افندی در سودای شام

سعیده اسدی، خبرنگار:شروع بحران در سوریه در سال 2011، زمینه‌ای را برای برخی دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای فراهم کرد تا ضمن تغییر در روابط خود با دمشق، رویکرد جدیدی را در قبال تحولات این کشور اتخاذ کنند. در این بین ترکیه از جمله کشورهایی بود که علی‌رغم برخورداری از پیشینه روابط حسنه با سوریه، فرمان سیاست خارجی خود درقبال دمشق را با هدف سرنگونی رژیم و کنار گذاشتن بشار اسد از قدرت تغییر داده و اقدام به حمایت از گروه‌های معارض و تروریستی در این کشور کرد. در همین راستا ارتش ترکیه از سال 2016 بارها به بهانه مبارزه با گروه‌های تروریستی و ایجاد خط مرزی امن، با تدارک عملیات‌های نظامی چون «سپر‌فرات» و «شاخه‌زیتون» اقدام به تصرف بخش‌هایی از مناطق سوریه کرده است. اکنون پس از گذشت 11‌سال از شروع بحران در روابط آنکارا – دمشق، در روزهای اخیر و همزمان با تلاش دولت ترکیه برای بازنگری در سیاست خارجی خود، این کشور درصدد از سرگیری روابط با سوریه و ایجاد پل‌های ارتباطی دیپلماتیک برای این مهم است که در ادامه به مولفه‌های تاثیرگذار برای اتخاذ چنین تصمیمی پرداخته خواهد شد.

کیش و مات «راه‌حل نظامی»
ترکیه ازجمله کشورهایی بود که طی 11 سال اخیر از هیچ تلاشی علیه دولت اسد فروگذار نکرد و با حمایت لجستیکی از گروه‌های تروریستی و همچنین انجام عملیات نظامی متعدد در این کشور درصدد تغییر رژیم ‌حاکم از طریق راه‌حل نظامی بود. با این حال این مسیر به دلایلی به بن‌بست رسید. عواملی مانند مقاومت دولت سوریه، عدم توانایی آنکارا در مدیریت تروریست‌های ساخته و پرداخته این کشور، تبدیل گروه‌ های‌ کرد به تهدیدی امنیتی علیه ترکیه، شکست داعش، تغییر رویکرد برخی کشور های‌ عربی در قبال سوریه برای از سرگیری روابط، ناکامی اردوغان در پیگیری سیاست خارجی خود در رابطه با کشورهایی چون عربستان و مصر، اختلافات ترکیه و آمریکا در میدان سوریه و همچنین عدم حمایت روسیه و ایران از  اقدامات نظامی ترکیه در شمال سوریه، آنکارا را با این واقعیت که بحران سوریه بیش از راه‌حل نظامی، نیازمند راه‌حل سیاسی است روبه‌رو کرد. از سویی دیگر با شروع بحران سوریه، ترکیه به مقصدی برای مهاجرین سوری تبدیل شد و حضور حدود 4‌میلیون مهاجر و پناهنده در این کشور با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر ترکیه، خود به معضلی امنیتی، سیاسی و اقتصادی برای دولت این کشور تبدیل شده است. نزدیک شدن انتخابات ریاست‌جمهوری 2023‌ ترکیه، اردوغان را بر آن داشته تا با پایان دادن به مناقشات سیاسی خود در سوریه و کسب موفقیت در این خصوص، دستاوردی برای ارائه در رقابت‌های انتخاباتی خود داشته باشد. در کنار عوامل فوق، دولت اردوغان برای خروج از انزوای سیاسی در منطقه نیازمند گسترش روابط خود با همسایگان و به نوعی بازگشت به غرب آسیا است. سوریه دری است که ترکیه برای ورود به منطقه لاجرم باید از آن وارد شود. مجموعه این عوامل اردوغان را به بازنگری در سیاست خارجی خود در منطقه و درنهایت ایجاد ارتباط با سوریه ملزم کرده است.

در مسیر آشتی
اظهارات اخیر مولود چاووش‌اغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در رابطه با دیدار کوتاه وی با فیصل مقداد، همتای سوری خود در جریان نشست اخیر جنبش غیر متعهدها، نشانگر تمایل ترکیه برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک با سوریه است. وزیرخارجه ترکیه در همین راستا تاکید کرده است که «باید به نوعی، بین معارضان و نظام سوریه مصالحه برقرار کنیم. در غیر این صورت، صلح دائمی در سوریه وجود نخواهد داشت. باید دولت قدرتمندی وجود داشته باشد که از تجزیه سوریه جلوگیری کند و اراده‌ای که بتواند کنترل همه اراضی را به دست گیرد و این مساله جز از طریق اتحاد میسر نیست.» مواضع چاووش‌اغلو را می‌توان به نوعی زمینه‌ سازی ترکیه برای آشتی با سوریه قلمداد کرد؛ چراکه در ادامه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور‌ترکیه نیز 28‌مرداد در ادامه مواضع آشتی‌جویانه خود ضمن تاکید بر اتخاذ گام‌های بیشتر در قبال سوریه بیان داشت: «ما جاه‌طلبی و طمعی در سوریه نداریم، هدف ما ایجاد صلح و حمایت از امنیت‌مان است. رنجش در سیاست جایی ندارد و قطع گفت‌وگوی سیاسی یا دیپلماتیک میان کشورها ممکن نیست.» در واقع می‌توان سرنخ تغییر این مواضع از سوی آنکارا را پس از نشست سران ایران، ترکیه و روسیه در تهران، نشست‌ سوچی و گفت‌وگوی چهار‌ساعته پوتین و اردوغان در جریان این نشست دانست چراکه ایران و روسیه ازجمله کشورهایی بوده‌اند که همواره بر عادی‌سازی روابط و حل مشکلات فی‌ مابین آنکارا - دمشق از طریق گفت‌وگوهای سیاسی و دیپلماتیک تاکید داشته و دارند. این مواضع همچنین نشانگر این واقعیت است که دولت ترکیه علی‌رغم گفت‌وگوهایی که در سال‌های اخیر در سطح غیرعلنی و در حوزه امنیتی با دولت سوریه داشته، در تلاش است تا این گفت‌وگوها را به سطح بالاتر و حوزه‌های علنی و دیپلماتیک نزدیک سازد تا از این رهگذر بتواند مسیر عادی‌سازی روابط با سوریه را طی کند. در نتیجه طی هفته‌های آتی، در ماه‌ سپتامبر هیاتی از آنکارا با حضور دوغو پرینچک رهبر حزب وطن، اتهم سانجاک تاجر ترک و برخی شخصیت‌های مهم دیگر این کشور برای دیدار با بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه راهی دمشق خواهند شد که به گفته کارشناسان این حوزه، برخی از محورهای مهم این دیدار گفت‌وگو درخصوص مسائلی چون چگونگی از میان برداشتن گروه‌های PKK و PYD و چگونگی رفع تهدید‌های این گروه‌ها علیه امنیت ‌ملی‌ ترکیه، یافتن راه‌حل برای بازگشت پناهجویان سوری حاضر در ترکیه به کشور خود و چگونگی تعاملات دو کشور در زمینه‌ همکاری‌های اقتصادی و نظامی خواهد بود.

  پاسخ سوریه به آشتی ترکی
علی‌رغم اظهارات چاووش‌اغلو درخصوص دیدار با فیصل مقداد در نشست اخیر جنبش غیر متعهدها، دولت سوریه واکنشی نسبت به این دیدار و گفت‌وگو نشان نداد اما با توجه به این مهم که اردوغان آغازگر شروع بحران با سوریه بوده و علنا و عملا علیه دولت این کشور اقدام کرده است، بدیهی است که دمشق در پاسخ به تمایل ترکیه برای رفع بحران و عادی‌سازی روابط، شروط و شرایطی را در نظر خواهد داشت از جمله خروج ترکیه از دروازه‌های مرزی، عدم حمایت از شبه‌نظامیان، گروه‌های تروریستی و ارتش‌ آزاد‌سوریه، کمک به پیوستن و حضور دمشق در سازمان‌ها و نهادهای منطقه‌ای و تلاش برای دور زدن تحریم‌های اعمالی علیه این کشور. در همین راستا نیز نضال‌قبلان، سفیر‌سابق سوریه در ترکیه در گفت‌وگو با خبرگزاری اسپوتنیک گفت: «سوریه که هزینه‌های زیادی را در اثر دخالت ترکیه و اقدامات تهاجمی فراوان آن در جنگ پرداخته‌ است، نمی‌تواند این کار را به صورت رایگان یا به قیمت ارزان انجام دهد بلکه این هزینه، باید به اندازه خسارت، ویرانی ناشی از دخالت ترکیه ‌اردوغان در سوریه باشد.» علاوه‌بر چرخش مواضع ترکیه درخصوص عادی‌سازی روابط با سوریه و چگونگی پاسخ دمشق به این درخواست، مساله مهم دیگر حضور و تعدد بازیگران فعال در صحنه سوریه و نوع مدیریت تعامل با این گروه‌ها و همچنین نوع مواجهه آمریکا و رژیم ‌صهیونیستی با این مساله خواهد بود؛ چراکه دو طرف تمایلی نسبت به این مساله ندارند و ممکن است در راستای ممانعت از انجام این موضوع، اقدامات و تلاش‌هایی را انجام دهند.