یک ارکستر حماسه برای انتخابات 1400

مهدی صفار، مشاور مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صداوسیما: موسیقی حماسی یکی از تاثیرگذارترین و مهم‌ترین ژانرهای موسیقایی هر کشوری است که مبتنی بر ریتم و ادبیات خاص فرهنگ و تمدن آن کشور خواهد بود که هم می‌تواند به‌صورت باکلام و با حضور خواننده‌های مطرح به تولید برسد و هم به‌صورت بی‌کلام. طی سالیان سال موسیقی حماسی ایرانیان در قالب قطعات موسیقی اقوام ایران به چشم می‌خورده و صرفا موسیقی حماسی ایرانی به مارش‌های نظامی محدود نشده است. از حماسه‌خوانی عارف‌قزوینی و فرخی‌یزدی گرفته تا انتشار آثار تاثیرگذار موسیقی حماسی هنرمندان مختلف در دوران انقلاب اسلامی و دوران هشت‌ساله دفاع مقدس همگی در قالب موسیقی حماسی جای می‌گیرند. ایرانیان طی این سال‌ها همه این آثار را به عشق وطن گوش می‌کردند و طی دهه‌های 70 به بعد هم هنرمندان مختلفی دست به تولید آثار حماسی زدند که برخی از آن قطعات به آثار ماندگاری در موسیقی حماسی ایران بدل شدند.

معمولا موسیقی حماسی، در ایام و مناسبت‌های مختلف از شبکه‌های گوناگون صداوسیما برای مخاطبان پخش می‌شود، مانند ایام انتخابات ریاست‌جمهوری که در فواصل برنامه‌های مختلف قطعات حماسی هنرمندان ایران پخش می‌شود. اما دراین میان یک موضوع برای اهالی موسیقی دغدغه بوده است و آن اینکه تا پیش از این، حین پخش مناظرات و ویژه‌برنامه‌های انتخاباتی، قطعات کلاسیک خارجی به‌عنوان تیتراژ یا فواصل برنامه‌ها برای مخاطبان پخش می‌شد اما هم‌زمان با نخستین روز مناظرات انتخاباتی ریاست‌جمهوری 1400، برخی قطعات بی‌کلام تولیدشده توسط دفتر موسیقی سازمان صداوسیما، جایگزین موسیقی‌های عموما خارجی و مشهوری شدند که طی سالیان گذشته به‌عنوان موسیقی‌های انتخاباتی مورداستفاده قرار می‌گرفتند. البته قرار است در مناظرات و برنامه‌های آتی انتخابات، قطعات بی‌کلام بیشتری که توسط دفتر موسیقی صداوسیما تولید شده‌اند، پخش شود.

از مهم‌ترین ویژگی این آثار می‌توان به این موضوع اشاره کرد که این موسیقی حماسی، ارکستری است با نواختن سازهای ایرانی و همراهی گروه کر که حدود 40دقیقه موسیقی ارکسترال با حال‌وهوای ایرانی ویژه انتخابات 1400 برای نخستین‌بار به تولید رسیده است، این آثار که ساز‌های ایرانی و گروه کر به آن رنگ حماسه، عشق، شور و امید داده قطعاتی با ابعاد فنی منحصربه‌فرد و با هشت تا ۱۰ موضوع مختلف است که در ۴۰ دقیقه آوای حماسه سر می‌دهد و بدون‌شک شور و هیجان خاصی به ویژه‌برنامه‌های انتخاباتی ریاست‌جمهوری 1400 می‌بخشد.

این اثر با ارکستری که از فرهنگ غرب وارد فرهنگ ما شده، اجرا شده است ولی جملاتی که بیان می‌کند، غربی نیست. از طرف دیگر ساز سنتور که راوی اصلی نغمات اثر است یک ساز ملی و ایرانی است. زیبایی این اثر در این است که زبان باشکوهی دارد و بیانگر حال‌وهوای امروز مردم و جوانان و سرزمین ماست. یک ایرانی غیرسنتی، جدید و متفاوت که با اینکه مثل دیگران است ولی خودش است. یک ایرانی مستقل با زبان و بیان امروزی! یک ایرانی با قدرت که قدرتش را تنها با ذکر خاطرات رستم به دست نیاورده بلکه از تلاش‌ها و جانفشانی‌های امروز خودش نیز حرف دارد.

اما درباره استفاده بهینه از سازهای ایرانی در این قطعات حماسی باید گفت موضوع ساز در موسیقی یک ابزار است و موسیقی به‌لحاظ محتوا اگر حماسی باشد با هر ساز و هر ترکیب‌بندی ارکستری اجرا شود، تاثیر خود را خواهد داشت. این دقیقا آن ذهنیتی است که زمانی فکر می‌کردند سازهای موسیقی ایرانی نمی‌تواند این کار را انجام دهند که باید براین تصور خط بطلان بکشیم و این آثار جدید تولیدشده با سازهای ایرانی به قطعاتی مهیج و حماسی و سرشار از احساس بدل شده‌اند.

همچنین نمونه‌های مشابهی از این شکل آثار ارکسترال را که ترکیبی از صداهای انسانی و ارکستر بزرگ است بارها از آهنگسازان ایرانی و غیرایرانی شنیده بودیم ولی وقتی به این اثر جدید که توسط دفتر موسیقی ساخته شده، گوش می‌دهیم خیلی سریع متوجه می‌شویم با وجودی‌که از همان عناصر استفاده کرده است ولی شبیه هیچ‌کدام از آنها نیست. این نکته آنجا اهمیت پیدا می‌کند که بعضی آهنگسازان ایرانی و غیرایرانی که از این دست آهنگ‌ها ساخته‌اند خودشان نیز به تکرار دچار شده بودند ولی آهنگساز این آثار با هنرمندی تمام از تقلید و تکرار و کپی‌برداری که در بسیاری از ساخته‌های موسیقی ایران و جهان رایج است، فاصله گرفته که این مهم‌ترین نقطه‌قوت این آثار است که در همان شنیدن برای نخستین‌بار به راحتی قابل‌درک است.

باید گفت حال‌وهوای این آثار با تمام شکوه و عظمتی که دارند سرشار از ظرافت و لطافت است. مضراب‌های درخشان سنتور به‌سان جرقه‌های نورانی در فضای ابرآلود آسمان باعظمت و باشکوهِ صداهای سنگین ارکستر می‌درخشند و امید و نشاط را در دل زنده می‌کنند. عظمت و شکوه صداهای ارکستر باعث می‌شود صدای سنتور بهتر شنیده شود. تضاد و تقابل صدای درخشان سنتور در تیرگی صدای پس‌زمینه ارکستر تابلوی زیبایی از عناصر روشن و تاریک را در دنیای صداها ایجاد کرده است.

این اثر در بیان عظمت و شکوه امروز ما بسیار شنیدنی و اثرگذار است و می‌تواند نقطه شروع خلق آثاری زیباتر و با عظمت‌تر باشد؛ آثاری که می‌تواند شاهنامه‌ای جدید باشد؛ شاهنامه‌ای از شهادتنامه‌های جوانان امروز.