به گزارش «فرهیختگان»، تلفیق هنرهای سنتی با نوآوری‌های مدرن در عصر پیشرفت تکنولوژی همواره دستاوردهای نوینی را به ارمغان می‌آورد. کمتر کشوری را می‌توان در جهان یافت که صنایع‌دستی ایران که یکی از شاخه‌های مهم و ارزشمند هنرهای سنتی است را نشناسد. صادرات و ارزآوری قابل توجه صنایع‌دستی ایران نشان از آن دارد که اقبال این هنر در خارج از مرزهای کشور بسیار بلند است. نگاهی به وضعیت سایر کشورها در حوزه صادرات صنایع‌دستی گویای آن است که کشورهای صاحب صنایع‌دستی برای حفظ و بقای بازارهای خود می‌کوشند تا تولیدات خود را برابر با نیازها و سلیقه‌های متقاضیان تغییر دهند. اگرچه بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه صنایع دستی بر این باورند که اصالت هنر دست با به‌روزرسانی آن از بین می‌رود، اما در‌مقابل عده‌ای نیز معتقدند هنرهای دستی را نمی‌توان در دنیای کنونی مطابق با هزاره‌های پیشین و سلایق مردمان گذشته تولید و عرضه کرد.

با گسترش زیست‌بوم فناوری و نوآوری در کشور بستری برای تمام صاحبان ایده و افراد خلاق فراهم شد تا در این فضا بتوانند نوآوری‌های خود را به منصه‌ظهور برسانند. یکی از این بسترها، ظهور فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی است که صنایع‌دستی یکی از زیرمجموعه‌های آن محسوب می‌شود. به تاکید صاحب‌نظران زیست‌بوم فناوری، ‌صنایع خلاق قابلیت درآمدزایی و اشتغال‌زایی بالایى دارند که می‌توانند رونق اقتصادی به‌دنبال داشته باشد. سمانه جمشیدی‌نیا، دانش‌آموخته دانشگاه هنر دانشگاه تهران در رشته صنایع‌دستی گرایش شیشه‌گری است. او درحال حاضر به کمک استاد خود و در بستر زیست‌بوم فناوری توانسته سبک نوینی از شیشه‌گری را ارائه دهد که علاوه‌بر حفظ ماهیت این هنر، با خلاقیت‌ و نوآوری نیز درآمیخته و دست‌سازه‌های زیبایی را خلق کرده است. گفت‌‌وگوی «فرهیختگان» با وی را در ادامه می‌خوانید.

درمورد هنر شیشه‌گری مدرن توضیح دهید.

نمی‌توان به‌طور قطع مشخص کرد که شیشه‌گری دقیقا از چه زمانی در ایران وجود داشته است اما یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که اولین آثار شیشه‌گری ایران، مهره‌های استوانه چغازنبیل بوده که در کاوش‌ها یافت شده و همچنین آثاری در تپه مارلیک و تپه حسنلو، تا حدودی نشان می‌دهند که قدمت شیشه‌گری به چه زمانی برمی‌گردد. در دوران هخامنشیان و ساسانیان هم بیشتر هنر شیشه‌گری به تولید جام‌ها و ظروف دمیده آزاد و دمیده قالبی و تراش‌دار تعلق داشته است‌ که این شیوه تا قرون اولیه اسلام هم ادامه داشت و پایه و مبنای شیشه‌گری در هنر اسلامی ایران قرار گرفت. هنر شیشه‌گری سنتی همواره در ایران رواج داشته و هر دوره به فراخور زمان خود سبکی از شیشه‌گری متداول‌بوده و رفته‌رفته نیز گسترش پیدا کرده و فوت‌وفن این هنر از ایران به کشورهای اروپایی رسوخ کرده است. لذا اکنون در اروپا هنرمندان شیشه‌گر به‌صورت گسترده‌ای در این صنعت-هنر فعالیت می‌کنند. شیشه‌گری شاخه‌‌های مختلفی دارد اما شاخه «شیشه‌گری حرارت مستقیم» یکی از شاخه‌‌های این هنر است که در ایران و به‌دست «هیاس حسینی» استاد من، پایه‌گذاری شد.

این سبک شیشه‌گری چه تفاوت‌هایی با شیشه‌گری سنتی دارد؟

در این سبک رشته‌‌های شیشه‌ای رنگی که سودالایم نام دارد به‌وسیله یک میله‌ای از جنس استیل به نام مندرل جلوی یک مشعل قرار می‌گیرد. روی مندرل پوششی از نوعی پودر جداکننده به نام اسلاج قرار گرفته تا شیشه پس از ساخت، به‌راحتی از میله جدا شود. دقت و تمرکز و مهارت در این هنر بسیار اهمیت دارد. رشته شیشه‌ای در‌مقابل حرارت آتش ذوب و با چرخ و مهارت دست، روی میله مندرل شکل داده می‌شود. پس از اتمام کار، دست‌سازه آماده‌شده برای مدت حدود 15 دقیقه در خاک نسوز قرار داده می‌شود تا شیشه در اثر تغییر دما شکسته نشود. پس از آن در کوره‌‌های گرم‌خانه‌ای با حرارت پایین قرار داده می‌شود تا تبدیل به شیشه نشکن شود. در ایران، این سبک شیشه‌گری با طلا و نقره نیز به‌صورت تخصصی انجام می‌شود. جواهرات شیشه‌ای ماحصل ترکیب هنر شیشه‌گری با طلا و نقره است.
همچنین در گذشته محصولات شیشه‌گری با آتشی که از پیه حیوانات در زمین فراهم می‌شد، ‌تولید و ساخته می‌شد و اکنون نیز شیشه‌گری سنتی در بسیاری از شهرها به همین شیوه ادامه دارد. اما در سبک مدرن، ‌ مشعل‌های کوچک با قابلیت تنظیم حرارت و حمل آسان امکان بهتری را برای شیشه‌گری فراهم کرده است.

یکی از ابزارهای کار شما، رشته‌های شیشه‌ای رنگی یا همان سودالایم است. سودالایم در ایران تولید می‌شود؟

سودالایم در 400 رنگ وجود دارد که معمولا از ترکیه وارد می‌شود. رنگ‌های شیشه از اکسید فلزات گرفته می‌شود. در ایران نیز این شیشه‌ها وجود دارد اما رنگ‌های آن محدود است. علاوه‌بر این کیفیت سودالایم‌هایی که از ترکیه وارد می‌شود بهتر است. واقعیت این است که مواد اولیه هنر شیشه‌گری در ایران وجود ندارد؛ چراکه این هنر چندان شناخته‌شده نیست و توجه چندانی به آن نمی‌شود. از طرف دیگر، آینده نامعلوم این هنر-صنعت، باعث می‌شود ‌بسیاری از علاقه‌مندان به این هنر از ورود به آن اجتناب کنند. این درحالی است که این شاخه از هنر شیشه‌گری، ظرفیت رشد و ترقی بسیاری در بستر زیست‌بوم فناوری دارد. صاحبان و ایده‌پردازان می‌توانند آثار منحصربه‌فردی را خلق کنند. اکنون بسیاری از کشورها از صنعت شیشه‌گری درآمدهای ارزی قابل توجهی به‌دست می‌آور‌ند و با توجه به اینکه سبک شیشه‌گری حرارت مستقیم در ایران پایه‌گذاری شده، ما نیز می‌توانیم از این هنر درآمد ارزی کسب کنیم. تجربه نشان داده محصولاتی که از تلفیق شیشه‌گری با طلا و نقره تهیه می‌شوند، گردشگران خارجی را شگفت‌زده کرده‌اند. از طرف دیگر، ما درحال‌حاضر برای ساخت محصولات شیشه‌ای، سودالایم را از ترکیه وارد می‌کنیم‌، درحالی‌که اگر سودالایم در ایران و به‌دست متخصصان این حوزه تولید شود، نه‌تنها نیازی به واردات از ترکیه نیست، بلکه می‌توان ارزش‌افزوده چند برابری با تولید محصول نهایی در کشور ایجاد کرد.

 راه‌اندازی یک کسب‌وکار در این حوزه چه میزان سرمایه نیاز دارد؟

برای شروع فعالیت سرمایه‌ای حدود 30 میلیون تومان نیاز است اما همان‌طور که گفته شد نگرانی از آینده شغلی این هنر، مانع جدی برای ورود صاحبان ایده به هنر-صنعت شیشه‌گری است.

* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه نگار