پای صحبت اهالی فرهنگ و هنر
عاطفه جعفریعاطفه جعفری، روزنامه‌نگار: حال و روز اهالی هنر و فرهنگ خوب نیست. این را در یک سال و نیم گذشته بارها گفتیم و در گفت‌وگوهایی که با اهالی فرهنگ و هنر داشتیم بارها تاکید کردند که حوزه فرهنگ به حالت احتضار درآمده است و ادامه چنین وضعیتی منجر به نتایج غیرقابل جبرانی خواهد شد. وقتی سراغ هنرمندان می‌رویم غالبا ناامید از عملکرد مدیران پیشین، تمایلی برای اظهارنظر یا ارائه راهکار برای برون‌رفت از وضعیت موجود ندارند. با درک چنین مختصاتی در حوزه فرهنگی اهمیت و ضرورت سخنان روز گذشته رئیس‌جمهور ابراهیم رئیسی بیشتر درک می‌شود. رئیس‌جمهور درصحن مجلس شورای اسلامی طی اظهارات امیدبخشی گفت: «اهالی فرهنگ و هنر بدانند که ما به شما آزادی ندادیم، خدا داده است و ما تضمین‌کننده آزادی‌ها هستیم. دولت تضمین کننده آزادی‌های مشروع است تا بتواند این آزادی را فراهم کند و ظرفیت‌های اهالی فرهنگ و هنر شکوفا شود که این کار برعهده این وزارتخانه است و ان‌شاءالله انجام خواهد شد.» با چنین اظهاراتی و شعارهایی که پیش از این رئیس دولت سیزدهم درمورد بامردم بودن داده است، این انتظار عجیبی از مدیران حوزه فرهنگی نیست که در اولین گام خود به سمت همه اهالی هنر و فرهنگ بروند و گوش شنوایی برای خواسته‌ها و نظرات آنها باشند. آنچه می‌خوانید گفت‌وگوی «فرهیختگان» با بعضی از اهالی فرهنگ است که درمورد مسائل فرهنگی امروز کشور صحبت کردند و راه‌حل‌هایی را هم برای بهبود وضعیت پیش‌رو مطرح کردند.
ابراهیم حسن‌بیگی: فرهنگ از حاشیه دوری کند
ابراهیم حسن‌بیگی سال‌هاست در حوزه کتاب و نشر فعال است و می‌نویسد. به سراغش رفتیم تا برایمان از اولویت‌هایی بگوید که در دوره جدید می‌تواند برای وزیر ارشاد راهگشا باشد. او در ابتدای صحبت‌هایش به موضوع مهمی اشاره کرد و گفت: «مشکل مهم در این حوزه این است که ما وزیر مستقل بسیار کم داریم، شاید وزیری داشتیم که خیلی خوش‌فکر بوده، مجوز کتاب، کنسرتی یا حتی فیلمی را صادر کرده است اما بعد از آن مجبور بوده تا خودش در برابر مجوزی که صادر کرده است بایستد. یکی از موارد مهم برای شخصی در جایگاه وزارت ارشاد این است که، امضای وزیر تضمین باشد تا حاشیه‌های احتمالی بعد از ارائه مجوزها به وجود نیاید. کلا در این شرایط باید سازوکاری طراحی شود تا فرهنگ از حاشیه دور باشد.» او در ادامه صحبت‌هایش به مساله ممیزی اشاره کرد و گفت: «یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین مسائل در حوزه نشر، مساله ممیزی است. سال‌هاست که با این موضوع درگیر هستیم. به نظرم می‌شود در دولت جدید یک‌سری قوانین برای این موضوع در نظر گرفته شود تا همه حاشیه‌های احتمالی تمام شود. اگر بتوانند کاری کنند که ممیزی دست خود ناشران باشد. مثل روزنامه‌ها که فرآیند ممیزی در آنها مشخص است. در بحث کتاب هم اگر این اتفاق بیفتد، خیلی مفید خواهد بود و ناشران می‌توانند خودشان نظارت را انجام دهند.» حسن‌بیگی درمورد امید دادن به مردم از طریق تعامل مدیران با اهالی فرهنگ گفت: «آن‌قدر اوضاع الان بد است که فکر می‌کنیم هیچ چیزی نمی‌تواند به مردم کمک کند، اما بالاخره باید این را بپذیریم که باید امید از دست رفته را برگردانیم. با تولید در حوزه‌های مختلف، این امید باید به مردم بازگردانده شود. کار خیلی سختی است و مطمئنا وزیر آینده حوزه فرهنگ، مسیر دشواری را پیش‌رو دارد. اما می‌تواند با یک برنامه‌ریزی مناسب کار را پیش ببرد و بتواند امید رفته را با تولید فرهنگ برگرداند.»
محسن پرویز: شعار دادن را کنار بگذاریم
محسن پرویز چندین سال معاون فرهنگی وزارت ارشاد بود برای همین با مسائل این حوزه کاملا آشناست، وقتی از او خواستیم تا اصلی‌ترین فعالیت وزارت ارشاد در دولت جدید را بگوید، حرفهای قابل‌تاملی را گفت که بسیار می‌تواند راهگشا باشد. او در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «در سال‌های گذشته مهم‌ترین نقصی که من در حوزه فرهنگ دیدم، ناهماهنگی بین حوزه‌های مختلف بوده است. این ناهماهنگی خیلی مواقع لطمه زده است. بخش‌های مختلف دست‌اندرکار فرهنگ باید در فعالیت‌ها هماهنگ باشند. نکته دیگر اینکه گاهی از این غفلت می‌کنیم که فرهنگ در همه شئون زندگی ما رسوخ پیدا می‌کند حتی در شئون اقتصادی و سیاسی! بی‌توجهی به این نکته باعث می‌شود که فکر کنیم اگر بخواهیم اقتصاد را اصلاح کنیم فقط به مسائل مالی بپردازیم قضیه اصلاح می‌شود، درحالی که این‌طور نیست. اگر در جامعه‌ای مشکلی ایجاد شود یا مثلا کالایی کم شود، وقتی فرهنگ آن جامعه به شکل مناسب تربیت شده باشد، آن کمبود خیلی کمتر به نظر می‌رسد و جلوه می‌کند. یکی از موضوعات اصلی این است که دست‌اندرکاران حوزه‌های مختلف کشور باید متوجه امر فرهنگ باشند و بدانند که اگر می‌خواهند فعالیت‌هایشان موفقیت‌آمیز باشد، نیاز به یک پیوست فرهنگی برای هر فعالیتی دارند.
ما هرگز نباید امیدمان را از دست بدهیم. همیشه امیدی برای ادامه دادن وجود دارد، باید همه بدقولی‌های این سال‌ها را جبران کنیم، چندین سال فقط شعار شنیدیم و این خوب نیست، این شعار دادن بسیار مردم را اذیت کرده است. شعار را کنار بگذاریم اما در عمل توصیه اصلی من به همه کسانی که در بخش‌های مختلف حوزه هنر کار را برعهده می‌گیرند، این است که از کمک، همفکری و همراهی‌شان برای بهبود اوضاع دریغ نکنند. مدیران فرهنگی در دولت جدید هم از همفکری و سپردن امور اجرایی به خود اهالی حوزه‌های مختلف غفلت نکنند. به تجربه در موارد بسیاری این را دریافتیم که وقتی کار را به اهالی حوزه‌های مختلف هنر می‌سپاریم این باعث ایجاد همدلی و هماهنگی بیشتر می‌شود و مهم‌تر اینکه از هیجانات فکری و مشکلاتی که ممکن است در ذهن اهالی فرهنگ در حوزه‌های مختلف ایجاد شود، جلوگیری می‌کند و از سوءتفاهمات جلوگیری می‌کند. این تجربه را در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حداقل در پنج‌سالی که مسئولیت کلان این حوزه را برعهده داشتم به خوبی تجربه کردم. وقتی از دوستان کمک می‌گرفتیم خودشان با میل و رضایت کمک می‌کردند. طبیعتا در جاهایی کمبود بود و آن کمبودها را خودشان لمس می‌کردند و متوجه می‌شدند و تلاش می‌کردند کمبودها را برطرف کنند. به عبارت دیگر کمک کار دولت بودند. دولت هم وظیفه حمایت، هدایت و نظارت را باید بپردازد اما کار را باید به اهالی حوزه‌های مختلف بسپارد و از آنها کمک بگیرد. اگر این اتفاق بیفتد قطعا نتایج خوبی خواهیم دید و این ناامیدی که بیان کردید در این صورت قطعا از بین خواهد رفت.»
محمد حقی، مدیر انتشارات کتابستان: مشکلات کاغذ برای اهالی نشر حل شود
محمد حقی هم مدیر انتشارات است هم کتابفروش، برای همین با همه دغدغه‌های این حوزه کاملا آشناست. او درمورد مشکلات این حوزه معتقد است که باید یک همت بلند برای رفع مشکلات وجود داشته باشد و گفت: «توجه به عناصر دیگر تولید کتاب مانند زینک که امروز هزینه‌اش با هزینه کاغذ یک کتاب برابری می‌کند، بسیار مهم است.» او همچنین تاکید کرد: «دولت باید تکلیف مساله کاغذ را مشخص کند و اینکه آیا می‌خواهد در تولید کاغذ خودکفا شود یا خیر؟ تامین کاغذ موردنیاز کشور و خالی‌نماندن بازار برای جلوگیری از فاصله زیاد قیمت کاغذ دولتی و آزاد، مذاکره با تاجران خصوصی واردکننده کاغذ و اختصاص ارز دولتی به آنها برای جلوگیری از خلأهای موجود. در نظر گرفتن تسهیلات برای واردات کاغذ آزاد برای فراوانی محصول در بازار و جلوگیری از قیمت‌گذاری‌های بی‌منطق کاسبان و دلالان کاغذ، کم‌کردن فاصله قیمت کاغذ دولتی و آزاد ازجمله کارهایی است که باید در حوزه نشر مورد توجه وزیر و تیم جدیدی که بر سرکار می‌آید قرار بگیرد.» او همچنین در اهمیت امید به آینده بهتر حوزه فرهنگ گفت: «حوزه کتاب از آن حوزه‌هایی است که می‌تواند امید تولید کند و همه اینها احتیاج به یک برنامه‌ریزی مناسبی دارد که باید توسط تیم جدید وزارتخانه انجام گیرد. ما هم امید داریم به اینکه اتفاق‌های خوب بیفتد.»
نادر قدیانی مدیر انتشارات قدیانی: یک روز را هم نباید برای کار از دست داد
سال‌هاست که مدیر نشری بزرگ است و به قول خودش در این راه استخوان خرد کرده است و همه مشکلات این حوزه را می‌شناسد. او معتقد است الان زمانی است که بیشتر از هر چیز به امید برای ادامه دادن زندگی احتیاج داریم. او در مورد مشکلات حوزه نشر و کتاب گفت: «کادر جدید وزارت فرهنگ و ارشاد باید حتما برای کارشان برنامه داشته باشند. اگر برنامه نباشد اصلا موفق نمی‌شوند، الان می‌بینیم که در همین حوزه کتاب، مشکلات بسیار است، برای همین وزیر باید برای حل این مشکلات برنامه داشته باشد.
دولت باید علل عدم‌ثبات قیمت‌های کاغذ را بررسی کند. برای این کار ضروری است که دوره دوساله در نظر گرفته شود تا شرایط از بحران خارج شود. درصورتی که دولت نمی‌تواند ارز موردنیاز را فراهم کند باید یک حرکت سریع برای ثبات بازار در دستور کار قرار بگیرد. نکته مهم در تیم جدید باید این باشد که همه برنامه‌ریزی‌ها اصولی و کاربردی باشد، این‌طور نباشد که مثلا یک برنامه‌ای را فقط روی کاغذ بگویند و درنهایت هیچ اتفاقی نیفتد. الان زمانی است که باید به وعده‌ها عمل شود. با رصد کردن حوزه‌های مختلف فرهنگ می‌شود با مشکلات این حوزه آشنا شد و بعد هم یک راه‌حل برایش در نظر گرفت. الان زمانی است که باید کارها درست انجام بگیرد و دیگر حتی یک روز را هم نباید از دست داد چون فرصتی نداریم.»
سالور: میدان فرهنگ یک یاعلی می‌خواهد
ساسان سالور، تهیه‌کننده سینماست و در مورد کارهایی که می‌شود در وزارت ارشاد در دولت جدید انجام بگیرد، گفت: «به نظرم می‌رسد اولین کاری که این دولت می‌تواند برای آشتی با خانواده بزرگ سینما انجام دهد تا امید و اعتماد به آنها برگردد، این است که در مبحث معیشت بدنه سینما کار کند. به دلیل بیماری کرونا متاسفانه معیشت خیلی از همکاران ما از دست رفت یا دچار مشکل شد. دولت برای اینکه حسن نیت خود را ثابت کند، می‌تواند به شکل بسته‌های حمایتی یا کمک‌هزینه یا هر چیز دیگری، مشکلات سینماگران را حل کند. مساله دیگر این است که در کشور ما همیشه مدیریت فرهنگی به محض تغییر دولت، عوض می‌شود درصورتی که در دنیا این‌چنین نیست. پیرو نبود چنین ثباتی، یک‌سری مشکلات ما به مساله سلیقه‌ای فکر کردن مدیران در دوره‌های مختلف برمی‌گردد. این ثبات البته بعد از اینکه مدیرانی براساس شایستگی‌شان انتخاب شدند، باید رخ بدهد. اگر روندها را قانونمند کنیم، یعنی بگوییم تمام این مواردی که نوشته می‌شود، خط‌قرمزهای یک فیلم سینمایی هستند و به شکل قانون آن را ارائه دهیم و سلیقه‌ای اجرا نشود، بخش عمده‌ای از مشکلات حل شده است. دولت می‌تواند راهکار و قانون تعیین کند و می‌تواند با برداشتن پروانه ساخت و پروانه نمایش، تمام وقتی که از تهیه‌کننده و عوامل تلف می‌شود را به جای خودش برگرداند. خود وزیر فرهنگ هم باید آدمی فرهنگی و قاطع باشد و اگر تصمیمی می‌گیرد، پای آن بایستد و فردی باشد که از سطح سواد و شعور بالایی برخوردار است؛ به خاطر اینکه در تمام ممالک دنیا پیشروترین فرد در کابینه وزیر فرهنگ است.
ما دنبال مسائل فرمالیته نیستیم که هنرمندان را جمع کنند و مراسم افطاری برگزار کنند و به آنها بگویند شما چقدر خوب هستید و یک‌سری آدم‌ها هم تصویب کنند که یک‌سری آدم‌های دیگر بودجه‌هایی دریافت کنند. این میدان، یک آدمی می‌خواهد که یا علی بگوید و کار درستی انجام دهد. درمورد خود عوامل سینما هم مساله عدم شایسته‌سالاری مطرح است. افراد جدیدی که در سال‌های اخیر به سینما وارد شده‌اند، بهترین انتخاب‌ها نبوده‌اند و متاسفانه بیشتر اینها به شکل رابطه‌ای وارد سینما شدند. مثلا من به‌عنوان تهیه‌کننده چرا باید از حضور یک‌سری بازیگر تازه‌نفس بدم بیاید؟ ولی وقتی سینمادار، پخش‌کننده و... دنبال افراد خاصی هستند، شما نمی‌توانید ریسک کنید و در فیلم‌ها از بازیگران نوظهور استفاده کنید وگرنه به‌شدت در ایران استعداد داریم و می‌شود اینها را برنامه‌ریزی کرد و به سینما تزریق کرد تا این دستمزدهای نجومی هم باعث اضافه شدن بار تولید فیلم نشود. بعضا سالیان سال، یک فرد تئاتر بازی می‌کند که اینها بازیگران درجه یکی هستند و تحصیلات آکادمیک دارند ولی نتیجه‌ای از تلاش‌شان حاصل نمی‌شود و دلیلش همین سیستم فعلی است. این یک مشکل ریشه‌ای است که نیاز دارد درباره‌اش حمایت همه‌جانبه دولت و وزارت ارشاد صورت بگیرد.
از سوی دیگر پلتفرم‌هایی که وجود دارند، یعنی VOD و امثال آنها، سینما را نابود کردند. این پلتفرم‌ها با بودجه‌های زیاد، سریال‌های میلیاردی تولید می‌کنند که معلوم نیست این پول‌ها از کجا می‌آید و مثلا چه اتفاقاتی می‌افتد بابت اینکه برای یک سریال، 90 میلیارد تومان هزینه می‌شود درحالی که به سادگی می‌شود پرسید مگر این سریال 90میلیارد فروش هم داشته است؟ اگر نداشته این چرخه چرا شکل می‌گیرد و این پول‌ها چرا باید هزینه شوند؟ باید اینها را دولت جدید پیگیری کند و کارگروه‌هایی تشکیل دهد. ابتدا برای تشخیص اینکه یک پروژه وقتی سوددهی ندارد، چرا ساخته می‌شود و چرا باید در همان پروژه دستمزد بازیگری را سه برابر کنند.»
رضا مهدوی: برای حوزه موسیقی اتاق فکر تشکیل شود
رضا مهدوی، پژوهشگر حوزه موسیقی در گفت‌وگویی که با «فرهیختگان» داشت معتقد است باید اتاق فکری تشکیل شود و می‌گوید: «اتاق فکر کلانی باید برای دفتر موسیقی و معاونت هنری وزارت ارشاد ایجاد شود که نخبگان رشته‌های مختلف در شورای سیاستگذاری باشند؛ روانشناسان، جامعه‌شناسان، کسانی که تخصص در زیبایی‌شناسی دارند و در دانشگاه‌های معتبر تدریس می‌کنند. جمع موسیقیدانان جدی یعنی اتاق بزرگی که تعداد قابل‌توجهی از افسران فرهنگی یعنی سرهنگان فرهنگ و هنر کشور در آن بنشینند و هر بار درباره مسائل کلیدی صحبت کنند و این سیاستگذاری‌ها بین مدیران میانی و شاخه‌های مختلف و حتی بین‌رشته‌ای تقسیم شود تا آنها هم نتوانند سلیقه‌ای عمل کنند. مورد چهارمی که انتظار داریم این است که خیلی عاجل به داد جشنواره موسیقی فجر امسال برسند.»
خانی: در ساختار شورای صنفی نمایش تحول ایجاد شود
سعید خانی، تهیه‌کننده سینما در گفت‌وگویی که با مهر داشته است، درمورد اولویت‌هایی که باید مدنظر وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار بگیرد، گفت: «داشتن تولیدات مناسب و دقت در ساخت فیلم‌های خوب و پرفروش، تحول ساختار شورای صنفی نمایش، برخورداری شورای صنفی نمایش از یک دبیرخانه، حضور نیروهای پژوهشی در شورای صنفی نمایش برای تحلیل اکران هفتگی به‌منظور انجام برنامه‌ریزی دقیق‌تر و رایزنی با صداوسیما و شهردار برای ارائه تبلیغات و اطلاع‌رسانی درباره باز بودن سینماها.»
افشین شحنه‌تبار، مدیر انتشارات شمع و مه: تفکر صادراتی در ادبیات داشته باشیم
افشین شحنه‌تبار، مدیر انتشارات شمع و مه است. او که سال‌ها فعالیت در حوزه نشر بین‌الملل داشته است، نکاتی را مطرح می‌کند که می‌تواند در عرصه بین‌الملل نشر موردتوجه باشد. او در یادداشتی به این موضوع پرداخته و درمورد شاخص‌های این حوزه برایمان گفته است: «یکی از نکاتی که باید مورد توجه این دولت قرار بگیرد، توجه به تمام اقشار فرهنگ و هنر ایران است که باید همه به یک دید موردتوجه واقع شوند. ما باید فراموش کنیم که براساس عقیده یک نفر یا سبک کاری‌اش، آدم‌ها را دسته‌بندی کنیم. مثلا اگر می‌خواهیم ادبیات دفاع مقدس یا چیزهای دیگر از فرهنگ خودمان را به دنیا معرفی کنیم، اول باید ادبیات مدرن‌مان را به دنیا بشناسانیم و بعد در کنارش ادبیات مقاومت و پایداری را معرفی کنیم. متاسفانه در سیستم‌های گذشته اولین کاری که انجام می‌دادند این بود که ادبیات پایداری را معرفی کنند، اما مهم این است که ابتدا بستر این کار فراهم شود و بعد به‌سمت این موضوعات برویم. باید حرفهای عمل کنیم، پول بیت‌المال در دست ماست و باید برایش برنامه‌ریزی دقیقی داشت. من حس می‌کنم در دولت آینده سیستمی که سرکار می‌آید، باید این موضوع را درنظر بگیرد که ادبیات از سیاست جداست و با دید سیاسی نگاه نکنند. مثلا ترکیه در زمینه ادبیات بسیار موفق عمل کرده است، ما باید تفکر صادراتی داشته باشیم. هزینه‌های چاپی در کشور ما بسیار پایین است و به‌روز هم هستیم، می‌توانیم این صادرات را انجام بدهیم. البته باید این را هم درنظر بگیریم که دولت نباید خودش مستقیم وارد این کار بشود. این راه‌هایی است که ما بارها رفتیم و اشتباه است، باید نگاه‌مان را تلطیف کنیم تا بتوانیم در این حوزه گام برداریم.»
سجاد نوروزی: از شیوه‌های سنتی دوری کنیم
سجاد نوروزی، مدیر سینما آزادی در گفت‌وگویی که با مهر داشته است در مورد کارهایی که می‌شود در وزارت ارشاد جدید مورد توجه قرار بگیرد، گفته است و می‌گوید: «حذف موانع جدی مانند سمفا، حذف موانع ساختاری، تدوین یک آیین‌نامه و نظام‌نامه جامع و اصولی برای اکران، دوری از شیوه‌های قدیمی و سنتی اکران، استفاده از تجربیات دنیا و اکران فیلم‌های مخاطب‌پسند ازجمله کارهایی است که می‌تواند به رونق سینما کمک کند.»
