بازگشت صیانت به مجلس با کمیسیون جدید؟

علی مزروعی، خبرنگار گروه سیاست: طرح صیانت یا مطابق جدیدترین تعبیر آن، طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی یکی از پرحاشیه‌ترین طرح‌های مجلس یازدهم است. این طرح اگرچه از اواخر فروردین‌ماه به حاشیه رانده شده بود اما اظهارات زهره الهیان، عضو کمیسیون امنیت ملی باردیگر نام آن را بر سر زبان‌ها انداخته و افکار عمومی را نسبت به سرنوشت نهایی آن کنجکاو کرده است. نماینده مردم کرمانشاه درباره آخرین وضعیت طرح صیانت گفته است: «ما مکررا پیگیر طرح صیانت در مجلس هستیم و رئیس مجلس قول داده است که تا دو هفته آینده این طرح در دستورکار مجلس قرار بگیرد.» این گزاره البته توسط تعدادی دیگر از نمایندگان مورد‌خدشه قرار گرفته است. محمد رشیدی یکی از دبیران هیات‌رئیسه مجلس در گفت‌وگویی که با «فرهیختگان» داشته درمورد وضعیت طرح صیانت گفته است: «فقط یک نسخه از این طرح درحال بررسی است که مرجع تکمیل آن نیز شورای عالی فضای مجازی است.» رشیدی البته بررسی چنین طرحی بین نمایندگان مجلس را رد نکرده و در این‌باره گفته است: «البته ممکن است بعضی از نمایندگان از روی احساس تکلیف یک‌سری طرح‌های مشابه را ارائه کنند اما هیات‌رئیسه برای جلوگیری از موازی‌کاری آن را در دستور صحن قرار نداده و پیشنهادها را به شورای عالی فضای مجازی ارجاع می‌دهد.» وجود اظهارنظر‌های متناقض درباره آینده طرح ابهامات درمورد آینده آن را تشدید کرده است. ریشه این تناقضات و ابهامات را تا حد زیادی می‌توان در مواجهه غیرشفاف مدافعان طرح با افکار عمومی و رویکرد غیرصریح هیات‌رئیسه در مواجهه با موضوع مدیریت فضای مجازی یافت. پیش از این «فرهیختگان» در گزارشی با عنوان «رادیکال‌ها علیه تصمیم‌گیری صحن» به‌طور مفصل چرایی روند ابهام‌آمیز فعلی را بررسی کرده است. در ادامه ضمن بازخوانی برخورد ابهام‌آمیز مجلس با طرح صیانت به بررسی گزینه‌های پیش‌رو‌ی آینده طرح خواهیم پرداخت.

  چه بر صیانت گذشت
مردادماه 1400 نمایندگان مجلس به اصل هشتادوپنجی شدن طرح صیانت از حقوق کاربران رای دادند و موافقت کردند این طرح در کمیسیون مشترک بررسی شود. اوایل اسفند کمیسیون مشترک بعد از چندین‌بار تغییر عنوان در بحبوحه بررسی لایحه بودجه کلیات طرح صیانت را درحالی تصویب کرد که اظهارات برخی اعضای حاضر در جلسه حاضر نشان می‌داد برخی نمایندگان نسبت به اینکه کدام یک از طرح‌ها را تصویب کردند، اطلاعی ندارند.
درنهایت با شکایت تنها نماینده مخالف حاضر در کمیسیون مشترک معاونت قوانین مجلس روند رای‌گیری را بررسی کرده و ضمن نامه‌ای به رئیس کمیسیون رای‌گیری درمورد کلیات طرح را به‌دلیل نقض آیین‌نامه داخلی مجلس و همچنین متفاوت‌بودن متن موردرای با متنی که در سامانه بارگذاری شده بود، باطل اعلام کرد. 185 نفر از نمایندگان برای رفع‌بلاتکلیفی موجود طی نامه‌ای به هیات‌رئیسه مجلس تقاضای بازگرداندن طرح از کمیسیون مشترک به صحن علنی را مطرح کردند.
مطابق تبصره دو ماده 167 آیین‌نامه داخلی مجلس چنانچه 15 نفر از نمایندگان تقاضای لغو رسیدگی طرح یا لایحه طبق اصل هشتادوپنجم (۸۵) قانون اساسی را تا قبل از تایید شورای نگهبان از مجلس داشته باشند، این تقاضا در همان جلسه اعلام و در جلسه بعد طبق ماده (۱۶۵) آیین‌نامه داخلی مطرح می‌شود و درصورت تصویب این تقاضا، رسیدگی به لایحه یا طرح طبق آیین‌نامه داخلی ادامه می‌یابد. علی‌رغم این درخواست اما هیات‌رئیسه مجلس راه دیگری را در پیش گرفت و با برگزاری یک رای‌گیری استمزاجی صرفا براساس یک نظرسنجی بازگشت طرح به کمیسیون مشترک را منتفی دانست. اتخاذ این شیوه بستر را برای تفسیرهای چندگانه نمایندگان مخالف و موافق با بررسی طرح در کمیسیون باز گذاشت.

  برخورد هیجانی، سیاسی و غیرفنی با صیانت
آنچه تاکنون در مواجهه با بررسی صیانت در مجلس رخ داده است، تصویری کاملا هیجان‌زده و غیرفنی را در افکار عمومی تداعی می‌کند. نمایندگان ابتدا با توجیه قانونگذاری برای فضای مجازی یک طرح پیشنهادی و پرایراد ارائه دادند. اصلاحات پی‌درپی و تغییر چندباره عناوین طرح نشان از ایرادهای بسیاری دارد که تصویر منسجم و کارشناسی‌شده را از طرح صیانت ارائه نمی‌دهد. این طرح بلافاصله بعد از اینکه در دستورکار مجلس قرار گرفت با واکنش شدید افکار عمومی مواجه شد. در ادامه ایرادها و ابهامات طرح باعث شد هیات‌رئیسه برای بررسی و اصلاح آن یک کمیسیون تخصصی تشکیل دهد. آنچه اما در این‌باره محل ایراد است اینکه مجلس علاوه‌بر بررسی براساس ماده 85 قانون اساسی شأنیت تصویب را نیز به عهده همین کمیسیون سپرد. کمیسیون مشترک که از ابتدا به‌دلیل یکدستی فکری اعضای آن محل اعتراض افکار عمومی قرار گرفته بود، در بحبوحه بررسی لایحه بودجه تصویب طرح صیانت را در دستورکار قرار داده و بر شدت این اعتراض‌ها افزود. درنهایت معاونت قوانین مجلس به دلیل متفاوت بودن متن مورد رای با متنی که در سامانه بارگذاری شده بود بر صحت بررسی رای خدشه وارد کرد. نهایتا با رای‌گیری استمزاجی و غیررسمی کمیسیون مشترک از فرآیند بررسی طرح صیانت کنار گذاشته شد. درحال حاضر نیز آنچه درباره بررسی طرح صیانت مخابره می‌شود سرشار از تفسیر به رای‌های متناقضی است که نمایندگان ارائه می‌دهند. نمایندگان مجلس درحالی اصرار بر تصویب طرح پیشنهادی خود برای قانونمندی فضای مجازی دارند که سه‌شنبه هفته گذشته رهبر انقلاب در دیدار با رئیس و مسئولان قوه قضائیه برخورد با شایعات را یکی از وظایف دستگاه قضا دانسته و در این‌باره گفتند: «البته اینجا هم من شنیدم بعضی گفتند که قانون نداریم؛ اولا می‌شود از همین قوانین موجود استفاده کرد و حکم این را فهمید؛ اگر قانون هم ندارید، سریع قانون تهیه کنید؛ اینها چیزهای مهمی است.» از آنجایی‌که دستگاه قضا یک نهاد تخصصی حقوقی است و قانونگذاری فضای مجازی نیز به امری التهاب‌آفرین در افکار عمومی تبدیل شده است تهیه یک لایحه قانونی دقیق توسط قوه‌قضائیه تا حد زیادی می‌تواند نگرانی‌های ناشی از ایرادهای احتمالی قانون را کاهش داده و مسیر قانونگذاری در فضای مجازی را نیز از مسیر هیجانات غیرسازنده سیاسی خارج کند.  البته تدوین لایحه‌ای دقیق توسط قوه‌قضائیه و تصویب آن در بهارستان جز با دریافت نظرات کارشناسی همه نهادهای تصمیم‌ساز در فضای مجازی و اعمال دقیق‌ترین آنها میسر نخواهد بود.

  آینده صیانت
با توجه به چنددستگی اخباری که نمایندگان از وضعیت طرح صیانت ارائه می‌دهند آینده آن را می‌شود در مسیر‌های احتمالی ذیل دسته‌بندی کرد.
1. از آنجایی که غالب اعضای کمیسیون مشترک کنار‌گذاشتن طرح صیانت از دستورکار مجلس براساس رای‌گیری استمزاجی را غیرقانونی دانسته‌اند، یکی از سناریو‌ها این است که ساختار بررسی فعلی همچنان پابرجا بماند. در این صورت مطابق ماده167 آیین‌نامه داخلی مجلس پس از تصویب طرح در کمیسیون‌ مشترک، تعیین مدت اجرای آزمایشی آن در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت و بعد از تصویب مدت مذکور طرح به مرحله اجرا خواهد رسید. در این صورت نمایندگان مخالف همچنان راهی برای از دستورکار خارج کردن طرح دراختیار دارند. مطابق تبصره دوم همین ماده درصورتی که 15نفر از نمایندگان تقاضای لغو رسیدگی طرح یا لایحه طبق اصل هشتادوپنجم(۸۵) قانون اساسی را تا قبل از تایید شورای نگهبان از مجلس داشته باشند این تقاضا در همان جلسه اعلام و در جلسه بعد طبق ماده«۱۶۵» آیین‌نامه داخلی مطرح می‌شود و درصورت تصویب این تقاضا، رسیدگی به لایحه یا طرح طبق آیین‌نامه داخلی ادامه می‌یابد. 185نفر نمایندگان یک‌بار چنین مسیری را با ارائه ‌نامه‌ای طی کرده‌اند؛ نامه‌ای که رسما بی‌سرانجام ماند و صرفا به یک رای‌گیری استمزاجی منتهی شد. حرف‌وحدیث‌هایی که در پی این رای‌گیری به‌وجود آمد تکرار چنین رویکردی از جانب نمایندگان را تا حد زیادی غیرمحتمل می‌کند.
2. بهترین و محتمل‌ترین سناریو برای تصویب طرح صیانت در مجلس همان رویه عادی بررسی طرح‌ها در صحن علنی و کمیسیون‌های تخصصی است. مطابق این سناریو، مجلس پیشنهاهای ارائه‌شده از سایر نهادهای بیرونی ازجمله شورای عالی انقلاب فرهنگی را دریافت کرده و مبتی‌بر طرح موجود و پیشنهادهای دریافت‌شده طرح جدیدی را تدوین کرده و بررسی کلیات و جزئیات آن را در دستورکار قرار دهد. در پیش گرفتن این شیوه از آنجایی که صرفا محدود به یک جمع چندنفره نیست و جمیع نظرات نهادهای تصمیم‌گیر را دخیل می‌کند، بهترین شیوه برای ادامه فرآیند تصویب قانون محسوب می‌شود.
3. مسکوت گذاشتن بررسی طرح صیانت و سپردن مسئولیت تدوین قانون به سایر نهادها یکی دیگر از سناریو‌های موجود برای ادامه صیانت است، سناریویی که اگرچه با توجه به مطالبه‌ای که برای قانونگذاری و سروسامان دادن به فضای مجازی شکل گرفته احتمال کمی برای رخ‌دادن آن وجود دارد اما تصویر محافظه‌کارانه و انفعالی که تا به اینجا هیات‌رئیسه مجلس در برابر طرح صیانت از خود ارائه داده، نشان می‌دهد در پیش گرفتن چنین رویکردی نیز گزینه بعیدی نیست.

در این رابطه بیشتر بخوانید:

مجلس کمیسیون جدیدی برای بررسی طرح صیانت تشکیل می‌دهد (لینک)

طرح صیانت در دستورکار مجلس قرار ندارد (لینک)

کمیسیون مشترک طرح صیانت منحل نشده است (لینک)