عاطفه جعفری، روزنامه‌نگار: طرح‌های فصلی همیشه ازسوی مخاطبان کتاب مورد اقبال قرار می‌گیرد، البته در این بین هستند کسانی که با این طرح‌ها مخالفت می‌کنند و معتقدند اگر کسی کتابخوان باشد، احتیاج به طرح و تخفیف ندارد و می‌تواند همیشه کتاب بخرد. البته قیمت کتاب را اگر درنظر بگیریم متوجه می‌شویم که این تخفیف‌ها می‌تواند به مخاطب کمک کند. گزارش امروز را به پاییزه کتاب 1400 اختصاص دادیم که چندروز پیش به پایان رسید و آمار جالبی هم داشت. مقایسه‌ای هم با پاییزه کتاب 1399 داشتیم تا ببینیم چقدر به‌نسبت سال گذشته فروش کتاب تغییر داشته است.

در پاییزه کتاب 1400 چه خبر بود؟

طرح پاییزه کتاب ۱۴۰۰ به مدت پنج روز از بیست‌ونهم آبان‌ماه تا سوم آذرماه ۱۴۰۰ در مراکز استان‌ها برگزار شد. مهدی رمضانی در گفت‌وگویی که با «فرهیختگان» داشته است، درمورد این آمار می‌گوید: «این طرح در ۴۰ کتابفروشی شهرهای کمتر برخوردار از کتابفروشی همچون بستان‌آباد، کلیبر، بوکان، سردشت، جم، کنگان، گناوه، لردگان، فردوس، تایباد، درگز، سرخس، مانه و سملقان، ایرانشهر، سراوان، بانه، بیجار، دیواندره، سقز، مریوان، جیرفت، پاوه، هرسین، ابرکوه و بهاباد از استان‌های آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، بوشهر، چهارمحال‌وبختیاری، خراسان‌جنوبی، خراسان‌رضوی، خراسان‌شمالی، سیستان‌وبلوچستان، کردستان، کرمان، کرمانشاه و یزد تا هشتم آذرماه ۱۴۰۰ به کار خود ادامه داد. همچنین این ۴۰ کتابفروشی توانستند ۱۸ هزار و ۱۹۲ نسخه کتاب به ارزش ۱۸ میلیارد و ۱۲۶ میلیون و ۱۰۵ هزار و ۸۸۷ ریال به فروش برسانند.»

    حضور 958کتابفروشی

مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران همچنین با اشاره به میزان مشارکت کتابفروشی‌ها در این دوره از طرح‌های توزیع یارانه کتاب ازطریق کتابفروشی‌ها (طرح‌های فصلی فروش کتاب) گفت: «۹۵۸ کتابفروشی از ۳۱ استان کشور در این طرح شرکت کردند که نسبت‌به پاییزه کتاب ۱۳۹۹ افزایشی ۱۷ درصدی داشته است. همچنین در پاییزه کتاب ۱۴۰۰، ۷۲۹ کتابفروشی در مراکز استان و ۲۲۹ کتابفروشی در غیر مراکز استان‌ها کتاب‌های تالیفی را با یارانه ۲۰ درصدی و کتاب‌های ترجمه را با یارانه ۱۵ درصدی به مردم عرضه کردند. طرح پاییزه کتاب ۱۳۹۹ به مدت هفت‌روز با مشارکت و استقبال ۸۱۹ کتابفروشی فعال از ۳۱ استان کشور برگزار شده بود که ۱۳۱ کتابفروشی از تهران در طرح مشارکت داشتند. همچنین در این طرح ۶۸۸ کتابفروشی در سایر استان‌ها حضور داشتند که این تعداد در پاییزه کتاب ۱۴۰۰ با افزایش ۱۸ درصدی به ۸۱۰ کتابفروشی رسید. »

  فروش 435 هزار نسخه کتاب

او درمورد آمار این دوره طرح و میزان فروش هم گفت: «در پاییزه کتاب ۱۴۰۰، مخاطبان ۴۳۵ هزار و ۷۱۸ نسخه کتاب به مبلغ ۲۸۸ میلیارد و ۲۶ میلیون و ۴۵۰ هزار و ۶۲۰ ریال خریدند که سهم تهرانی‌ها ۶۳ هزار و ۴۵۹ نسخه به ارزش ۴۰ میلیارد و ۳۰۶ میلیون و ۵۹۸ هزار و ۵۳۵ ریال بوده است. همچنین ۳۷۲ هزار و ۲۵۹ نسخه کتاب به مبلغ ۲۴۷ میلیارد و ۷۱۹ میلیون و ۸۵۲ هزار و ۸۵ ریال در سایر استان‌ها به فروش رسیده است. در پاییزه کتاب سال ۱۳۹۹، ۴۵۸ هزار و ۴۶۸ نسخه کتاب ازسوی کتابفروشی‌ها به فروش رسیده بود. نکته قابل‌توجه در این دوره از طرح پاییزه کتاب این است که باتوجه به رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی ناشی‌از ویروس کرونا، ۱۱ هزار و ۴۱۴ نسخه کتاب به‌صورت غیرحضوری به فروش رسید که از این تعداد ۱۰ هزار و ۵۰۹ نسخه کتاب در استان‌هایی به‌جز تهران فروخته شد.»

بیش از 122 هزار نفر کتاب خریدند

مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران همچنین با اشاره به تعداد خریداران کتاب گفت: «از ۱۲۲ هزار و ۸۸۳ نفر خریدار کتاب در طرح پاییزه کتاب ۱۴۰۰، ۹۶ هزار و ۶۴۲ نفر در مراکز استان‌ها و ۲۶ هزار و ۲۴۱ نفر در غیر از مراکز استان‌ها موفق به خرید کتاب در طرح پاییزه کتاب ۱۴۰۰ شدند. در پاییزه کتاب ۱۳۹۹، ۱۲۲ هزار و ۱۲۷ نفر کتاب خریده بودند.»

    51 میلیارد یارانه

وی به میزان یارانه اختصاص‌یافته به طرح پاییزه کتاب ۱۴۰۰ نسبت‌به پاییزه کتاب ۱۳۹۹ اشاره کرد و ادامه داد: «یارانه اختصاص‌یافته به طرح پاییزه کتاب ۱۴۰۰ با افزایش ۳۱ درصدی نسبت‌به طرح پاییزه کتاب سال ۱۳۹۹ به حدود ۵۱ میلیارد ریال رسید.»

    پرفروش‌ترین استان‌ها

علی رمضانی در پایان سخنان خود به پرفروش‌ترین استان‌ها در طرح پاییزه کتاب ۱۴۰۰ اشاره کرد و گفت: «استان تهران با فروش ۶۳ هزار و ۴۵۹ نسخه کتاب و خراسان‌رضوی با ۵۲ هزار و ۹۷۳ نسخه کتاب و اصفهان با ۳۷ هزار و ۲۸۶ نسخه پرفروش‌ترین استان‌ها به‌لحاظ تعداد کتاب معرفی شدند. همچنین این سه استان به‌عنوان پرفروش‌ترین استان‌ها براساس مبلغ فروش شناخته شدند.»

پاییزه کتاب 1399 و یک مقایسه آماری

طرح پاییزه کتاب 99، که همزمان با بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب آغاز شده بود، به‌مدت هفت‌روز با مشارکت و استقبال ۸۱۶ کتابفروشی فعال  از ۳۱ استان کشور به پایان رسید. تعداد کتابفروشی‌های این دوره درمقایسه با طرح پاییزه کتاب سال گذشته که به‌مدت ۱۳روز در  ۵۸۵ کتابفروشی برگزار شد، رشد ۳۹درصدی را نشان می‌دهد.

ایوب دهقانکار، مدیرعامل سابق خانه کتاب و ادبیات ایران، درمورد آمار آن دوره از هفته کتاب گفته بود: «در این دوره از کل کتابفروشی‌های متقاضی طرح پاییزه کتاب ۹۹، ۶۸۸ کتابفروشی از سایر استان‌ها و  ۱۲۸ کتابفروشی از تهران در طرح مشارکت داشتند که درمقایسه با طرح مشابه سال گذشته افزایش ۴۱درصدی و ۳۲درصدی را تجربه کرده است.»

او با بیان اینکه از بین کتابفروشی‌های حاضر در طرح، 214 کتابفروشی درکنار فروش حضوری، فروش مجازی نیز داشتند، ادامه داده بود: «۲۶ کتابفروشی در استان تهران و ۱۸۸ کتابفروشی از سایر استان‌ها فروش مجازی نیز داشتند. این کتابفروشی‌ها توانستند ۱۳هزار و ۱۹۸نسخه کتاب بفروشند که از این رقم کتابفروشی‌های تهران سهم هزار و ۷۱۱نسخه‌ای و سایر استان‌ها سهم ۱۱هزار و ۴۸۷ نسخه‌ای داشتند. در پاییزه کتاب ۹۹، دو هزار و ۹۸۳نفر به‌صورت مجازی کتاب خریدند که از این تعداد ۲۸۴ تهرانی و دوهزار و ۶۹۹ غیرتهرانی از فرصت خرید مجازی در این طرح استفاده کردند.»

دهقانکار در ادامه صحبت‌هایش خاطرنشان کرده بود: «در پاییزه کتاب ۹۸، ۳۲۰هزار و ۹۸۶نسخه کتاب به مبلغ ۹۸میلیارد و ۵۹۴میلیون و ۵۹۸هزار و ۳۹۷ ریال فروخته شد، اما تعداد کتاب‌های فروخته‌شده در پاییزه امسال با افزایش ۴۳درصدی به ۴۵۸هزار و ۸۳۳نسخه کتاب به مبلغ ۱۹۸میلیارد و ۱۳۷میلیون و ۵۹۱هزار و ۷۳۰ریال رسیده است. ۹۷ کتابفروشی در تهران در پاییزه کتاب سال گذشته ۴۳هزار و ۸۳۵نسخه کتاب فروختند، اما ۱۲۸کتابفروشی در پاییزه کتاب امسال توانستند ۷۰هزار و ۵۴۸نسخه کتاب بفروشند که درمقایسه با طرح مشابه سال گذشته ۶۱درصد افزایش داشته است. از کل کتاب‌های فروش‌رفته در پاییزه کتاب ۹۸، ۲۷۷هزار و ۱۵۱نسخه کتاب در استان تهران به‌فروش رسیده که این رقم در طرح پاییزه ۹۹با افزایش ۴۰درصدی به ۳۸۸هزار و ۲۸۵نسخه کتاب رسیده است.»

دهقانکار با بیان اینکه  65 هزار و ۳۴۷ نفر در پاییزه کتاب سال 98 کتاب خریدند که این تعداد با افزایش ۸۷درصدی در پاییزه کتاب سال‌ 99 به ۱۲۲هزار و ۱۲۷نفر رسید، گفته بود: «۱۱هزار و ۱۸۰ شهروند تهرانی در پاییزه کتاب ۹۸ کتاب خریدند که این رقم در پاییزه کتاب ۹۹ با افزایش ۸۵درصدی به ۲۰هزار و ۶۶۹نفر رسید. همچنین ۵۴هزار و ۱۶۷نفر در پاییزه سال گذشته در سایر استان‌ها کتاب خریدند که در پاییزه سال‌جاری با افزایش ۸۷درصدی به ۱۰۱هزار و ۴۵۸نفر رسید. استان‌های تهران، خراسان‌رضوی، اصفهان، قم، فارس‌، کردستان، آذربایجان‌شرقی، گیلان، خوزستان و مازندران جزء پرفروش‌ترین استان‌ها براساس مبلغ فروش بودند و استان‌های  تهران، خراسان‌رضوی، اصفهان، قم، فارس، گیلان، خوزستان، آذربایجان‌شرقی، مازندران و مرکزی جزء پرفروش‌ترین استان‌ها براساس تعداد کتاب شناخته شدند. کتابفروشی‌های دنیای کتاب قم، پاتوق کتاب شهرکرد، کتاب فرازمند رشت، نشر ثالث تهران، پاتوق کتاب شیراز، شهر کتاب مشهد، کتاب آبان مشهد، ماه‌پیشونی تهران، پاتوق کتاب اراک و فروشگاه بوکتاب بندرعباس رتبه‌های یکم تا دهم کتابفروشی‌ها را به‌لحاظ تعداد کتاب‌های فروخته‌شده به خود اختصاص داده‌اند.»

کاهش تعداد کتاب‌های فروش‌رفته در پاییزه 1400

نکته جالب درمورد مقایسه این طرح با طرح سال گذشته در تعداد کتاب‌های فروش‌رفته است که در سال 1400، این آمار بیش از 20 هزار نسخه کتاب کاهش داشته است.

محمد ایمانی که در کتابفروشی‌ای در تهران فعالیت می‌کند، درمورد این دوره طرح می‌گوید: «من احساسم این بود که استقبال این دوره از هفته کتاب باتوجه به تبلیغات شهری و تلویزیونی خوب بود، اما نکته مهم این بود که قیمت کتاب بسیار گران شده است، نمی‌شود از مردم خواست از نیازهای اساسی‌شان بگذرند و بیایند کتاب بخرند. مثلا در طرح‌های دیگر هر نفر حداقل 4 کتاب خریداری می‌کرد، اما در این طرح تقریبا می‌توانم بگویم تعداد زیادی فقط یک کتاب خریدند، چون قیمت کتاب با سال گذشته بسیار متفاوت شده است. یک کتاب معمولی در حوزه داستان الان قیمتش کمتر از 70 هزار تومان نیست و همین موضوع باعث می‌شود مخاطب کتاب‌های کمتری خریداری کند. البته باید بگویم اگر این طرح‌های تخفیفی نباشد که دیگر فروشی نداریم. این طرح‌های تخفیفی هم به ما کمک می‌کند و هم به مخاطب.»

گران شدن کتاب و تاثیر بر فروش

باتوجه به تعداد کتاب‌هایی که در پاییزه کتاب خریداری شده است، باید بگوییم که نمی‌شود گفت چون فروش امسال به‌نسبت پاییزه قبلی بیشتر است، پس کتاب بیشتری خریداری شده است. قیمت کتاب در این یک سال بسیار افزایش داشته است. در گزارشی که درمورد کاغذ و کمبود آن منتشر کردیم، احمد مدرسی، فعال حوزه کتاب و کتابفروش درمورد قیمت کتاب در یک سال اخیر گفته بود: «افزایش قیمت‌ها از حدود یک‌سال‌ونیم قبل بسیار چشمگیر شد و در کتاب‌هایی که قرار بود تجدیدچاپ شوند خیلی به چشم می‌آمد. به‌عنوان مثال کتاب چاپ‌شده در سال ۱۳۹۵ که قرار بود در سال ۱۳۹۸ تجدیدچاپ شود، با افزایش سه‌برابری قیمت مواجه می‌شد. روند افزایشی قیمت‌ها برای کتابفروشی‌ها، پیش از این اتفاق‌ها نمایان شده بود، اما مشتریان زمانی متوجه روند صعودی قیمت‌ها شدند که دامنه تغییرات قیمت‌ها به کتاب‌های پرفروش رسید و این کتاب‌ها در هر چاپ جدیدی که داشتند با افزایش قیمت مواجه بودند.» او کتابی را نشان داد که در سال ۱۳۹۹ با قیمت حدودی ۴۰۰ هزار تومان عرضه شده، اما در سال ۱۴۰۰ به ۸۰۰ هزار تومان رسیده است. این فعال حوزه کتاب خاطرنشان می‌کند افراد با ۲۰۰ هزار تومان در سال‌های گذشته شاید پنج جلد کتاب هم می‌توانستند بخرند،  اما الان نهایتا پول دو کتاب می‌شود و مجبور به اولویت‌بندی در خریدها شده‌اند. مشتریانی که پیش از افزایش قیمت‌ها به‌صورت لیستی اقدام به خریداری چندین جلد کتاب می‌کردند، اکنون با اولویت‌بندی در خرید کتاب‌ها تعداد محدودی می‌توانند بخرند. مدرسی با اشاره به عوارض گرانی کتاب گفته بود: «افزایش قیمت‌ها سبب سوق دادن مردم به‌سمت کتاب‌های تقلبی و نامرغوب هم شده است؛ کتاب‌هایی که معمولا با تخفیف‌های ده‌ها درصدی در مکان‌هایی خاص عرضه می‌شوند و دارای مترجم خوب و معتبر، گرافیک و کیفیت چاپ مناسب هم نیستند. کتابی معروف از چند انتشارات معتبر دارای قیمتی در حدود ۱۷۰ هزار تومان است، اما همان کتاب با چاپ تقلبی با قیمتی کمتر از نصف، به قیمت ۸۵ هزار تومان به فروش می‌رسد. البته باید این را بگویم که گاهی همین کتاب‌های کپی هم به فروش نمی‌رسد و مخاطب ترجیح می‌دهد به‌جای هزینه چندصد هزار تومانی خرید کتاب، دنبال کارهای دیگر زندگی‌اش برود و سراغ خرید کتاب نمی‌رود.»

پرفروش‌های پاییزه کتاب 1400

پرفروش‌ها همیشه جذاب هستند؛ اینکه چه کتاب‌هایی در ماه یا در سال پرفروش می‌شوند. اما چندسالی است که ازسوی خانه کتاب دیگر پرفروش‌ها اعلام نمی‌شود، چون بسیاری از ناشران معتقد بودند اعلام پرفروش‌ها می‌تواند بر بازار کتاب تاثیر بگذارد و یک کتاب را به یک‌باره پرفروش کند.  برای اینکه آمار پاییزه کتاب را بدانیم به‌سراغ کتابفروشی‌های این طرح رفتیم تا آمار پرفروش‌هایشان را در این هفته بدانیم که کدام کتاب‌ها پرفروش بوده‌اند.