی که در نقد سیاست‌ها و اقدامات اسرائیل در دانشگاه‌های ایالات متحده آغاز می‌شود. دانشگاه‌های آمریکا و تولیدات علمی و اطلاعاتی آنها، نقش مهمی در ارزیابی و صورت‌‌بندی اتفاقات خاورمیانه دارد و دانشجویان روزنامه‌نگاری‌ای که در این دانشگاه‌ها تربیت می‌شوند؛ در بازنمایی اتفاقات خاورمیانه بسیار اثرگذارند. نویسنده این کتاب به تفصیل در کتاب خود، شیوه‌های سرکوب و منحرف کردن بحث‌های انتقادی مرتبط با اسرائیل را در دانشگاه‌ها نشان می‌دهد و همین مساله، این کتاب را به یکی از آثار جنجالی درباره اختلاف اسرائیل-فلسطین تبدیل کرده است.
تقسیم بین خیر و شر
کتاب «بدآموزی‌های غرب: چگونه مدارس و رسانه‌ها فهم ما از جهان اسلام را کج و معوج می‌کنند؟» نوشته جو کیچلول و شیرلی استینبرگ چنانکه از اسمش مشخص است، شیوه‌هایی را بررسی می‌کند که نهادهای آموزشی مانند مدارس و دانشگاه‌ها و رسانه‌ها، دیدگاه‌های غرب درباره اسلام را برساخته‌اند. از دوران استعمار، مداوم تصویرها و تحلیل‌هایی از جهان غیرغربی توسط نهادهای غربی ساخته و پرداخته می‌شود که بیشتر از آنکه بازنمای واقعیت دنیای غیرغرب و مخصوصا جهان اسلام باشد، بازنمای تمنیات یا خواسته‌های خود غرب بوده است. این کتاب تاریخی از این نگاه استعمارگرانه و شرق‌شناسانه را ارائه می‌دهد و در انتها نیز تلاش‌های دولت بوش و نومحافظه‌کاران را بعد از ۱۱ سپتامبر برای تقسیم‌بندی دوباره جهان بین نیروهای خیر و شر، از منظرهای گوناگونی بررسی می‌کند. کتاب مجموعه‌مقالاتی از صاحب‌نظران گوناگون است و ویراستاری آن را جو کیچلول برعهده دارد.
دغدغه‌های جدی برای فلسطین
کتاب «ایده اسرائیل: تاریخی از قدرت و دانش»، نوشته ایلان پاپه مورخ یهودی است. او با انبوهی از آثار درخشانی که درباره اسرائیل نوشته است، یکی از مهم‌ترین چهره‌های دانشگاهی در این موضوع است. پایه در کتاب بسیار جنجالی خود، ایده اسرائیل، به نقشی که ایدئولوژی صهیونیسم در اسرائیل برعهده دارد می‌پردازد. ایلان پایه تلاش می‌کند، خارج از سیاست و حکومت و ارتش، ردپای صهیونیسم را در آموزشوپرورش، رسانه‌ها و سینما نشان دهد. پاپه معتقد است در این عرصه، هولوکاست مهم‌ترین رویدادی است که روایت‌ها حول آن ساخته و پرداخته می‌شود. پایه به‌خصوص نشان می‌دهد چگونه ایدئولوژی صهیونیسم از جنگ ۱۹۴۸، روایتی فراتاریخی و اسطوره‌ای ساخته است که در آن جنگ شش روزه به مثابه مبارزه‌ای برای انسانیت و آزادی مطرح شده است. نکته مهم‌تر این است که این روایت رسمی از سال‌های دهه ۹۰ در جامعه اسرائیل پرسش‌ناپذیر شده است. چنانکه هیچ‌کس نمی‌تواند روایت دیگری از آن ارائه کند. ایده اسرائیل، کتابی غنی و پربار در معرکه آراست و دغدغه‌هایی جدی درباره گذشته و آینده اختلاف اسرائیل-فلسطین در آن مطرح می‌شود.
زندگی فلسطینی‌های ساکن اسرائیل
«فلسطینیان فراموش شده: تاریخی از فلسطینی‌های اسرائیل» کتاب دیگری از ایلان پایه نویسنده اسرائیلی است. ایلان پایه در این کتاب تمرکز خود را بر زندگی این فلسطینی‌های ساکن اسرائیل گذاشته است. بیشتر از ۶۰ سال است که صدها هزار فلسطینی به‌عنوان شهروندان اسرائیل در مرزهای اسرائیل که پس از جنگ ۱۹۴۸ کشیده شد، زندگی می‌کنند. پس از آغاز توسعه‌طلبی‌ها و اشغال‌های اسرائیل در حاشیه کرانه باختری رود اردن و نوار غزه، فلسطینی‌های شهروند اسرائیل رابطه بسیار پیچیده و چندلایه‌ای با سرزمینی پیدا کردند که پیش از این «وطن» خود می‌دانستند.
تجربه آنها از زندگی در اسرائیل، معمولا در مناقشاتی که پیرامون اختلافات اسرائیل و فلسطین وجود دارد، فراموش شده یا نادیده گرفته شده است. ایلان پایه معتقد است با بررسی زندگی این فلسطینی‌ها، هم می‌توان نوع مواجهه دولت صهیونیستی با اقلیت‌ها را سنجید و هم نحوه سازگاری فلسطینی‌ها در مرزهای یک دولت یهودی را بررسی کرد. پاپه بر پایه اسناد و مصاحبه‌هایی که انجام داده است، می‌گوید دولت صهیونیستی، رویکردی تبعیض‌آمیز با اقلیت فلسطینی‌های اسرائیل دارد. چه در زمینه سیاست‌های تهیه مسکن، چه آموزشوپرورش، چه حقوق شهروندی. به‌هر‌حال کتاب نوآورانه پاپه که اعتبار علمی بسیاری نیز دارد وجوه مهم دیگری از اختلاف اسرائیل و فلسطین را پیش روی ما قرار داده است.
روایت‌های واقعی از سرکوب فلسطینیان
کتاب «اندیشیدن به فلسطین: جایگاه نظریه‌پردازی در فهم واقعیت‌های سرزمین اشغالی» یکی از کتاب‌های تاریخی درباره موضوع فلسطین است که در سال 1400 منتشر شد. این اثر به قلم «رولیت لنتین» و فرهاد قربان‌زاده‌ربطی بوده و انتشارات شب خیز آن را منتشر کرده است. در این کتاب روابط قومی اعراب فلسطین، مناقشات اعراب فلسطینی و موضوعات تاریخی این سرزمین در قرن بیستم میلادی مورد بحث است. کتاب شامل مقدمه‌ای به قلم سید‌هادی برهانی است و در 7 فصل (گردآوری هفت مقاله اصلی) درباره نژاد‌سازی فلسطینی، اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی در جنوب لبنان، زندانیانی فلسطینی، گتوسازی فلسطینیان و وضعیت سرکوب فلسطینیان بحث شده است. نویسندگان مقالات این اثر از کشورهای مختلف همچون آمریکا، انگلستان و ایرلند هستند، ضمن اینکه نویسندگانی از آن هم اهل فلسطین و اسرائیل نیز در بین صاحبان مقاله در این کتاب به چشم می‌خورند.
مناقشات اعراب و اسرائیل
کتاب «منازعه فلسطین و اسرائیل» را انتشارات ققنوس به قلم «تمرا اور» و پریسا صیادی منتشر کرده است. این اثر برای اولین‌بار در سال 1399 منتشر شد و در آن موضوع اعراب و اسرائیل و مناقشات بین اعراب و اسرائیل مورد بحث قرار گرفته است.
در بخش ابتدایی این اثر آمده است: «انتشار اسناد جنگ 1948 در اواخر دهه 1970 این واقعیت را بر ملا ساخت که فلسطینیان نه به میل خود از سر‌زمین‌شان خارج شدند و نه به دستور ارتش‌های عربی فلسطین را تخلیه کردند. در پایان جنگ جهانی دوم صهیونیست‌ها با دستاویز قرار دادن هولوکاست (که درباره آن بحث‌های زیادی وجود دارد) پروژه خود را برای تشکیل «میهن ملی یهود» پیش بردند و شکل‌گیری دولت اسرائیل را ضرورتی انکار‌ناپذیر برای جلوگیری از تکران آن قلمداد کردند...»
مطالب پیشنهادی
